درخت حوزه‌های تخصصی

اهمیت اندیشه های سهروردی در سیر شکل گیری بحث اصالت وجود و اعتباریت ماهیت و اینکه بسیاری از مباحث فلسفی حکمت متعالیه در اثبات اصالت وجود ناظر به نقد ادلّه و سخنان سهروردی میباشد بر کسی پوشیده نیست. به دلیل عدم جامع نگری فلسفی در این بحث و عدم توجّه به سیر تاریخی آن و همچنین عدم رعایت مباحث روش شناسانه، ما با چهار تلقّی و دیدگاه درباره فلسفه اشراق روبه رو هستیم: 1ـ سهروردیِ قائل به اصالت ماهیت، 2ـ سهروردیِ قائل به اصالت وجود، 3ـ سهروردیِ قائل به اصالت نور یا اصالت انوار، (این سه دیدگاه تحت سیطره فلسفه ملّاصدرا شکل گرفته است.) 4ـ سهروردی اشراقی که قائل به هیچ کدام از سه تلقی بالا نبوده است. سهروردی اشراقی دغدغه تأسیس یک نظام مستقلّ از فلسفه مشّاء را داشته و بر این اساس مباحث نور و احکام آن را بدون توجّه به روابط نور، ماهیت، حقیقت وجود، و اصالت آن ها مطرح می کند. ما چگونگی شکل گیری سهروردیهای صدرایی را تحت سیطره اندیشه ملّاصدرا بیان، و سپس آن را با سهروردی اشراقی نقد می کنیم.

از نظر سیدحسین نصر انسان ماهیت حقیقی ثابت و تغییرناپذیر دارد و تحولات جوامع در طول تاریخ عارضی بوده و آن ماهیت ثابت را تغییر نداده است. با این حال، نصر تصویر خاصی از انسان سنتی و انسان متجدد ارائه می دهد و انسان شناسی متجدد را متفاوت از انسان شناسی سنتی می داند. بررسی دیدگاه نصر درباره ویژگیهای ثابت انسان و ویژگیهای خاص انسان متجدد، نشان می دهد که او هم برای مجموع انسان ها ـ اعم از سنتی و متجدد ـ و هم به طور خاص برای انسان های متجدد نیازهایی چند را برشمرده است. مهم ترین این نیازها عبارت اند از: نیاز به ذات قدسی، معرفت مابعدالطبیعی، معنای زندگی، هم زیستی مسالمت آمیز، حفظ محیط زیست، علم مقدس، و یک پارچگی شخصیت انسان.

در این مقاله سعی می شود تأثیر فرهنگی غزالی در محیط بغداد و دلایل عزیمت وی از آن شهر و نتایج آن از خلال حوادث آنزمان و مسایلی که در حوزه فرهنگی ومذهبی قلمرو اسلامی مطرح بود‘تا حد امکان بررسی شود. بررسی حاضر مبتنی بر این عقیده است که نمی توان تحول در مسیر زندگی غزالی را ورود به عالم تصوف وانزوا تلقی کرد و اصولأ نمی توان ادعا کرد که تغییر صوری در دو مرحله زندگی غزالی قبل و بعد ترک بغداد تغییر مهمی در اصول فکری و اساس بینش های دینی وی ایجاد کرده باشد.

در این مقاله به استناد قرآن و عهدین، و هم چنین با مراجعه به منابعی که در این زمینه وجود دارد- به ویژه تفاسیر- مبانی مشترک و ویژه ای را در مورد نبوت و وحی، تعیین و به تحقیق پرداخته است. در این هم سنجی قرآن و عهدین، به این نتیجه رسیدیم که انبیا، واسطه هایی بودند که کلام خدا را به این جهان نازل می کردند؛ ولی در عهد قدیم این واژه بر دیگر افراد نیز اطلاق می شد؛ و در عهد جدید، انبیا به رسولان و حواریون مسیح و افرادی که در طول زمان، پیغام خدا را دریافت می کنند، و به مردم می رسانند، اطلاق می شود . نکته دیگر این که انتخاب نبی برحسب مشیت و اراده خداوند، از مشترکات قرآن و عهد قدیم است. در عین حال، قرآن کریم بر دائمی بودن نبوت برای نبی تأکید می ورزد؛ اما عهد قدیم این موضوع را نمی پذیرد . تفاوت انبیا از لحاظ مراتب فضل و کمال جزو مشترکات قرآن و عهدین است . قرآن و عهدین به وجوب اطاعت مردم از انبیا اشاره می کند . تعالیم انبیا از مشترکات قرآن و عهدین است؛ و هم چنین توحید و قیامت و حیات جاوید نیز از نقاط اشتراک قرآن و عهد جدید است. دانشمندان مسلمان و علمای عهد قدیم در معنای معجزه اشتراک عقیده دارند. قرآن و عهدین ضمن این که خداوند را مبدأ معجزات می دانند، برخی از معجزات را به نفوس پیامبران استناد می دهند؛ مشروط بر این که به اذن خداوند باشد. قرآن و عهدین، عصمت انبیا را در دریافت و ابلاغ وحی می پذیرند. عصمت عملی و اعتقادی انبیا از اختصاصات قرآن است . قرآن و عهدین از موسی (علیه السلام) به عنوان کلیم الله یاد می کند؛ پیامبری که به تعدد معجزه، مشهور است. از دیدگاه قرآن و عهد قدیم؛ وحی، نوعی آگاهی فرابشری و تعلیم قدسی، ملکوتی و یک آموزه غیبی است، و حاصل مکاشفات و اشراقات درونی پیامبر نیست . مکاشفه مخصوص خدا در عیسی (علیه السلام)، مورد پذیرش قرآن و عهد قدیم نیست . نکته آخر این که، نقطه مشترک شرایع الهی، نجات و رهایی بشر است، که این عمل توسط وحی انجام می گیرد. در قرآن و عهد قدیم، دستورها و شرایع نازل شده به وسیله پیامبران موجب نجات و رهایی است.

پیدایش اسلام در شبه جزیره عربی معلول عوامل اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی و ... است که از دید مورخان مغفول نمانده است. برخی فقط تکیه بر یکی از عوامل دارند که موجب لغزش در استنتاجات بعدی خود شده اند. در این میان شرق شناسان روسی در دوره اقتدار شوروی (1917-1990) بیشتر تکیه بر عوامل اقتصادی-اجتماعی کردند. از جمله این شرق شناسان پطروشفسکی است که در زمینه ایران و اسلام تالیفات ارزشمندی نگاشته است. در این مقاله نویسنده سعی دارد زمینه های اجتماعی و اقتصادی پیدایش اسلام در شبه جزیره العرب را از دیدگاه پطروشفسکی شرق شناس روس را مورد بررسی قرار دهد. از سوی دیگر تلاش می کند دیدگاه های پطروشفسکی و رویکردهای مارکسیستی ایشان را مورد نقادی قرار دهد.

براى ظهور حضرت مهدى‏علیه السلام در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام، نشانه‏هایى ذکر شده است . این نشانه‏ها در مدت زمانى طولانى به تدریج‏به وقوع مى‏پیوندد . در این میان برخى از نشانه‏ها نزدیک ظهور حضرت مهدى‏علیه السلام تحقق مى‏یابد و برخى دیگر ممکن است‏سال‏ها پیش از ظهور آن حضرت اتفاق بیافتد . همچنین در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام بر برخى از نشانه‏ها تاکید بیشترى شده و از آنها با صفت قطعى و حتمى یاد شده است . از نشانه‏هایى که نزدیک و متصل به ظهور حضرت تحقق مى‏یابد و در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام برآن تاکید فراوانى شده، نداى آسمانى است . در مراحل مختلف ظهور حضرت مهدى‏علیه السلام نداهاى گوناگونى شنیده خواهد شد، که هریک از آنها بر حقانیت قیام آن حضرت دلالت مى‏کند و براى حق‏جویان و حق‏پویان هرگونه شک و شبهه‏اى را برطرف مى‏کند; ولى ندایى که معروف است و در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام بیشتر از آن سخن به میان آمده، ندایى است که در آغاز ظهور حضرت مهدى‏علیه السلام شنیده خواهد شد . در این مقاله، نخست‏به بیان ویژگى‏هاى این ندا خواهیم پرداخت و در پایان از دیگر نداها نیز سخن خواهیم گفت .

از نظر عرفا «خلق» به معنای عرفی آن، وجود حقیقی ندارد و هر آن چه در عرصه گیتی مشاهده می شود، جز تجلی ذات احدی خداوند نیست. همه موجودات «نمود» ند و «بود» حقیقی منحصر در ذات الهی است. به تعبیر دینی هر آن چه در سرای وجود جلوه گری می کند «وجه الله» است. از دیگر سوی، انسان خلیفةالله است و به دلیل جامعیت اسماء الهی و تام بودن مظهریت حق، می تواند سلطه علمی و فعلی بر عالم هستی داشته باشد. از نگاه فیزیک نوین نیز، در بنیاد جهان، یکپارچگی شگفت انگیزی حاکم است و انسان به عنوان تنها ناظر آگاه وبا نگاهی عمیق تر یک «سهیم»، نقش کلیدی و تعیین کننده ای در تبیین و حتی تکوین جهان ایفا می کند، به گونه ای که تصور وجود جهان بدون انسان محال است. در این نوشتار وحدت بنیادین اجزاء جهان و رابطه انسان با جهان هستی در حوزه عرفان و فیزیک به گونه ای تطبیقی طرح و بررسی می شود.

این نوشتار، خلاصه‏اى از کتاب جهانى‏شدن و جهان سوم است. هدف نویسندگان کتاب، پر کردن شکاف بین تحقیقات نظرى و تجربى در زمینه توسعه، جریان سرمایه، مهاجرت، بهداشت، محیط زیست، فرهنگ و مذهب در جهان سوم و تعامل یا تقابل آن با پدیده جهانى شدن است.