درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از نهادهای بنیادین حفظ و تربیت نوع انسانی خانواده می‌باشد که در آن بچه‌ها با فراگیری ارزش‌ها و هنجارها و تربیت روانی مناسب برای ایفای نقش مثبت در بزرگسالی آماده می‌شوند. نهاد خانواده را از ابتدای خلقت انسان می‌توان جستجو کرد. مهمترین عامل فروپاشی این نهاد ارزشمند، متارکه یا طلاق می‌باشد. هرچند طلاق از ابتدای زندگی اجتماعی بشر وجود داشته و حتی طبق قدیمی‌ترین اسناد حقوقی، از ابتدا صورت قانونی نیز داشته است؛ ولی در هر عصری درصد نسبی طلاق در حد معقولی بود و جود آن ضرری جبران ناپذیری به بنیاد اجتماع وارد نمی‌ساخته است اما امروزه جامعه انسانی شاهد افزایش روز افزون نرخ طلاق در جامعه می‌باشد؛ به طوری که بیم نابودی بنیاد خانواده می‌رود و بدنبال آن جامعه شاهد روز افزون انحرافات اجتماعی ناهنجاری‌های روانی، انواع بیماری‌های روان پریشی در افراد مطلقه و فرزندان طلاق می‌باشد. این مقاله درصدد آن است تا با نگاهی اجمالی به تغییرات فرهنگی موجود در جوامع به اصطلاح پیشرفته اروپایی و نگرش آن‌ها به مسئله ازدواج، خانواده و طلاق، دورنمای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران که شتابان بدان سو می‌روند را ترسیم کرده باشد.

شورای فرهنگی اجتماعی زنان در راستای اهداف خویش، «سیاست‌های تشکیل، تـحکیم و تـعالی خـانواده در نـظام اسـلامی» را در جلسـه شـماره 480، مـورخ 25/11/1382، تصویب و جهت تصویب نهایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه نموده است. فصلنامه «کتاب زنان» در اولین شماره از موضوع «زن، خانواده، ازدواج» جهت اطلاع‌رسانی به خوانندگان محترم، مفاد این سیاست که به عنوان اساس کار فرهنگی و اجرائی جمهوری اسلامی ایران است را منتشر می‌نماید.

نابرابری جنسیتی یکی از پدیده هایی است که در بیشتر جوامع بشری دیده می شود. جایگاه فرودست زنان در وضعیت های منزلت - قدرت، و سهم بری اندک آن ها از سرمایه های موجود در جامعه، از زمینه های اصلی مطالعات جامعه شناختی با رویکرد فمینیستی است. نابرابری جنسیتی در خانواده به عنوان کانون جامعه پذیر شدن هر انسانی، از جمله محورهای بحث برانگیز این گونه مطالعات است. بسیاری از نظریه های جامعه شناختی بر آن اند که افزون بر عوامل ساختاری، عوامل روانی، ذهنی و شناختی تأثیر بسیار زیادی بر نابرابری جنسیتی دارد. پذیرش ایده ئولوژی و عقاید قالبی جنسیتی توسط زنان، در بستری از جامعه پذیری جنسیتی و تقسیم جنسیت یافته کار، زمینه را برای بازتولید نابرابری در فضای خانواده فراهم می سازد. این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نابرابری جنسیتی، به ویژه عوامل ایده ئولوژیک و عقاید قالبی انجام شده است. نمونه ی پژوهش، 682 نفر از زنان متأهل ساکن شهر کرمان و روستاهای پیرامون آن بوده است. یافته ها نشان داد که در این منطقه نابرابری جنسیتی به گونه ئی محسوس وجود دارد. مهم ترین عوامل مؤثر بر نابرابری جنسیتی در خانواده چنین بود: سطح تحصیلات زن و مرد، سن زن و مرد، محل سکونت، تعداد اعضای خانواده، جامعه پذیری جنسیتی، ایفای نقش جنسیتی، ایده ئولوژی مردسالاری، و عقاید قالبی جنسیتی

برگرفته شده از ماهنامه سیاحت غرب، مرکز پژوهش ها اسلامی صدا و سیما، فروردین 83 نوشتار حاضر، بخش آخر کتابی است در باب افول بنیان خانواده که به بررسی مشکلات اجتماعی ناشی از بحران خانواده در غرب و به ویژه کشور آمریکا می‌ردازد. طلاق، تجاوز جنسی و بدرفتاری با کودکان، مشکلات روحی و جسمی، ازدواج گریزی جوانان در آمریکا و... از جمله مباحث روز جهان غرب است که در این بخش مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده، ضمن برشمردن نقاط منفی رویگردانی از دین و نیز سیاست دولت‌های سکولار در قبال خانواده، که مهم ترین نهاد اجتماعی هر ملت است، به ارایه راهکارهایی برای کاهش این ناهنجاری‌ها رداخته و در نهایت، ضمن برشمردن تحقیقات و شواهد دال بر اثرات سازنده دینداری در حفظ سلامت خانواده، تنها راه نجات بحران خانواده را رشد و شکوفایی آموزه‌های دینی می‌داند. بگذارید شما را به تحلیل‌های تئوریک و نیز یافته‌های تحقیقی مرتبط به خانواده آمریکایی امروز که در این بخش به آن اشاراتی شده، ارجاع دهم

بر اساس تقسیم کار جنسی در خانواده، مردان نان آور تلقی می شوند، در حالی که زنان باید عهده دار اداره ی درون خانه باشند. پی آمدهای عملی این فرضیه، همچنان گریبان گیر زنان متأهل است و چنان از بدیهیات عقلی به شمار می رود که به ندرت مورد تردید یا اعتراض قرار می گیرد. با شروع انقلاب صنعتی، نقش های سنتی زنان تا حدودی دگرگون شد، به گونه ئی که به جای کار صرفا خانگی، بخش عمده ئی از زندگی آنها صرف فعالیتهای بیرون از خانه گشت. اما این امر موجب جدایی زن از وظایف طبیعی خود نشد. امروزه، هنوز زنان می دانند که پس از سپری کردن آخرین ساعات کار، نقش های سنتی و خانه داری در انتظارشان است، نقش هایی چون کدبانوگری، فرزند داری، همسرداری، تیمارداری و ... پژوهش های متعدد در سراسر جهان نشان می دهد که زنان همواره در فعالیتهای درون و بیرون منزل با تضاد و تعارض نقش روبه رو هستند. شناخت این تعارض ها برای کاهش مشکلات برآمده از آن، اهمیت پژوهش در موضوعاتی از این دست را نشان می دهد. بدین منظور، پژوهشگر 260 زن متأهل و شاغل در ادارات دولتی شهر کرمان را در سال 82 مورد مطالعه قرار داد. در این پژوهش که به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسش نامه انجام گرفت، برای بررسی ارتباط بین متغیرها و شدت و ضعف آن، علاوه بر آزمون کی دو از رگرسیون نیز استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که زنان شاغل مشکلات خود را در رابطه با نگهداری و تربیت فرزندان، تهیه ی خوراک خانواده، برقراری نظم و نظافت منزل، کمبود وقت برای رفت و آمد با خویشاوندان، رسیدگی به ظاهر خود و داشتن وقت لازم برای تفریح، گفت وگو و تبادل نظر با همسر و ... زیاد ارزیابی کردند. از سویی، بیشترین میزان مشکلات زنان شاغل، نظافت و ایجاد نظم در منزل بود. این پژوهش، همچنین نشان داد که این مشکلات، لزوما نه به تنهایی برآمده از شغل زنان، بلکه از نگرش ها و تفکرات سنتی جامعه درباره ی نقش زنان است که آنها را وادار می کند افزون بر نقش های اجتماعی، همزمان به الزامات و مسئولیت های نقش های خانگی نیز بیاندیشند. علاوه بر این، یافته ها بیانگر این مطلب اند که میزان مشکلات زنان با افزایش همکاری همسر در امور منزل، کاهشی قابل ملاحظه خواهد داشت. در این مقاله، با توجه به فراوانی ها رابطه ی چندانی میان شرایط شغلی و مشکلات زنان دیده نشد، بدین معنا که زنان شاغل، با هر پست سازمانی و با هر میزان ساعات کار و درآمد، مشکلات مربوط به نقش های خانگی خود را، زیاد ارزیابی کرده اند.

بررسی علل تفاهم زناشوئی، رضایت از زندگی و کیفیت زندگی مشترک، با شناخت عوامل بروز اختلافات خانوادگی، از جمله موضوعایی است که بسیار زیاد مورد پژوهش قرار گرفته است. در این پژوهش، با هدف شناخت عوامل تأثیر گذار بر کیفیت رضایت زناشوئی از دیدگاه زنان، سعی شده است موضوع از منظر روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی خود بررسی گردد. یافته های پژوهش حاضر حاکی است که سرمایه های فرهنگی زوجین، تعیین کننده ی اصلی تصورات و تعاریف آن ها از زندگی مشترک شان می باشد. یعنی سرمایه های فرهنگی زوجین تعیین کننده ی شکل و محتوای افکار و رفتارهای آن ها است. این محتوا را می توان در زمان ها یا فضاهای فرهنگی روزمره ی زوجین و یا مشغولیات مشابهی را در زندگی برای زوجین فراهم می کند و باعث وجود گفت وگو بین زوجین می شود. به دنبال این تشابهات و وجود گفت وگو، غالباً کیفیت روابط زناشوئی و رضایت از زندگی، به ویژه از دیدگاه زنان، بهتر خواهدبود. اطلاعات جمع آوری شده به روش مردم نگاری (به عنوان پیش آزمون) کمک کرد تا اطلاعاتی توسط مصاحبه های طولانی ضیط شده (به عنوان آزمون) با تعدادی خانواده از طبقات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت جمع آوری شود، تا بدین وسیله نتایج مطرح شده ی بالا را بیابیم.

جامعه غرب در آستانه سده بیست و یکم و پشت سر نهادن عصر روشنگری و انقلاب صنعتی با تنگناهایی در عرصه‌های گوناگون دست به گریبان است و دگرگونی‌های چند دهه اخیر در حوزه‌های مختلف فرهنگ و جامعه، خانواده را نیز بی‌نصیب نگذاشته است، به طوری که «خانواده» به دغدغه جدی اخلاق‌گرایان در غرب تبدیل شده است. ظهور جنبش‌های نوین اجتماعی از مهمترین جرقه‌های بازتعریف خانواده و فروپاشی خانواده سنتی و پیدایش خانواده مدرن است. در این مقاله با رجوع به ادبیات غرب به ویژه ایالات متحده و انگلیس و استنادات آماری، به مصادیق و پیامدهای افول خانواده همچون خانواده‌های نامتعارف، ازدواج، طلاق، سقط جنین و کودکان نامشروع پرداخته شده است. نتایج آماری نشان می‌دهد که افول خانواده‌های سنتی در غرب جدی می‌باشد.

یکی از مهمترین تغییرات در دو نسل گذشتة جوامع غربی، پیرامون ازدواج و نهاد خانواده رخ داده است، بـه گـونه‌ای که رشـد فزاینده رخدادهایی نظیر افـزایش طلاق، زنـدگی مشترک بدون ازدواج، تولد فرزندان نامشروع، روابط آزاد جنسی،.... تعداد و انواع خانواده‌های تک والدی را درپی بازتعریف خانواده افزایش داده است. روانشناسان و جامعه‌شناسان با گسترش چنین پدیده‌ای در غرب، اثرات زندگی در انواع خانواده‌های تک والد و خانواده‌های دو والد واقعی (مزدوج رسمی) را بر رفتار و وضعیت کودکان بررسی کرده‌اند. نتایج این تحقیقات تطبیقی حاکی از وجود اختلاف معنی‌دار در زمینه رشـد شناختی، عاطفی، اجتماعی، تحصیلی، بهداشتی، جسمی و جنسی کودکان خانواده‌های تک والد با کودکان خانواده‌های دو والد واقعی است. در این نوشتار برخی از انواع خانواده‌های تک والد و نیز نتایج پاره‌ای از چنین تحقیقات تطبیقی ارائه شده است.

با توجه به افزایش نرخ ورود دختران به دانشگاهها به ویژه در مقطع کارشناسی در طی سال‌های اخیر و وجود انتظارات عرفی جامعه که فرد مناسب ازدواج برای دختران را پسری دارای تحصیلات بالاتر یا مشابه وی می‌داند، ضروری است که رابطه گرایش زنان به ادامه تحصیل در سطوح عالی و نرخ ازدواج بررسی شده و مشخص گردد که این وضعیت تحت چه شرایط و موقعیت‌هایی بر میزان ازدواج اثرگذار خواهد بود. بدین لحاظ این نوشتار تحقیقی، تأثیر تحصیلات عالی را بر موازنه جنسی در ازدواج بررسی نموده است.

«ازدواج» و «تابعیت» در دسته ارتباط احوال شخصیه توصیف شده که در قلمرو حقوق خصوصی قرار می‌گیرند. هر یک از کشورها و کنوانسیون‌های بین‌المللی بر اساس نظریه‌های وحدت، استقلال تام و استقلال نسبی تابعیت زوجین؛ قوانین متفاوتی را وضع کرده‌اند. روش قانون مدنی ایران «وحدت تابعیت خانواده» و ترجیح تابعیت زوج بر تابعیت زوجه و حتی ترجیح تابعیت ناشی از نسب پدری بر تابعیت منبعث از نسب مادری می‌باشد. در این مقاله به بررسی تأثیر و تأثر متقابل نکاح و تابعیت در صورت اختلاف زوجین پرداخته شده و ماده 9 کنوانسیون «رفع تبعیض علیه زنان» و موادی از قانون مدنی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است در نتیجه این پژوهش معلوم می‌گردد هرگونه اصلاح به منظور تغییر در این موضوع باید به طور هماهنگ در تمام مواد با انتخابی اساسی و مستدل در مبانی نظری اعمال شود. در انتهای مقاله پیشنهاد اصلاح موادی از قانون مدنی برای نیل به چنین تغییری با انتخابی آگاهانه ارائه شده است.

در این نوشتار، تدلیس، فریب، خدعه، دروغ و عناوین مشابه آن، به شگردها و اعمال غیرمتعارف، نابهنجار و گاه مجرمانه‌ای ناظر است که با هدف مخفی ساختن عیوب و نقایص موجود یا ابراز دروغین اوصاف و کمالات مفقود توسط یکی از متقاضیان ازدواج علیه طرف مقابل در اوان شکل‌گیری خانواده صورت می‌گیرد. این نوشتار بر آن است تا از منظری آسیب‌شناسانه و با رویکردی روان‌شناختی- اجتماعی برخی از مهم‌ترین پیش‌زمینه‌های روانی، فرهنگی، اجتماعی و آثار و پیامدهای مشهود فردی و اجتماعی و نیز راههای کاهش و مقابله با این آسیب اجتماعی را بررسی و تبیین کند.

در شرایطی که جناح‌های سیاسی آمریکا،‌ در پی تصویب ازدواج همجنس‌بازان منتظر یک عکس العمل عمومی در سطح ملّی بودند و جمهوری‌خواهان نیز امیدوار بودند که قانونی بودن این ازدواج، رأی‏دهندگان را در انتخابات آینده به سمت جناح طرفدارش بکشاند، امّا در ظاهر این امر محقّق نشد. در این مقاله کنش ها و واکنش های برآمده از این موضوع را از نظر می گذرانیم.

از دهه 50 سده بیستم میلادی، شاهد تحول تدریجی در شکل خانواده در غرب هستیم. پیش از آن، شکل معمول خانواده در غرب مشابه شکل متداول آن در شرق بود. پدر و مادر و فرزندان با یکدیگر زندگی می‏کردند. پدر، مسئول تأمین نیازهای همسر و اولاد بود و مادر، مسئول تربیت فرزندان و ساماندهی امور خانه. فرزندان تا هنگام ازدواج، در خانه پدر زندگی می‏کردند. تا آن زمان سنت ازدواج، سنتی مقبول و میثاقی متعارف برای آغاز زندگی مشترک بود. به تدریج به دلیل پیدایش عواملی چند، تحولاتی در شکل خانواده پدیدار شد. بر پایه این عوامل (که ذکر خواهد شد)، بینشی به وجود آمد که بر مبنای آن، ازدواج، قراردادی کهنه و سنتی دست و پاگیر قلمداد می‏شود که برای همزیستی و زندگی مشترک، ضروری نیست. در این مجال به بررسی هر چه بیشتراین موارد می پردازیم.

برخلاف این تصور که زندگی مشترک پیش از ازدواج، فرصت‌های خوبی را برای درک بهتر زوج‌ها در اختیار ایشان قرار می‌دهد، اظهارات بسیاری از افراد شرکت کننده در این تحقیق حاکی از آن است که خطر بروز طلاق در میان آن دسته از زوج‌هایی که پیش از ازدواج‌شان زندگی مشترک را تجربه کرده‌اند، به مراتب بیش از کسانی است که فاقد چنین پیشینه‌ای بوده‌اند. این نوشتار، پس از بیان چند تفسیر از علل فروپاشی چنین ازدواج‌هایی، با ارائه نمونه‌های آماری اثبات می‌کند که متغیرهای کنترلی از قبیل تفاوت‌های موجود در ارزش‌ها و گرایش‌ها نسبت به ازدواج، شخصیت همسران سابق، طلاق والدین و ...، بر انتخاب ازدواج غیر مستقیم مؤثر هستند و همین گزینش‌های شخصی، از جمله مهم‌ترین عامل عدم استحکام در ازدواج‌های غیرمستقیم است و بر خطرات منجر به جدایی اثرگذار می‌باشد.

در یک نظر سنجی از بزرگ‏سالان آمریکایی که به تازگی از سوی وال استریت ژورنال صورت گرفت، «انحطاط اخلاقی»، بزرگ‏ترین مشکل پیش روی آمریکا در بیست سال آینده عنوان شد. همچنین در این نظر سنجی، بزرگ‏ترین دگرگونی شخصیت آمریکایی از سال 1950 به بعد، «ازدواج و خانواده‏های ناپایدارتر» ذکر گردیده است. من با این دیدگاه عمومی موافقم و معتقدم این دو موضوع، ارتباط نزدیکی با هم دارند. شواهد تجربیِ موجود حاکی از آن است که کاهش ازدواج و فروپاشی خانواده، عامل عمده انحطاط اخلاقی هستند. این بدان علت است که بچه‏ها ارزش‏های اخلاقی را درون خانواده و اساساً با تکیه بر والدین خود به عنوان سرمشق، می‏آموزند. وقتی خانواده‏ها ناپایدارند، وقتی پدر و مادر در خانه حضور ندارند، از لحاظ عاطفی سردند، یا پرمشغله‏اند و یا هنگامی که خودشان مشکل اخلاقی دارند، یادگیری ارزش‏های اخلاقی از سوی بچه‏ها با مانع مواجه می‏شود. در این مقاله، پیرامون شکست والدین در الگو قراردادن ارزش‏های اخلاقی برای کودکان، صرف زمان برای انجام وظیفه والدین و دیگر شرایط خانواده برای تربیت کودک، بحث خواهم کرد.