عبدالکریم بهجت پور

عبدالکریم بهجت پور

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۶ مورد.
۱.

منطق سید قطب در وحدت پژوهی سوره های قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سید قطب انسجام سوره شخصیت سوره غرض سوره وحدت موضوعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 641 تعداد دانلود : 910
از جمله مهم ترین مسائل دانش فلسفه دین در معنای عام آن، فعالیت عقلانی در جهت معقولیت و توجیه مؤلفه ها و آموزه های اصلی دین و سازواری آنها با یکدیگر است. قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع دینی ما مسلمانان، تلاشی ستودنی در ایجاد بینشی عقلانی در مسلمانان داشت. از نظر دین اسلام پیوندی ناگسستنی میان عقل و دین وجود دارد. این عقل مندی در مضمون و محتوا و در روش ارائه مباحث در قرآن وجود دارد. روش قرآن در عرضه مباحث بسیار منطقی و قابل توجه است. از دیرباز دانشمندان تحت عنوان تناسب آیات درباره نظم و منطق بیان مطالب در سور بحث می کردند. متأخرین آنها بحث از انسجام سوره ها را با عنوان غرض شناسی بیان داشته اند. از جمله سید قطب بر موضوع سرآمد و اصلی به عنوان عامل وحدت و انسجام سوره ها تأکید کرده، پیش از ورود به تفسیر سوره ها، ساختار کلی را تبیین و موضوع محوری سوره را بیان می دارد. با این حال ایشان مشخص نمی کند از چه روش و قرائنی برای شناسایی غرض سوره استفاده می کند؛ به همین دلیل امکان تحلیل و ارزیابی نظرات وی در عامل انسجام سوره ها وجود ندارد. از آنجا که نظرات سید قطب مرجع بسیاری از پژوهشگران بعدی بوده، بسیار ضروری است قرائن مورد استفاده وی شناسایی و سپس تحلیل و ارزیابی شود. به این منظور در پژوهش حاضر با متن کاوی نوشته های سید قطب در مقدمه ورود به تفسیر هر یک از صدوچهارده سوره قرآن در تفسیر فی ظلال القرآن، به شناسایی، توصیف و ارزیابی قرائن مورد استفاده سید در کشف عامل انسجام بخش سوره ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد سید قطب از قواعد متعددی بهره می گیرد که در سه دسته کلی قرائن ساختاری، درون قرآنی و برون قرآنی جای می گیرند و بیشتر آنها مورد تأیید و برخی محل مناقشه است. همچنین مشخص شد اگر سید به جای موضوع رئیسی، بر غرض محوری سوره تمرکز می کرد و تمامی قرائن مورد تأیید را در همه سوره ها به موقع اجرا قرار می داد و قرائن مورد مناقشه را کنار می گذاشت، نظرات وی در بیان عامل انسجام بخش سوره، از اتقان بالاتری برخوردار شده و کمتر مورد چالش قرار می گرفت.
۲.

تحلیل رویکرد تنزیلی در حل مسئله اجتماعی در قرآن با محوریت مسئله زن

کلید واژه ها: حل مسئله اجتماعی روششناسی مسئله اجتماعی مسئله زن رویکرد تنزیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 28 تعداد دانلود : 346
روشهای متنوعی برای حل مسئله اجتماعی در علوم انسانی تولیدشده است ازجمله رویکرد کل نگرانه و جزء نگرانه، تغییر ساختارهای بازتولید کننده مسئله و سیاستگذاری اجتماعی. قرآن نیز بهوفور به حل مسائل انسان در ابعاد مختلف و حوزههای متنوع پرداخته است. یکی از مهمترین مسائل جوامع اجتماعی، جایگاه زنان در جامعه بوده است. غرب با رویکردی جزء نگرانه و بدون توجه به ساختارهای بازتولید کننده مشکل، ضمن پذیرش فمینیسم، راهحل به رسمیت شناختن تساوی در استعدادها و حقوق، استقالل مالی و شرکت در اقتصاد جامعه و اعطای آزادیهای سیاسی و اجتماعی به زنان را در سیاستگذاریهای اجتماعی برای حل مسائل مرتبط با جایگاه زنان در جامعه پیشگرفته است. این تحقیق با تحلیل یکی از گونهها در روش استخراج علوم انسانی به بررسی روش قرآن در حل مسئله با استفاده از روش اجتهاد قسم دوم و رویکرد تنزیلی در انتخاب آیات پرداخته است. قرآن ضمن توجه به ساختارهای بازتولید کننده مشکل، برای تغییر ساختارهای ذهنی و عینی جامعه تالش کرده است. با بررسی ً مبتنی بر رویکرد کل نگرانه روش قرآن به این نتیجه رسیدیم که رویکرد قرآن نه کامال بوده و نه رویکردی جزئی نگرانه. بلکه قرآن در حل مسائل در ضمن اصالح بسیاری از آسیبهای اجتماعی، مسئله جنسیت را از برجستگی روانی انداخت، ساختارهای بازتولید کننده مسئله را اصالح و در فرایندی منطقی در بستر نزول تدریجی و تنزیلی، دست به سیاستگذاری گسترده در سه حوزه بینش، گرایش و رفتار زده است. این اقدامات در هفت گام مطرحشده است.
۳.

تبیین مشبه در آیه «کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ» در آیه 29 سوره فتح(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 65 تعداد دانلود : 547
خدای متعال در آیه شریفه: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ ... کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ» همراهان رسول اکرم| را به زراعتی بالنده تشبیه کرده است که مراحل رشد خود را یکی پس از دیگری سپری می کند تا به مرحله ای می رسد که بر ساقه های خود استوار می ایستد. تتبع در قرائن مختلف، نشان می دهد که جامعه ایمانی عصر رسالت، به دلالت مطابقی، مصداق اتم مسلمانان توصیف شده است که چهار مرحله تحولی را از ابتدای شکل گیری تا زمان تسلط بر فضای جغرافیایی عصر نزول، طی نموده اند. با توجه به گسترده بودن دامنه تمثیل، در این پژوهش مشبه فراز شریفه «کزرع اخرج شطأه» تبیین شده است. بررسی ها نشان می دهد که این فراز شریفه، ناظر به مرحله آغاز رشد مسلمانان در جامعه شرک زده عصر نزول تا زمان ظهور و بروز اجتماعی آنان است. بر پایه روایات ترتیب نزول سوره ها، در این برهه زمانی، تعداد 54 سوره نازل شده است. پژوهش حاضر با تتبع در محتوای این سوره ها نسبت به تبیین مدلول های تمثیل فراز شریفه کوشیده است. رویکرد پژوهش، قرآن محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی؛ آیات قرآن کریم، روایات متواتر، بدیهیات عقلی، تجربه قطعی و ... بر محور قرآن کریم، داور اندیشه ها و عملکردهای دینی است.
۴.

بررسی نقش آیه «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ...» در کیفیت دعوت رسول اکرم (ص)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ پیامبر (ص) ترتیب نزول اختفا و اعلان دعوت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 764 تعداد دانلود : 49
خدای متعال در آیه 94 سوره مبارکه حجر به رسول اکرم(ص) فرمان داده است که: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ». قرآنپژوهان مسلمان در خصوص نقش این دستور در کیفیت دعوت به اسلام آراء متفاوتی دارند. مقاله حاضر با بررسی و نقد آراء موجود، به استناد قراینی از آیات، روایات، گزارشهای تاریخی و مرتبه نزولی سورهای قرآن کریم، به این نتیجه رسیده که رسول اکرم(ص) از ابتدای بعثت، دعوت خویش را بهصورت علنی اعلام نمود و در پی آن، مردان و زنانی به اسلام گرویدند؛ اما آن حضرت به دلیل ترس از آزار مشرکان، مشخصات پیروان خویش را آشکار نمیساخت. این وضعیت ادامه داشت تا زمانی که آزار مشرکان به نهایت رسید و در این هنگام خدای متعال با نزول این آیه، به آن حضرت دستور داد با مشخص کردن جمعیت مؤمنان، یکپارچگی جامعه شرک را از میان برداشته و جامعه را به دو قسم اقلیت مؤمن و اکثریت مشرک تبدیل کند. رویکرد این پژوهش، قرآنمحوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی (عقل، قرآن، سنت، تجربه، ادبیات، سیره عقلا و متشرعه و ...) بر محور قرآن کریم داور اندیشهها و عملکردهای دینی است.
۵.

گونه شناسی روش قرآن کریم در فرهنگ سازی الزامات رفتاری جامعه اسلامی (مطالعه موردی: الزام رفتاری انفاق و توجه به وضع نیازمندان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سیر نزول قرآن فرهنگ سازی انفاق توجه به وضع نیازمندان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 391 تعداد دانلود : 317
قرآن کریم در سیر نزول خود، به منظور ایجاد فرهنگ اسلامی، الزامات رفتاری خاصی را مورد تأکید و پیگیری قرار داده و علاوه بر آن اقداماتی را به منظور فرهنگ سازی این الزامات در جامعه اسلامی به مرحله اجرا گذاشته است. مقاله حاضر سعی نموده است از میان این الزامات، به گونه شناسی روش قرآن کریم در فرهنگ سازی «الزام رفتاری انفاق و توجه به وضع نیازمندان» در جامعه اسلامی بپردازد. این گونه شناسی با بررسی و مقایسه اهداف ناظر بر این الزام رفتاری در دو دوره نزول مکی و مدنی قرآن کریم، به صورت توصیفی- تحلیلی، صورت گرفت. بررسی صورت گرفته نشان می دهد که تأکید آیات الهی ناظر بر این الزام رفتاری در سوره های مکی، با توجه به وضعیت دعوت دینی در دوره نزول مکی قرآن کریم، به طور عمده بر مبارزه با فرهنگ جاهلی مبنی بر ترک انفاق و تلاش به منظور فرهنگ شدن آن است. اما با آغاز دوره نزول مدنی قرآن کریم و شکل گیری جامعه و حکومت اسلامی، این ارزش در چارچوب های واجب و در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و با لحاظ آسیب شناسی ها، تعقیب شده است. رویکرد این پژوهش، قرآن محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی(بدیهیات عقلی، سنت قطعی، تجربه، گزارشات قطعی تاریخی، و ...) بر محور قرآن کریم، داور اندیشه ها و عملکردهای دینی است. واژگان کلیدی: سیر نزول قرآن، فرهنگ سازی، انفاق، توجه به وضع نیازمندان.
۶.

روش ایجاد تحول فرهنگی اجتماعی با الهام از اهداف قرآن در سیر نزول(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اهداف قرآن تحول دینی تربیت قرآنی ترتیب نزول تفسیر تنزیلی روش های قرآنی تحول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 683 تعداد دانلود : 796
در علوم قرآن ضمن مباحث مربوط به نزول قرآن، از اهداف قرآن بحث می شود. در کتاب خدای حکیم، 29 هدف برای قرآن شمرده شده است؛ مطالعه اهداف با توجه به تکرار بیان آنها در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سور و اغراض آنها و دوره های رشد اجتماع مؤمنان امکان ارزیابی دارد. این پژوهش از جنبه مدیریتی، پژوهشگران را در شناخت روش های آغاز شکل گیری پدیده تحول و گسترش آن در اجتماع مساعدت می کند. در این مقاله نتایج تحولی و تربیتی توزیع آیات در دوره ابتدای ظهور اسلام (که پیامبر دعوت خود را علنی کرده بودند، اما مسلمانان در خفا به سر می بردند) بررسی می شود. با عنایت به ارتباط سؤال پژوهش با سیر نزول آیات اهداف قرآن، پژوهش مذکور به سبک تفسیری تنزیلی صورت گرفته است. کلید تحول با بیان هماهنگی قرآن با نیازهای فطری زده می شود. مردم در برابر تحول، به دو جریان اکثریت مقاوم در برابر تغییر و تحول و اقلیت همگام با تحول تقسیم می شوند. برای تغییر موضع گروه اول باید بر موضع هشدار و تهدید و ترهیب پافشاری کرد و به شبهات آنها پاسخ داد، اما درباره گروه دوم باید هدایت آنها در مراتب رشد و کمال را، از دو راه تبیین مسائل و پاسخ به شبهات معارضان پیگیری کرد. همچنین به وصول به خواست های ذاتی و فطری دلگرم نگه داشت. در این میان رهبران و مجریان تحول نیز، با اطلاع از سنت های الهی در حمایت قطعی از خود و همراه دیدن خود با صف تحول گران تاریخ و اطمینان از نجات و رستگاری و پاداش های الهی در صورت باقی ماندن بر راه اصلاح گری مطمئن می شوند. اهداف قرآن در مرحله اول، نزول سوره ها این معارف ارزشمند را به دنبال دارد.
۷.

رابطه خاتمیت با جامعیت و تأسیس حکومت دینی در نگاه علامه طباطبایی (ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خاتمیت جامعیت حکومت ولایت اسلام علامه طباطبایی (ره)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 863 تعداد دانلود : 929
انگاره علامه طباطبایی (ره) در مسئله خاتمیت، درون دینی بوده و آن را ناشی از جامعیتِ قوانین دینی می دانند. جامعیتی که در مطابقت تامّ با فطرت، عقل و دانش بشری بوده، و در راستای نیازمندی های بشر اعمّ از معاد و معاش او ارزیابی می شود. مسئله اصلی این نوشتار کشف ارتباط میان خاتمیت با تأسیس حکومت دینی از منظر علامه طباطبایی (ره) است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به دنبال چگونگی کارکرد قوانین جامع اسلام و نحوه اجرای آنها در زندگی بشری است. یافته های تحقیق نشان می دهد که ایشان اِعمال قوانین جامع اسلام را تنها در سایه سار تأسیس حکومت دینی، به همراه تنفیذ اختیاراتی خاص به والی اسلامی از یک سو و اعطای حق دعوت دینی به تک تک افراد جامعه جهت صیانت از انحراف و انحطاط از سویی دیگر، به عنوان دو شرط اساسی برای رسیدن به کمال، ارزیابی می کنند. بنابراین سرّ خاتمیت در نظرگاه ایشان، تقنین آن قوانین جامع و این نحوه از اجراء، به صورت توأمان است.
۸.

آسیب شناسی اخلاقی-سیاسی جامعه و راهکارهای دستیابی به جامعه ی مطلوب اسلامی بر اساس سوره ی احزاب(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: سوره احزاب آسیب های اخلاقی - سیاسی جامعه مطلوب نفاق ولایتپذیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 12 تعداد دانلود : 204
هدف اصلی این پژوهش، بررسی و شناسایی آسیبهای اخلاقی-سیاسی و راهکارهای دستیابی به جامعه ی مطلوب اسلامی بر اساس سوره احزاب است. سوال اصلی این است که سوره ی احزاب چه تصویری از آسیب های اخلاقی-سیاسی، زمینههای آن ها و راههای دستیابی به جامعه ی مطلوب در اختیار ما قرار می دهد. این مقاله بر اساس روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافتهها حکایت از آن دارند که زمینه ی اصلی ظهور و بروز آسیبهای اخلاقی-سیاسی، «نفاق رفتاری» است که مرتبه ای جدی تر از نفاق پنهان و عقیدتی محسوب می شود. این امر به آسیبهای عمده ای از جمله شایعهپراکنی، عدم پیروی از رهبری جامعه ی اسلامی و جسارت به ایشان منجر می شود. خدای متعال در این سوره، جامعه ی مطلوب را جامعه ای: مستقل، باتقوا، ارزش مدار و دارای الگوی برتر معرفی میکند؛ و راهکارهایی مانند: استواری در گفتار، ولایتپذیری و وفای به عهد را به آحاد جامعه ی اسلامی پیشنهاد می نماید. متخلق شدن به این اوصاف اخلاقی، گام های نخست برای دورشدن از آسیبهای یادشده در شکل گیری جامعه ی مطلوب اسلامی است.
۹.

تبیین روشمند و علمی بودن «بی تأثیری اختلاف قرائات بر تحریف قرآن» از دیدگاه استاد معرفت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرائات اختلاف قرائات تحریف قرآن قرائات مشهور قرائت عاصم آیت الله معرفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 25 تعداد دانلود : 457
ر مطالعات قرآن پژوهی بررسی ارتباط میان اختلاف قرائات قرآن و تحریف آن همواره یکی از مسائل بحث برانگیز بوده و هست. آیت الله معرفت( ره)، همچون برخی از دیگر اندیشمندان مسلمان، با دفاع از تحریفناشدگی قرآن، و با تأکید بر وجود تنها یک قرائت معتبر برای قرآن، دیگر قرائاتِ نقل شده را نامعتبر و بیارتباط با مسئله تحریف قرآن میداند و در تفسیر اثری خود نیز بر این دیدگاه پایبند است. اما از سوی مخالفان این دیدگاه، سه اشکال اساسی بر این دیدگاه وارد شده است که عبارتند از: 1 مستدل نبودن این دیدگاه، بر اساس ادله صحیح تاریخ قرائات و ادله قرآنی و روایی؛ 2 نادیده گرفتن تأثیر اختلاف قرائاتِ معتبر در تحریف لفظی قرآن؛ 3 نادیده گرفتن تأثیر اختلاف قرائاتِ معتبر در تحریفِ معنویِ ناشی از تحریف لفظی قرآن. این مقاله سعی دارد تا در دو مرحله، از دیدگاه آیت الله معرفت( ره) در این مسئله دفاع کند: 1 اثبات برخوردار بودن آن از پشتوانه استدلالی مطلوب و روشمند بودن، با تکیه بر شواهد تاریخی، روایی و قرآنی؛ 2 تکمیل دیدگاه وی، به منظور پاسخگویی به برخی اشکال ها.
۱۰.

بازشناسی ساختار مباحث توحید در کلام امامیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساختار کلام امامیه توحید توحید نظری ثبوتی سلبی مراتب توحید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 634 تعداد دانلود : 149
متکلمان امامیه با توجه به جایگاه ویژه مبحث «توحید»، همواره با عنایت خاصی به این بحث پرداخته اند. گستردگی مباحث توحید، و چالش مستمر امامیه با اندیشه های دینی و فرقه ای رقیب، موجب شده است تا موقعیت طرح این بحث و شیوه ساختاربندی آن از اهمیت بسزایی برخوردار گردد. هدف دانش کلام در دو ساحت «آموزش» و «دفاع از معتقدات» خلاصه می شود. در این دو ساحت، خوش ساخت بودن مطالب به لحاظ جامعیت، مانعیت و رعایت ضوابط منطقی تقسیم، جایگاه ویژه ای دارد. بدین لحاظ، در این مقاله با روش «کتابخانه ای» و «تحلیلی»، ساختار شمار قابل توجهی از آثار کلامی امامیه، در دو بخش «ثبوتی یا سلبی بودن توحید» و «مراتب توحید» بررسی شده است. در نتیجه این تحقیق، روشن می شود که اصطلاح «توحید» دارای چند معنای متفاوت بوده است؛ ساختار مباحث توحیدی، همواره در حال تطور و تکامل بوده و ساختارهای متنوعی ارائه شده است. در این ساختارها، گاه برخی مراتب توحید مغفول واقع شده و گاه مقتضیات منطقی تقسیم رعایت نشده است. در ساختار پیشنهادی، تلاش شده است تا ضمن توجه به مراتب توحید، سازمان منطقی نیز رعایت شود.
۱۱.

نگرشی کاربردی به رفتارشناسی ملکه سبأ در تعامل با مردم در تفسیر آیات 23 و 24 نمل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سوره نمل تنها پادشاه زن در قرآن حکومت زنان جهاد ابتدایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 108 تعداد دانلود : 136
تنها پادشاه زن در قرآن کریم ملکه سبأ است. محققان در تحلیل رفتار این شخصیت با مردمان سبأ دو رویکرد متفاوت دارند؛ از نظر برخی وی فرد مستبدی بوده که با مردم همانند بردگان رفتار می کرد و حکومتش باعث رکود جامعه سبأ و رواج خورشیدپرستی شده بود. در مقابل عده ای بر این باورند که قرآن کریم هیچ گونه انتقادی نسبت به زمامداری ملکه نکرده است، از این رو حاکمیت وی مورد تأیید خدای متعال است. بررسی ادله این رویکردها نشان می دهد عدم بررسی دقیق آیات مربوط به این بحث، نقطه مشترک هر دو رویکرد است. این در حالی است که نتیجه بررسی این آیات می تواند نقش مهمی را در «تحلیل تهدید ملکه سبأ توسط سلیمان × » و در برخی مباحث فقهی چون «نفی استبعاد از مشروعیت جهاد ابتدایی معصومان» و «جواز حکومت زنان» ایفا کند. باید توجه داشت در صورت اثبات رویکرد نخست رفتار ملکه نقشی سلبی در «جواز حکومت زنان» دارد و تهدید سلیمان × در قالب «جهاد دفاعی» قابل تحلیل است اما در صورت اثبات رویکرد دوم با فراهم بودن مقدماتی دیگر می توان از این تحقیق در دو بحث فقهی مذکور استفاده کرد. البته تحلیل رفتار ملکه با مردم سبأ نشان می دهد ادله رویکرد نخست قوت چندانی ندارد.
۱۲.

ترسیم صورت بندی تطورات گفتمانی گفت وگوهای قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن گفت وگو تحلیل گفتمان ارتباطات میان فردی الگوی هنجاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای علوم اسلامی قصص قرآنی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای علوم اسلامی تفسیر و ترجمه قرآن
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
تعداد بازدید : 960 تعداد دانلود : 863
با توجه به کانونی بودن گفت وگو در کنش ارتباطی و نقش تحلیل کلام در بازسازی و استقرار گفتمان، 133 گفت وگوی موجود در قرآن به روش تمام شماری استخراج و سپس به ترتیب نزول سوره ها (و نه به ترتیب مصحف) با اقتب اس از دیگر پژوهش های قرآنی، در چهار مرحله، دعوت علنی پی امبر و ایمان مخفی مؤمنان؛ گسترش دعوت و علنی شدن اعتقادات مؤمنان؛ تشکیل جامعه ایمانی؛ و تثبیت و پایش جامعه اسلامی طبقه بندی شدند (مراحل اول و دوم مکی و مراحل سوم و چهارم مدنی است). سپس با به کار بستن یک ترکیب چند سطحی از انواع و سطوح مختلف نظریه و روش تحلیل گفتمان، ابتدا مهم ترین عناصر زبان شناختی گفت وگوها بر اساس مکتب نقش گرای هلیدی استخراج و سپس گفت وگوها در بافت و زمینه متن و کلان اجتماع بازخوانی شدند. در انتها با استخدام مفاهیم نظریه گفتمانی لاکلائو و موف؛ صورت بندی تطورات گفتمانی گفت وگوها طی 23 سال نزول قرآن ترسیم و ارائه شده است که در آن فرآیند اضمحلال گفتمان شرک آلود حاکم و شکل گیری اولیه گفتمان حاکمیت اسلامی در چهار مرحله «بی قراری گفتمان حاکم»؛ «غیریت سازی»، «مفصل بندی گفتمانی» و «پیرایش گفتمانی» معرفی شده است.
۱۳.

نقش تفسیر تنزیلی در پیشرفت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تفسیر تنزیلی تفسسیر تنزیلی موضوعی تفسیر تنزیلی ترتیبی روش ها پیشرفت عصری سازی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 831 تعداد دانلود : 690
تمایل به پیشرفت و شکوفاساختن ظرفیت های فردی و اجتماعی در انسان امری تردیدناپذیر است. قرآن که پاسخ به نیازهای انسان است، به این خواست فطری پاسخ گفته است. تفسیر تنزیلی حکیمانگیِ تأمین راه های پیشرفت را با نگاهی فرایندی و نظام واره ای کشف و بر جوامع غیرمعاصر نزول تطبیق می کند. الزامات تفسیرنگاریِ تنزیلیِ پیشرفت نگر عبارت اند از: بینش سیستمی به موضوعات قرآن و انسجام درونی آیات، سوره ها و مجموعه منظم نزول سوره ها؛ لزوم توجه به اغراض سوره ای و اهداف بین سوره ای؛ توجه به سیاق حتی سیاق های بین سوره ای؛ تقسیم مراحل نزول سوره ها به تبع فرایند تحول مخاطبان قرآن؛ توجه به مخاطبان آیات و توجه به شرایط محیطی سوره ها و آیات و اصرار بر سرایت دستاوردهای پژوهش پیشرفت نگر قرآن به عصرها و فرهنگ های پس از نزول. تفاسیر پیشرفت نگر دچار آسیب هایی چون بی توجهی به ماهیت نزول تدریجی قرآن، فقدان نگاه فرایندی به مسائل مطرح شده در قرآن، بی عنایتی به ترکیب معنادار مفاهیم اسلامی، فقدان نگاه جامع سیستمی به قرآن، عدم توجه به گستردگی سیاق های فراسوره ای، کمبود حساسیت نظری به نظامات موجود در درون قرآن و تمرکز بر نظامات ذهنی یا سازمان های علمی خارج از قرآن و درنهایت به روزرسانی نکردن حاصل دستاوردهای تفسیری است.
۱۴.

الگوی خط مشی گذاری انسجام اجتماعی از منظر قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

تعداد بازدید : 428 تعداد دانلود : 605
جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی حکومتی بی بدیل در عصر حاضر، می باید الگویی کارآمد و بومی را در این مسیر اتخاذ کند و با توجه به اسلامی بودن حکومت، بهترین و متقن ترین منبع برای استخراج چنین الگویی، قرآن کریم است. برای دستیابی به الگوی قرآنی خط مشی گذاری، مسیر تحقق انسجام اجتماعی که از جمله مهم ترین و پربسامدترین موضوع های مورد بررسی اندیشمندان و محققان علوم اجتماعی از دیرباز تاکنون بوده است، در 23 سال نزول قرآن با استفاده از روش تحلیل مضمون و با رویکرد تفسیر تنزیلی تجزیه و تحلیل شده است. به نظر می رسد الگوی خط مشی گذاری انسجام اجتماعی قرآن کریم شامل دو فرایند کلی است: جریان گفتمان سازی و استقرار گفتمان و جریان مدیریت گروه ها و افراد. چهار گام اساسی جریان اول شامل تبیین خط مشی ها، ابلاغ خط مشی ها، گسترش و استقرار خط مشی ها و آسیب شناسی و اصلاح است. هنجارسازی و تبیین ارزش ها و ابعاد اساسی گفتمان جدید، شناسایی و طرد بینش ها و رفتارها و دال های ناشایست گفتمان غالب، تنظیم شیوه عمل در موضوع های اجتماعی مهم و مبتلابه عموم از جمله مهم ترین مضامین سازمان دهنده این جریان هستند. چهار گام اساسی شناسایی شده در جریان مدیریت گروه ها عبارتنداز: تمهید و تجهیز مجریان، استقامت و جذب حداکثری، ثبات قدم و برخورد قاطع، تنظیم روابط امام-امت و برخورد با منافقین. این دو جریان در قالب بسترهایی از قبیل شناسایی خطرات و مخاطرات، دشمن شناسی و توجه به سنت های الهی و با بهره گیری از شیوه های مؤثر از جمله انگیزش، تنظیم تدریجی، جذب حداکثری، ابلاغ و آگاه سازی، تذکر و استمرار، مدیریت شده و پیش می روند.
۱۵.

تحلیلی بر ساختار و آسیب شناسی جامعه نبوی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: جامعه نبوی آسیب شناسی همگام با نزول سوره بقره عهد و نقض عهد میثاق الهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 303 تعداد دانلود : 562
رابطه انسان با خدا و به تبع آن رابطه انسان با جامعه، از مهم ترین روابط انسان است که سهمی عمده از اعتقاد، رفتار و عملکرد وی را در طول دوران زندگی به خود اختصاص می دهد. جامعه نبوی یا آخرین الگوی دینی و اجتماعی بشریّت، تحت مدیریت مستقیم خداوند متعال شکل گرفته و به تصریح آیه 29 سوره فتح، چهار مرحله جوانه زدن، به شکل نهال درآمدن، قوّت یافتن و در نهایت استوار شدن بر پایه های خود را از سر گذرانده است. با عنایت به هدایت و تربیت بشر به عنوان هدف نزول قرآن کریم و راهبرد الگوسازی جامعه نبوی، قرآن کریم، شکل گیری و ترقی این جامعه را گام به گام پیش برده و در این مسیر، با آسیب شناسی های به موقع، آن را از گذرگاه های حادثه خیز به سلامت عبور داده است. در این میان، سوره بقره به عنوان نخستین سوره مدنی، در بخشی از مرحله استحکام بخشی به جامعه نبوی، در حوزه راهبری و آسیب شناسی، از ابتدای مرحله سوم شکل گیری؛ یعنی تنومندی و قوّت یافتن ایفای نقش نموده است. با توجه به شرایط ویژه ورود پیامبر به مدینه، شکل گیری رسمی جامعه و وضع قوانین الهی، همگام با نزول سوره بقره مشخص می شود. در این سوره با یک آسیب شناسی هدفمند و ذکر مصادیق متعددی از نقض عهد مؤمنین گذشته، به اهمیّت و پایبندی مؤمنین به عهد و میثاق های الهی بسیار تأکید شده و انسجام و استحکام یافتن جامعه نوپای دینی و ترقی مؤمنان در تصحیح روابط اجتماعی و از طرفی عدم بروز آسیب اجتماعی نقض عهد جمعی یا مهم ترین آسیب جامعه نبوی در دوره سوم شکل گیری، مشروط به میزان پایبندی تک تک آنان به عهد و میثاق های الهی دانسته شده است.
۱۶.

سبک زندگی فاطمی(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: سبک زندگی اهل بیت الگو سبک اسلامی فاطمه زهرا

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ سبک زندگی
تعداد بازدید : 189 تعداد دانلود : 504
مناسبترین سبک برای زندگی کردن چیست؟ سبکزندگی ریخت وشکل بیرونی زندگی افراد است که بر پایه باورها ، ارزشها، عرفیات، آئین های رفتاری مورد پذیرش شکل می گیرد. در نهایت سبکزندگی برونداد همه این پیش زمینه ها در ریخت و تیپ زندگی افراد در ساحت های فردی ، اجتماعی ، اقتصادی، اخلاقی و غیر آن است. پیدا کردن مناسب ترین سبکزندگی به پیدا کردن کامل ترین نوع زندگی برپایه بیشترین پیش زمینه های گفته شده دارد. فاطمه زهرا یکی از مناسب ترین سبک های زندگی را برای الگو شدن دارد. عمر کوتاه وی مانع از آن نشد تا ظرفیت های انبوه زندگی دینی در پرتو قران و سنت و درون مایه های شخصیتی خود را نمایان کند. آن حضرت در ابعاد و ساحت های مختلف اعم از فردی ، خانوادگی ، اجتماعی و سیاسی سبک مبتنی بر اصیل ترین باورهاو ارزشها را از خود بروز داده اند.
۱۷.

بررسی سیر تنزیلی آیات تحدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معجزه تحدی اعجاز قرآن پیامبر اکرم حکمت تحدی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن وحی ونبوت در قرآن
تعداد بازدید : 677 تعداد دانلود : 378
اعجاز پشتوانه دفاعی پیامبران در برابر تشکیکات احتمالی است. قوام معجزه به تحدی و هماوردطلبی است. قرآن معجزه پیغمبر اسلام6 است و تحدی به قرآن به طور صریح در قرآن وارد شده است. قرآن مجموعه کلام الهی مرکب از 114 سوره است که هماوردطلبی های آن نیز به شکل های گوناگون آمده است. گاه اهل تردید را به آوردن مانند قرآن و گاه ده سوره و در پاره ای موارد یک سوره فراخوانده است. مشهور در توجیه راز فراوانی و گوناگونی تحدی بر این باورند که تحدی از کل قرآن به ده سوره و از ده سوره به یک سوره بوده است. با عنایت به سیر نزول سوره های قرآن، حکمت گفته شده برای تحدی، اگر به خدا نسبت داده شود، اثبات شدنی نیست؛ اما می توان میان نوع شبهه و جهت ابهامی که موجب تحدی شده، نسبت برقرار کرد
۱۸.

توسعه پذیری ظرفیت فقهی قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: فقه حکم آیات الاحکام فقه القرآن آیات القصص

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن احکام فقهی وحقوقی در قرآن
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه کلیات فلسفه فقه
تعداد بازدید : 251 تعداد دانلود : 209
با وجود گستره فراوان دانش فقه، مفسران فقه القرآن غالباً به حدود پانصد آیه یا کمتر بسنده کرده اند که به نظر می رسد این تعداد، نماینده تمامی ظرفیت فقهی قرآن نباشد. در این مقاله نخست اقوال گوناگون درباره آیات الاحکام ذکر شده، سعی شده است وجه الجمع هایی برای توجیه این اختلاف ها ارائه شود. در نتیجه ارائه آمار قطعی درباره ظرفیت فقهی قرآن ناممکن است و باید ظرفیت فقهی قرآن را توسعه پذیر دانست. در ادامه برای اثبات این مدعا به برخی مبانی توسعه دهنده ظرفیت فقهی پرداخته شده است که عبارت اند از: امکان انتزاع حکم کلی از قضایای جزئیه، امکان انتزاع حکم کلی از قسمتی از یک آیه و امکان استنباط حکم فقهی از آیات غیرفقهی. در پایان به برخی ابزارهای کشف این ظرفیت های بعضاً ناآشکار اشاره شده است؛ ابزار هایی چون: الغای خصوصیت، تأویل و نگاه جامع.
۱۹.

ارزیابی دیدگاه صاحب نظران در تبیین اهداف قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: ترتیب نزول اهداف قرآن مقاصد قرآن اغراض قرآن هدف کلان هدف جزئی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
تعداد بازدید : 301 تعداد دانلود : 421
خدای سبحان در قرآن به اهداف نزول قرآن اشاره فرموده است. نوع هدف از نظر کلان و خُرد بودن و رابطة میان اهداف و جامعیت آنها نسبت به همة آیات قرآن به صراحت ذکر نشده است. افزون آنکه اهداف مزبور در سوره ها و آیات مکی و مدنی توزیع شده، و به تناسب شرایطی که حکمت اقتضا می کرده، به برخی از آنها اشاره شده است. همین مطلب موجب گشته تا دانشمندان تفسیر و علوم قرآن دربارة اهداف قرآن و نظام وارة حاکم بر آنها تصویرهای گوناگونی داشته باشند. این مقاله دیدگاه های قرآن پژوهان را در این باره بررسی، و نکاتی را در باب روش ترسیم دقیق این نظام واره بیان می کند. حاصل بررسی اینکه هرچند دیدگاه های یادشده عمدتاً مستند به آیات قرآن هستند، در مرحلة تحلیل اهداف کلان و جزئی و نسبت و نظام واره های میان آنها دچار کاستی هایی شده اند. عمدة این کاستی ها ناشی از کم توجهی به متغیرهایی چون اجتماع و افتراق بیان اهداف در آیات و سوره ها، مخاطبان هر یک از اهداف و نیز مقاطع بیان هر یک از اهداف در سیر نزول و نیز نظام واره ای برگرفته از هندسة معارف قرآن است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان