درخت حوزه‌های تخصصی

هدف: مرور و نقد تاریخی سیر پژوهش کیفی در علم اطلاعات و دانش شناسی. روش/ رویکرد پژوهش: با مرور متون پیشین، نقدی تاریخی بر روند پژوهش کیفی در علم اطلاعات و دانش شناسی انجام شد. یافته ها: چندین دهه است که در علم اطلاعات و دانش شناسی بر فنون کمّی در نقش بهترین و گاه تنها فن مناسب برای پژوهش تأکید شده است. مرور تاریخی روند پژوهش کیفی در این رشته نیز حاکی از ضعف پژوهش کیفی بوده است و نشان می دهد رویکرد اثبات گرایی همچنان در پژوهش های علم اطلاعات و دانش شناسی یکّه تازی می کند. از این رو، تأکید بر ابزار و غفلت از نظریه سازی در این رشته آشکار است. نتیجه گیری: جا دارد در بیان مسائل پژوهشی علم اطلاعات و دانش شناسی به موضوعاتی توجه شود که به بسط ابعاد نظری رشته کمک می کنند.

مقدمه: هدف این پژوهش رسم نقشه علم ایران با استفاده از روش های جدید علم سنجی برای بازنمون بصری اطلاعات علمی منتشر شده است. این هدف از طریق نشان دادن ارتباط ها و تعاملات میان مقوله های موضوعی در SCI-E پی جویی شده است. روش شناسی: در این پژوهش از روش تحلیل استنادی و ردگیری موضوعی استنادهای هر متن و مرتبط ساختن آنها با موضوع متن استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش ۱۱۷۳۳ رکورد، مقاله های نمایه شده از ایران در SCI-E طی سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ است که در مرحله نخست با روش طبقه ای و در مرحله دوم با روش تصادفی منظم از این جامعه، نمونه گیری به عمل آمد. ۲۸۲۶ رکورد نمونه، همراه با فهرست مآخذ آن که ۵۹۴۲۴ رکورد را شامل می شد، در نرم افزار اکسل و نرم افزار اکسس ساماندهی شد. در تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی کای – اسکور، پیرسون، قاعده پارتو و فرایند رتبه بندی Cross Tab از مقوله های موضوعی در ماتریس های متن استنادکننده به مأخذ های استنادشونده و برای رسم نقشه از نرم افزار ویزیو استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد، مقوله های موضوعی در خوداستنادی و دیگراستنادی رفتار متفاوتی دارند و در مجموع می توان مقوله های موضوعی را در این بخش به سه گروه دسته بندی کرد. رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی در ۱۶ مقوله موضوعی علوم کشاورزی، زیست شناسی، شیمی، رایانه، مهندسی، محیط زیست و بوم شناسی، جغرافیا و زمین شناسی، علوم مواد، ریاضی، پزشکی، وراثت و زیست شناسی، علوم رفتاری و عصب شناسی، داروشناسی، فیزیک، علوم گیاهی و جانوری، علوم اجتماعی به تأیید رسید. ۵ مقوله موضوعی اقتصاد و تجارت، ایمنی شناسی، میکروب شناسی، روانپزشکی و روانشناسی، علوم فضایی از ثبات رفتاری در خوداستنادی برخوردار نبودند. خوداستنادی رفتاری در مقوله موضوعی چندرشته ای نامشهود بود. در فضای استنادی هر مقوله موضوعی، ۴ یا ۵ مقوله موضوعی دیگر پس از خوداستنادی شناسایی شد که ۸۰ درصد استنادها را به خود اختصاص می داد. این مقوله های موضوعی برای مقوله موضوعی استنادکننده، به عنوان مقوله های موضوعی مسلط یا اندک های اثرگذار شناسایی و معرفی شد. برای ۲۲ مقوله موضوعی، ۱۱۰ نقشه رسم شد. این نقشه ها مقوله های موضوعی که بیشترین تعاملات استنادی دوسویه را داشتند بازنمون کرد. اطلاعات بازنمون شده از نقشه ها استخراج و ارائه شد. بحث و نتیجه گیری: در ۱۶ مقوله موضوعی رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی طی پنج سال به تأیید رسید. رشد و باروری علمی در این گروه از طریق سرمایه گذاری مستقیم در اولویت اول برای همان مقوله موضوعی قابل پی جویی است. همچنین بایستی به مقوله های موضوعی مسلط که با تعداد اندک ۴ یا ۵ عدد، ۸۰ درصد استنادها را به خود اختصاص داده اند در اولویت دوم سرمایه گذاری های توسعه علم توجه کرد. به بیانی یک متخصص در هر یک از رشته های تخصصی مرتبط با ۱۶ مقوله موضوعی معرفی شده، می تواند با دسترسی به منابع علمی همان موضوع و ۴ یا ۵ حوزه موضوعی دیگر به پژوهش و تألیف بپردازد. در سیاست گذاری های توسعه علم که بیشتر براساس داده های موجود از تعداد منابع اطلاعات علمی منتشر شده، تعداد اعضای هیأت علمی، تعداد دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و... انجام می پذیرفت، لازم است خصیصه های رفتاری پیکره علم همچون خوداستنادی و دیگراستنادی نیز مورد توجه قرار گیرد. این مولفه جدید هم افزایی هایی مقوله های موضوعی مسلط و مجاور مربوط به استنادها را برای مقوله موضوعی متن پشتیبانی خواهد کرد و اثربخشی سرمایه گذاری های هدف مند را افزایش خواهد داد.

امروزه درآمدزایی توسط شرکت های دانش بنیان در کانون توجه نظام های اقتصادی قرار دارد. توانمندسازی شرکت های دانش بنیان با دانش مدیریت منابع انسانی و ابزارهای آن، می تواند به رشد و توسعه اقتصاد دانش بنیان کمک کند. از سوی دیگر رایانش ابری ازجمله فناوری های روبه رشد است که توانسته محدودیت های به کارگیری سامانه های اطلاعاتی را برطرف نماید و طیف گسترده ای از خدمات را در اختیار مدیران و تصمیم سازان قرار دهد. پژوهش های بین رشته ای در زمینه مدیریت منابع انسانی در شرکت های دانش بنیان و رایانش ابری محدود است. هدف این پژوهش ارائه الگو بومی شاخص های مؤثر در به کارگیری خدمات مدیریت منابع انسانی الکترونیک مبتنی بر رایانش ابری در شرکت های دانش بنیان است. روش این پژوهش، روش آمیخته بر اساس طرح متوالی تغییرپذیر است. بر اساس نظریه فناوری، محیط و سازمان در بخش کیفی دیدگاه خبرگان در هر بخش فناوری، محیط و سازمان در قلمرو تحقیق به صورت جداگانه احصا شد و در بخش کمی الگو بومی شاخص های به کارگیری خدمات مدیریت منابع انسانی الکترونیک، مورد برازش قرار گرفت. در بخش کیفی نمونه گیری به صورت هدفمند و با روش گلوله برفی، با ابزار مصاحبه بود که تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. در بخش کمی نمونه گیری به صورت تصادفی ساده، با ابزار پرسشنامه از بین مدیران و کارشناسان مدیریت منابع انسانی در 102 شرکت دانش بنیان رده صنعتی استان تهران، به تعداد 168 نفر بود. نتایج برازش الگو نشان داد که در بعد فناوری مزایای مرتبط، عدم اطمینان، پیچیدگی، انطباق پذیری و آزمون پذیری، در بعد محیط فشار رقابت، صنعت، بازار، حمایت رایانشی خارجی و موقعیت فیزیکی و در بعد سازمان آمادگی سازمانی، حمایت مدیر ارشد، تجربه قبلی مبتنی بر فناوری و استقبال از نوآوری ابعاد اصلی الگو به کارگیری خدمات مدیریت منابع انسانی الکترونیک مبتنی بر رایانش ابری است. نتایج این پژوهش برای توسعه دهندگان سامانه های رایانه ای مبتنی بر رایانش ابری، سیاستگذاران شرکت های دانش بنیان و همچنین مدیران این شرکت ها می تواند راهگشا باشد.

هدف: این پژوهش در پی طراحی مقیاسی جهت سنجش توانایی مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها برای ارائه خدمات مرجع دیجیتال مشترک و در نهایت اجرای آن در دانشگاه علامه طباطبایی بود. روش: در مرحله نخست ابتدا از روش تحقیق کتابخانه ای و سپس از روش تحقیق دلفی و در مرحله دوم از روش تحقیق پیمایشی توصیفی استفاده شد. در این پژوهش، پس از بررسی منابع اطلاعاتی و بهره گیری از نظر خبرگان شاخص های سنجش تعیین شد. جامعه آماری این پژوهش شامل سرپرستان (۸ نفر) و کتابداران بخش های مرجع، اطلاع رسانی و نشریات (۲۶نفر) کتابخانه های دانشگاه علامه طباطبایی (۸ کتابخانه) بود. یافته ها: اطلاعات حاصل از اجرای مقیاس طراحی شده نشان داد با آن که ارائه خدمات مرجع دیجیتال مشترک از نظر جامعه پژوهش دارای ضرورت زیاد است و کارکنان کتابخانه ها از تخصص و مهارت نسبتاً خوبی از این نظر برخوردارند، اما تعداد این نیروها برای ارائه این خدمات کافی نیست. کتابخانه ها بودجه و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری لازم جهت پیاده سازی و ارائه این خدمات را در اختیار ندارند. علاوه بر این کتابخانه های بررسی شده برای ارائه این خدمات نیازمند به بهبود وضعیت منابع اطلاعاتی و زیرساخت ارتباطی خود هستند.

مقدمه : در دهه های اخیر، واقعیت افزوده توجهات بیشتری را به خود جلب نموده و با افزودن لایه ای از اطلاعات مجازی، تجربه نوینی را برای کتابخانه ها نیز فراهم کرده است تا پاسخ گویی به نیازهای جمعیت عظیم و گوناگونِ کاربران را افزایش دهد. بر اساس این تحولات فناورانه، شناسایی ابعاد تاثیرگذاری واقعیت افزوده بر خدمات کتابخانه ای هدف پژوهش حاضر بوده است؛ تا از این طریق، این فهم بدست آید که اکنون، چه چیزی و چگونه توسط فناوری درحال رُخ است. روش شناسی : باتوجه به دانش ناکافی و پراکنده ای که درباره ورود واقعیت افزوده به کتابخانه ها به چشم می خورد، پژوهش حاضر با رویکرد مروری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی در راستای استخراج نظامند یافته های متون پیشین، در میان منابع گردآوری شده از سه پایگاه علمی وب آوساینس، گوگل اِسکالِر، و اِسکوپوس، به دنبال پاسخ به این سؤال بوده است که مطالعات، اثربخشی واقعیت افزوده را در چه ابعادی از خدمات کتابخانه ای شناسایی کرده اند. یافته ها : یافته ها حاکی از این هستند که واقعیت افزوده ظرفیت پشتیبانی از عملکرد کتابداران در مدیریت منابع کتابخانه ای را دارد. به علاوه کاربران را در این زمینه ها یاری می دهد: 1. جست وجوی منابع کتابخانه؛ 2. آموزش خدمات کتابخانه ای و سواد اطلاعاتی؛ 3. ارائه خدمات مبتنی بر مکان؛ 4. ایجاد شبکه های تعاملی و پژوهشی و 5. بازدید از منابع تاریخی و کم یاب. نتیجه گیری : نتایج این پژوهش نشان داد که تمرکز بیشتر پژوهشگران و توسعه دهندگان نرم افزارهای واقعیت افزوده برای خدمات کتابخانه ها، بر تسهیل عملکرد کاربران بوده است تا کتابدارن. همچنین، توانمند نمودن کودکان و نوجوانان بعنوان کاربران مستقل کتابخانه مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است. پژوهشگران گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، کتابداران، مدیران کتابخانه های کودک و نوجوان، متخصصان علوم کامپیوتر می توانند از پیشنهادات کاربردی این پژوهش بهره مند شوند. بنابراین، ضرورت دارد در تعامل پژوهشگران با کتابداران و کاربران کتابخانه ها یا حتی مطرح شدن کتابداران به عنوان پژوهشگر، از مسائل این مکان ها اطلاع یافته و در جهت تحقق کتابخانه های نسل چهارم از طریق فناوری هایی مانند واقعیت افزوده گام بردارند.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی نظریه مرجع رانگاناتان و ماندگاری آن درگذر زمان انجام گرفته است. روش: روش پژوهش، روش مروری است و آثار رانگاناتان و منابعی که در آنها از دیدگاه و نظر وی در خصوص مرجع و خدمات مرجع استفاده شده، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها: از یافته های این پژوهش، آشنایی با نظریه مرجع رانگاناتان و پژوهش های انجام گرفته در این زمینه است. دیدگاه های رانگاناتان در خصوص مرجع و خدمات مرجع، مورد توجه پژوهشگران در زمینه های مختلف از جمله بازاریابی و طراحی وب و ... قرار گرفته است و بعد گذشت سال ها از اعلام آنها توسط رانگاناتان هنوز از کارآیی لازم برخوردار هستند و قالب هایی نو از آنها عرضه شده اند. نتیجه: بررسی ها و مطالعات نشان می دهد که پنج قانون رانگاناتان هنوز هم در مسائل نوین اطلاعات و کتابخانه کارآمد بوده و در این مقاله بر این مسأله تأکید شده است که دیدگاه رانگاناتان در خصوص مرجع و خدمات مرجع مجدد مورد توجه قرار گرفته و در عرصه کتابخانه از آنها حمایت شود.

با پیشرفت سریع تکنولوژی اطلاعات، تحولات و تغییرات وسیعی در حوزه کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در حال وقوع است. در این مقاله، چهار مفهوم که ناشی از تأثیر تکنولوژی در کار کتابخانه ها و کتابداران هستند مورد بحث قرار میگیرد. این چهار مفهوم عبارتند از: «جهانیشدن اطلاعات»، «همگرایی»، «واسطه رهایی» و «توانایی عمل بین نظام ها».

مقدمه: هدف بررسی وضعیت منابع کتابخانه های عمومی استان بوشهر و مشخص شدن میزان آمادگی کتابداران کتابخانه های عمومی استان بوشهر در پاسخ گویی به نیاز اطلاعات سلامت مراجعه کنندگان به عنوان یکی از نیازهای اطلاعاتی مهم آنها است. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف و نوع کاربردی، و از نظر شیوه گردآوری داده ها به روش پیمایشی- توصیفی انجام شده است. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه و سیاهه وارسی استفاده شد. در این پژوهش 77 کتابدار مشارکت داشتند و 57 کتابخانه عمومی استان بوشهر بررسی شد. از آزمون کای اسکوار برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. یافته ها: بررسی وضعیت منابع و خدمات کتابخانه های استان بوشهر نشان داد که تعداد منابع اطلاعاتی در ارتباط با موضوع سلامت از نظر کمی ضعیف (5/2 درصد) است و خدمات اطلاعات سلامت نیز ارائه نمی گردد. همچنین بررسی میزان آمادگی لازم در کتابداران جهت ارائه منابع سلامت پایین ارزیابی شد که در بین آنان، بیشترین میزان آمادگی مربوط به فارغ التحصیلان کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی بوده است. بحث و نتیجه گیری: نتایج این پژوهش به مدیران و برنامه ریزان کتابخانه های عمومی کمک می کند که به طور ویژه ای به مجموعه سازی در رده 610 کتابخانه ها اهتمام ورزند و کتابخانه های عمومی را مکانی مناسب برای پاسخ گویی به نیاز اطلاعات سلامت جامعه معرفی می کند. همچنین دسترس پذیری اطلاعات سلامت در کتابخانه های عمومی می تواند منجر به جذب کاربران سلامت به کتابخانه های عمومی و بهبود جایگاه کتابخانه های عمومی در جامعه اطلاعاتی شود.

هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت موجود کتابخانه های مرکزی دانشگاه های ایران از نظر مستندسازی تجارب و دانش و موانع موجود بر سر راه مستندسازی به منظور ارائه راهکارهایی برای مستندسازی تجارب و دانش در این کتابخانه ها است. روش: روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی _ تحلیلی می باشد. ابزار پژوهش، پرسشنامه ای محقق ساخته است که برای ۸۸ نفر از مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شد. روایی پرسشنامه از طریق روایی محتوایی (صوری) و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ (۸۲/۰=ɑ) سنجیده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (آزمون های فریدمن و تی) استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که وضعیت کتابخانه ها از نظر مستندسازی نسبتاً نامطلوب است، در حالی که میزان آگاهی مدیران آنها از این موضوع زیاد است. از دیدگاه مدیران بی انگیزگی مدیران، سلیقه ای بودن روش های مدیریتی، عدم آگاهی مدیران از نحوه و چگونگی و نیز ماهیت و چیستی مستندسازی و فرهنگ شفاهی حاکم بر جامعه به عنوان مهم ترین موانع و مشکلات مستندسازی در کتابخانه ها شناسایی شدند. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تفاوت معناداری بین دیدگاه های مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت درمان، بهداشت و آموزش پزشکی در مورد مستندسازی وجود ندارد.

هدف: مطالعه تطبیقی کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران با کتابخانه های مشابه در جهان به قصد دستیابی به نقاط قوت و مشکلات و کاستی های احتمالی و ارائه راهکارهایی برای بهبود. روش/ رویکرد پژوهش: روش تطبیقی- مقایسه ای برای درک و توصیف شباهت ها و تفاوت ها و استنتاج برمبنای اصول معتبر بوده است. جامعه آماری 133 کتابخانه کودک و نوجوان بوده که فقط 3 کتابخانه در وضعیت مشابه بوده اند و مقایسه نیز بر روی آنها انجام شد. یافته ها: از میان کتابخانه های کودکان و نوجوانان در جهان فقط دو کتابخانه در کره جنوبی و مسکو در وضعیت مشابه با کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران قرار دارند. کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران از نظر ارائه خدمات، مدیریت، فضا، و نیروی انسانی، نسبت به کتابخانه های مشابه خود، در سطح پایین تری قرار دارد. نتیجه گیری: کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران برای همسو شدن با وضعیت بهینه و نیز همگامی با رهنمودهای بین المللی نیازمند بازنگری و بهبود در ارائه خدمات، مدیریت، فضا، و نیروی انسانی است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین مشکلات جستجو و بازیابی تصاویر در موتورهای کاوش برگزیده مبتنی بر ویژگی های نگارشی زبان فارسی انجام شد. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و برای پاسخ گویی به سؤالات پژوهش از روش ارزیابی با مشاهده مستقیم استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل سه موتور کاوش گوگل، یاهو و بینگ است. برای گردآوری داده ها، از سیاهه محقق ساخته استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که موتورهای کاوش گوگل، بینگ و یاهو بسیاری از ویژگی های نوشتاری و معنایی زبان فارسی را در هنگام جستجو و بازیابی تصاویر نادیده می گیرند. همچنین مشکلات مربوط به نگارش واژگان مشتق، مشتق- مرکب، انواع جمع های فارسی و مکسر عربی، همزه بدون کرسی و استفاده از زبان محاوره در بخش نوشتاری؛ و چند معنایی در بخش معنایی از مشکلات عمده زبان فارسی در جستجو و بازیابی تصاویر از این موتورهای کاوش به شمار می آیند. به علاوه، در بخش معنایی و نوشتاری، قابلیت های گوگل در انطباق با زبان فارسی نسبت به همتایانش بیشتر است.