درخت حوزه‌های تخصصی

مفهوم و معنای واژه ی رشد در قصص قرآن کریم در ضمن نوزده آیه بیان شده است که می توان آن را از نظر موضوعی به سه بخش عمده تقسیم کرد: آیات متعلق به پیامبر گرامی اسلام(ص)وامت آن حضرت-که صفات و افعال راشدین را دارا هستند-، آیات متعلق به انبیای الهی مانند: ابراهیم، لوط، شعیب وموسی- علیهم السلام- وآیات مربوط به قصص مؤمنان که شامل: مؤمن آل فرعون، اصحاب کهف ومؤمنان انس وجن می گردد. در این پژوهش ابتدا آیات مربوط به رشد در قرآن کریم استخراج سپس براساس موضوع طبقه بندی گردیده است. درآیات مربوط به قصص انبیاء نیز ترتیب زمانی رعایت گردیده وبرای روشن شدن مفهوم آیات، از دیگر آیات قرآن نیز بهره گرفته شده است. پس از طبقه بندی به بررسی مفهوم ومعنا وکاربردهای گونه گون این واژه پرداخته شده است. استفاده از تفاسیر مختلف اهل سنت و شیعه در کنار یکدیگر موجب غنای این نوشتار گردیده است.

مستشرقان در مواجهه با مسائل تاریخ قرآن، دو رویکرد کلی- مثبت و منفی- داشته اند. این نوشتار بر آن است دیدگاه های مستشرقان را با استفاده از روش تحلیل محتوا و با بهره گیری از ابزار طول معنایی مورد واکاوی قرار داده و به این پرسش که: فرآیند نتیجه گیری مستشرقان در مسائل تاریخ قرآن چگونه است؟ پاسخ دهد. پژوهش حاضر نشان می دهد غالب مستشرقان، علی رغم طرح دیدگاه های مثبت، از تایید رسالت و شریعت اسلامی خودداری می نمایند. لکن برخی، انصاف بیشتری به خرج داده و قرآن را در جایگاه خود که کتاب هدایت و بخشی از یک رسالت است، مورد توجه قرار داده اند. تحلیل رویکردهای منفی مستشرقان نیز بیانگر این نکته است که با گذشت زمان، نوع شبهه افکنی ایشان در موضوعات تاریخ قرآن پیچیده تر و به صورت ضمنی و غیر صریح بیان شده است. بر این اساس تقطیع آثار مستشرقان و خوشنودی از ظاهر کلام ایشان، بدون نظرداشت بار معنایی آن، امری پرمخاطره است.

1. تطور دیدگاهها در اصل بلاغت باعث آن شده که تلقی ها از عناوین مندرج در بلاغت هم دستخوش تغییر شود. 2. در بلاغتی که جرجانی تعریف میکند ‘ وقف و ابتدا از جایگاهی اصولی برخوردار نیست ‘ زیرا بحث فصل و وصل در آن منحصر است به آوردن یا نیاوردن واو عاطفه. 3. در بلاغت به تعریف و تلقی اسلاف جرجانی ‘ وقف و ابتدا از جایگاه مهمی برخوردار بوده ‘ زیرا وقف و ابتداکاملأ منطبق بر فصل و وصل از دیدگاه آنهاست واین همان عنوانی است که بعضی اهل فن آن را عین بلاغت و تمام آن دانسته اند. 4. وقف وابتدا در قرآن ‘ هر چند قسمت اعظمش با استمداد از ابزار نحو صورت می گیرد‘ اما نفس عمل یعنی وقف بر موضوع نیکو و شروع از مقام مناسب یک عمل بلاغی تلقی می شود‘ زیرا موضوع‘ کلام بلیغ است و جهد در اظهار آن قطعأ ملازم با بلاغت است . 5. در قرآن مواضع وقفی وجود دارد که از بایدهای نحوی تکوّن نیافته اند‘ بلکه از بایسته های متعالی که منبعث از بلاغت مخصوص قرآنی است نشأت گرفته اند و این مواضع همان فواصل هستند.

با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با نگاهی تاریخی انتقادی به بازخوانی دیدگاه های دانشمندان مسلمان در مورد واژه «ربّ» و اشتقاق و معنای آن پرداخته می شود؛ تا ضمن دستیابی به تصویری روشن از روش های مورد استفاده در معناشناسی واژگان قرآنی و نتایج حاصل از آن، نقاط قوت و ضعف آن ها آشکار گردد و زمینه استفاده از روش های روزآمد جهت رفع نارسایی های موجود فراهم آید. از مجموع اقوال و شواهد مورد استناد فرهنگ نویسان متقدم چنین برمی آید که واژه «ربّ» که همگی آن را از ریشه مضاعف رب ب دانسته اند در زبان عربی پیش از اسلام در معنای «مالک» به کار می رفته است، و حتی برخی، مبدأ اشتقاق «ربّ» را «تربیة» (از ریشه ناقص رب و) دانسته اند. با توجه به دیدگاه دانشمندان مسلمان در باب اشتقاق و لزوم قرابت توأمان ریشه و معنا، فرهنگ نویسان متقدم می بایست «ربّ» را واژه ای جامد تلقی می کردند چرا که از سویی پیوند معنایی میان صورت اسمی «ربّ» با کاربردهای فعلی ریشه رب ب روشن نبوده است و از سوی دیگر، پیوند میان ریشه های رب ب و رب و. با وجود تلاش های برخی دانشمندان مسلمان جهت یافتن مبدأ اشتقاقی برای صورت اسمی «ربّ» از کاربردهای فعلی ریشه رب ب، تلاش های آنان نارسا بوده و نه پیوند معنایی صورت اسمی «ربّ» را با کاربردهای فعلی ریشه رب ب روشن ساخته اند و نه چگونگی پیوند برخی کاربردهای ریشه مضاعف رب ب را با ریشه ناقص رب و و معنای «تربیة»؛ پیوندهایی که به نظر می رسد با نگاهی فراتر به زبان عربی و بررسی تطبیقی آن با سایر زبان های هم خانواده در خانواده زبان های سامی، آشکار خواهد شد.

آیات مربوط به آسمانها در قران حتی صرفنظر از جنبه اماری وعددی آن بسیار متنوع جالب و شکفت انگیز است ودر بسیاری موارد نمایانگر جنبه اعجاز علمی قران کریم می باشد شمارگان بالای آیاتی که واژه سما در انها بکار رفته خود گوئی امری معنی دار است در برخی ایات این مجموعه سما به معنی آسمان قابل مشاهده و محسوس تعریف شده است که در انها ساختار فیزیکی و پدیده های طبیعی مربوط به آسمان تبیین گردیده است و در دسته دیگری از آیات بعنوان آسمان که از دیده ما پنهان ودر عوالم غیب است و تدبیر امور و مقدرات این عالم در آن جا شکل می گیرد مورد عنایت واقع شده است.

آثار شهید مطهری با مباحث قرانی عجین است این مباحث از گوناگونی و تنوع ویژه ای برخوردار می باشد قران نخستین منبع مطهری در شناساندن فرهنگ اسلامی است و از این جهت مباحث تفسیری و استنباطهای قرانی در آثار شهید مطهری امری شاخص ونمایان است شهید مطهری از جهت وسعت مباحث قرانی آنهم با توجه به نیازهای فرکی دوران معاصر از پیشگامان تفسیر عصری و منادیان بازگشت به قران به شمار می رود

برخی از موضوعات پدیدار شناختی قرآن در حوزه تفسیر و فهم تاثیر به سزائی دارند. از جمله آنها رسالت قرآن یعنی هدف کلان و نهایی خدای حکیم از فرود آوردن این متن مقدس است. آشنایی با هدف نهایی در مباحث علوم قرآنی تاثیر می گذارد و دانشمندان این رشته را به کشف نظام موجود و شایسته میان مجموعه اهداف ریز و درشت قرآن موفق می کند. نیز مفسران را که برای کشف مرادهای خدای متعال از قرآن تلاش می کنند، در شناخت جهت گیری های کلان آیات و سور مساعدت می کند و تلاوت کنندگان قرآن را نیز به تدبر شایسته در قرآن توفیق می دهد. علی رغم اهمیت این موضوع، رسالت قرآن به طور غالب مطالعه ای عصری است و به شکل علمی و انسجام یافته در مطالعات پیشینیان بیان نشده است. رسالت قرآن ابعاد گوناگونی دارد. این مقاله به بررسی بسامدی توجه به موضوع در آثار قرآن پژوهی می پردازد. مؤلفان امیدوارند این مقاله نظر محققان را در تولید ادبیات علمی لازم این موضوع جلب نماید.

هدف این پژوهش شناسایی تحولات رخ داده در نظرگاه های تفسیرپژوهان پیرامون مفهوم تفسیر اجتماعی قرآن است و به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا تلقی تحلیل گران، روش ها و گرایش های تفسیری درباره این گرایش نوپدید، بسان خودِ این پدیده، در طول سده اخیر دستخوش فراز و فرود و در نهایت کمال گردیده است؟ مهم ترین دستاورد این پژوهش نیز چنین است: چیستی تفسیر اجتماعی در نگاه تفسیرپژوهان نخست، مفهومی بسیط و تنها در قواره یکی از تأثیرات تحولات فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بر اندیشه و سپس آثار تفسیری مفسران معاصر است و کارایی آن تنها به تلاش برای برقراری سازگاری میان آیات قرآن و نیازهای نوین جوامع مسلمان خلاصه می شود (تفسیر تطبیقی). این تلقی در گام پسین خود، علاوه بر مفهوم بسیط نخستین و کارایی محدود آن، عبارت از گرایشی می شود که با تمامی مسائل مرتبط با حیات فردی و اجتماعی مسلمانان ارتباط می یابد و غایت خود را اثبات صلاحیت و کفایت قرآن برای هدایت گری نوع انسان قرار می دهد (تفسیر هدایتی). در فرجام و در گام سوم، تفسیر اجتماعی به معنای دانشی میان رشته ای و مرتبط با گزاره های علم جامعه شناسی نیز مطرح می شود.

مقالة حاضر نقدی است بر مقالة «نقش علم نحو در دستیابی به قرائت صحیح قرآن» که در شمارة هفتم مجلة قرآن شناخت (ص 85ـ104) به چاپ رسیده است. ناقد بعد از مقدمه ای ملاحظات خود را به ترتیب عناوین مقاله بیان و در پایان نتیجة ملاحظاتش را ذکر کرده است. نویسنده بعد از بیان نکاتی کلی در پاسخ ناقد، ملاحظات ناقد را طی شماره هایی بیان کرده و به آنها پاسخ داده است.