مجید نعمت اللهی

امروزه بافتهای فرسوده شهری بخش وسیعی از سطح شهرهای کشور را تشکیل میدهند. زندگی در این بافتها با مشکلاتی همچون اضطراب،ناهنجاری،ناامنی،افسردگی،کمبود مشارکت اجتماعی و...همراه میباشد.لذا، موضوع ساماندهی این بافتها در سالهای اخیر در دستور کار مدیران و برنامهریزان قرار گرفته است.در این راستا هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل عوامل موثر بر ساماندهی بافتهای فرسوده شهری (مورد مطالعه: شهر سراوان) میباشد. پژوهش حاضر از نظر هدف در حیطه تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت و روش،یک پژوهش توصیفی-پیمایشی است.جامعه آماری پژوهش شامل اساتید، کارشناسان و متخصصان حوزه مورد بررسی میباشد که با استفاده از تکنیک دلفی، ۲۰ نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. در این پژوهش به منظور سنجش و تجزیه و تحلیل از مدل SWOT استفاده شده است. نتایج نشان داد از بین عوامل داخلی، از میان نقاط قوت (داشتن روحیه مشارکت و همکاری در زمینه بهسازی و نوسازی محله)با امتیاز وزنی ۳۵/۰ بیشترین و سابقه شهرنشینی محله از دیرباز با امتیاز وزنی ۰۸/۰ کمترین ارزش را به خود اختصاص داده است. همچنین(افزایش جرم و جنایت شهری و وجود آسیبهای اجتماعی و رفتارهای ناهنجار همراه با بیکاری و اعتیاد و...)با امتیاز وزنی ۴۰/۰ مهمترین عامل ضعف به شمار میآید. در بین عوامل خارجی (صرفه اقتصادی زیاد با بازسازی این بخش و اسکان جمعیت در آن نسبت به توسعه بخشهای بیرونی(تئوری اصالتبخشی و الگوی احیای شهر)با امتیاز وزنی ۳۵/۰ مهمترین عامل فرصت و(بروز فاجعه انسانی در صورت وقوع زلزله و غیره و ادامه گریز ساکنان اصلی از محله) با امتیاز وزنی ۳۵/۰ مهم ترین عامل تهدید به شمار میآیند.

موضوع بهسازی بافتهای فرسوده شهرها در یکی دو دهه اخیر مورد توجه برنامهریزان و مدیران شهری قرار گرفته و کم و بیش اقدامهایی هم در این زمینه انجام شده است، و با شناخت نیازها، تنگناها، توانها و فرصتهای احیای بافت فرسوده از طریق تشریک مساعی و توانمندسازی ساکنین به ایجاد محیطی شایسته برای سکونت ساکنین محلی اقدام کردهاند. بهسازی بافتهای فرسوده میتواند ارزش کالبدی را ارتقاء داده و رغبت شهروندان به سکونت در آن افزایش دهد. در این راستا هدف از پژوهش حاضر نقش مدیریت شهری در بهسازی بافت های فرسوده شهری سراوان میباشد. پژوهش حاضر از نظر هدف در حیطه تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت و روش، یک پژوهش توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل اساتید، کارشناسان و متخصصان حوزه مورد بررسی میباشد که با استفاده از تکنیک دلفی، ۲۰ نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. در این پژوهش به منظور سنجش و تجزیه و تحلیل از مدلهای TOPSIS فازی و AHP، استفاده شده است. نتایج تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) فازی نشان داد شاخص بازآفرینی شهری با وزن نرمال ۴۰۸/۰ از بیشترین اولویت را بهسازی بافت های فرسوده شهری دارد. همچنین نتایج تکنیک تاپسیس فازی نشان داد، استراتژی بازآفرینی شهری دارای بالاترین وزن بوده و در جایگاه اول قرار می گیرد.

در پژوهش های مرتبط با گردشگری ایران، دین داری ساکنان محلی به عنوان عاملی مهم در جذب گردشگران شناخته شده است. با توجه به این نکته، پژوهش حاضر درصدد بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری روستایی با توجه به نقش دین داری و تصویر مقصد است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ شیوه گردآوری داده ها توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش گردشگران شهرستان زبرخان در بازه زمانی شش ماه بهار و تابستان سال 96 است. حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان 385 گردشگر انتخاب شده است. گردشگران با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند. برای جمع آوری داده های پژوهش از ابزار پرسش نامه استفاده شد. پایایی پرسش نامه با استفاده از بررسی سازگاری درونی انجام گرفت. روایی پژوهش نیز با بررسی روایی همگرا و واگرا سنجش شد. روایی همگرا با استفاده از میانگین واریانس استخراج شده و روایی واگرا با استفاد+ه از معیار فورنل- لارکر اندازه گیری شدند. برای بررسی اثر تعدیل گری دین داری از رویکرد مقایسه گروهی در مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل استفاده شده است. نتایج نشان داد بدون لحاظ کردن دین داری به عنوان متغیر تعدیل گر؛ جاذبه ها، زیرساخت ها و نحوه برخورد مردم محلی به ترتیب بیشتری تأثیر را بر توسعه گردشگری روستایی دارند. با لحاظ کردن متغیر دین داری به عنوان تعدیل گر؛ متغیر دین داری توانسته است رابطه نحوه برخورد مردم محلی با توسعه گردشگری و همچنین جاذبه ها با توسعه گردشگری روستایی را تعدیل کند. همچنین تصویر مقصد نقش میانجی خود را بازی کرده است.

گردشگری یک رسانه است و گردشگران بهترین ابزار رسانه ای برای مناطق گردشگر پذیر محسوب می شوند. با این حال در پژوهش های مرتبط با گردشگری روستایی توجه کمی به تبلیغات رسانه ای شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری بر کیفیت زندگی مردم محلی با نقش تعدیلگری تبلیغات رسانه ای بوده است. پژوهش از لحاظ نحوه گردآوری داده ها توصیفی، همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، همه روستاهای دهستان دشت ارژن شهر شیراز بوده، که از این تعداد 4 روستا به عنوان نمونه آماری انتخاب شده و پرسشنامه بین آن ها توزیع شد. روایی محتوای پرسشنامه با استفاده از نظرات 10 نفر خبره و به روش دلفی فازی استفاده شد. برای سنجش پایایی پرسشنامه از پایایی مرکب، آلفای کرونباخ و میانگین واریانس استخراج شده استفاده شده است. برای بررسی اثر تعدیلگری تبلیغات رسانه ای از نرم افزارLisrel استفاده شده است. نمونه آماری به دو گروه تقسیم شده و مدل ساختاری پژوهش با لحاظ کردن و عدم لحاظ کردن اثر تعدیلگری بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد بدون لحاظ تعدیلگری تبلیغات رسانه ای نگرش مردم محلی نسبت به پیامدهای گردشگری مثبت بوده و این پیامدها تاثیر مثبت و معناداری بر کیفیت زندگی آنان دارد. اما با تعدیلگری تبلیغات رسانه-ای، گروه اول در مقایسه با گروه دوم متغیر تعدیلگر توانسته است فقط رابطه بین نگرش مردم محلی و پیامدهای اقتصادی را تعدیل کند. اما رابطه بین نگرش مردم محلی بر پیامدهای اجتماعی و زیست محیطی و همچنین رابطه بین پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بر کیفیت زندگی مردم محلی تعدیل نشده است.

مجموعه های تاریخی از مهم ترین بخش های هویتی هر جامعه اند و ساختارهای فرهنگی آن را نشان می دهند. درک ساکنان بومی از این مکان ها، نقش مهمی در پیشبرد برنامه های توسعه و یکپارچگی تصمیم های مدیریتی و مشارکتی دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی عامل های مؤثر بر درک ساکنان بومی نسبت به حمایت از توسعه پایدار گردشگری در تخت جمشید است. پنج روستای کناره، جلیان، فیروزی، شهرک مهدیه و شهرک ولی عصر برای جامعه آماری پژوهش انتخاب شدند. پژوهش ازنظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی - پیمایشی و ازنظر هدف، کاربردی است. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه است که روایی و پایایی آن با تحلیل عامل تأییدی و آلفای کرونباخ سنجیده شده است. مردم محلی با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و جدول کوکران، تعداد 385 پرسش نامه را تکمیل کردند. برای بررسی فرضیه های پژوهش از الگوی معادلات ساختاری، آزمون ضریب همبستگی پیرسون و T تک نمونه ای استفاده شده است. نتیجه ها، نشان می دهند متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب تأثیر 79/0، بیشترین اثر را بر درک ساکنان بومی دارد. تعلق اجتماعی با ضریب تأثیر 17/0، رابطه مثبت و معنادار و نگرش زیست محیطی با ضریب تأثیر 22/0-، رابطه منفی و معناداری با درک ساکنان بومی نسبت به مجموعه تخت جمشید دارد؛ بدین معنا که با افزایش درک ساکنان نسبت به این مجموعه، نگرانی آنها نسبت به مسئله های زیست محیطی بیشتر شده است. درواقع مسئله های زیست محیطی تأثیر منفی بر درک مردم بومی نسبت به مجموعه داشته اند. درنهایت درک ساکنان بومی، تأثیر مثبت و معناداری بر حمایت از تخت جمشید دارد که میراثی جهانی و حمایت کننده توسعه پایدار گردشگری است.

رویکرد نوین گردشگری، در پی بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی، ارتقاء تجربه های گردشگران و حفظ محیط زیست مقصد است. توجه به نقش مردم محلی و سنجش سطوح مختلف پایداری، شناخت توسعة گردشگری روستایی و ترویج آن را آسان تر می کند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر نگرش مردم محلی بر پایداری عمومی مناطق روستایی درجهتِ توسعة گردشگری روستایی است. پژوهش از لحاظِ هدف، کاربردی و از نظرِ روش، توصیفی- پیمایشی است. جامعة آماری پژوهش، مردم محلی و گردشگران منطقة قلات در نزدیکی شهر شیراز است. بدین منظور، نمونه ای برابر با 385 نفر براساس جدول مورگان و با روش نمونه گیری تصادفی ساده برای مردم محلی و نمونه گیری در دسترس برای گردشگران انتخاب شد. با بررسی ادبیات و مبانی نظری، فرضیه ها و مدل پژوهش توسعه داده شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه گرد آوری شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ و پایایی مرکب و روایی آن با استفاده از روایی هم گرا و واگرا سنجش قرار گرفت. برای بررسی فرضیه های پژوهش از مدل معادلات ساختاری موسوم به «تحلیل مسیر» در نرم افزار WARP PLS  استفاده شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد، بدون در نظر گرفتن نگرش مردم محلی به عنوان تعدیل گر، متغیّرهای پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری زیست محیطی، به ترتیب بیشترین تأثیر را در توسعة گردشگری روستایی منطقة قلات دارند؛ ولی با تعدیل گری نگرش مردم محلی، پایداری اقتصادی بر توسعة گردشگری تأثیری ندارد و رابطة بین پایداری زیست محیطی با توسعة گردشگری روستایی را تعدیل نمی کند.

هدف: هدف پژوهش، ارزیابی سطوح پایداری مقاصد روستایی در راستای توسعه گردشگری روستایی با تعدیل گری تصویر مقصد در دهستان دراک شیراز است. روش: پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- هم بستگی است. جامعه آماری گردشگران دهستان دراک است. براساس جدول مورگان و نمونه گیری طبقه ای ۳۸۵ گردشگر انتخاب شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه و برای بررسی فرضیه های مدل معادلات ساختاری و رویکرد کم ترین مربعات جزئی استفاده شد. پایایی پرسش نامه با آلفای کرونباخ و پایایی مرکب و روایی آن با استفاده از روایی سازه سنجیده شد. یافته ها: سطح اقتصادی و محیطی از میزان مطلوب پایین تر و سطح اجتماعی از میزان مطلوب بالاتر است. شاخص پایداری اجتماعی بیش ترین تأثیر را بر گردشگری روستایی داشته است، تصویر مقصد تأثیر مثبت و معناداری بر پایداری اقتصادی دارد؛ امّا بر پایداری اجتماعی بدون تأثیر است؛ به علاوه، تصویر مقصد تأثیری معکوس بر پایداری محیطی دارد. محدودیت ها/ راهبردها: هر فعّالیتی با تعادل در پایداری کلّی مناطق باشد. از جمله راهبردهای مؤثّر، ممنوعیت ورود وسایل نقلیه به بافت قدیم روستای قلات در روزهای تعطیل و ایجاد فضای پارکینگ در بیرون روستاها است. محدودیت پژوهش، عدم تعمیم نتایج در مناطق دیگر و مناسب نبودن برخی شاخص های برازش مدل است. راه کارهای عملی: یک پارچگی ابعاد مهم پایداری و توجّه به تصویر ذهنی گردشگران به عنوان عامل مؤثّر در پایداری و توسعه گردشگری روستایی. اصالت و ارزش: در این پژوهش بر سه بعد اصلی پایداری به طور هم زمان پرداخته شده است و تصویر مقصد به عنوان عامل تعدیل کننده در رسیدن به سطح مناسب توسعه گردشگری روستایی لحاظ شده است.