۱.
کلید واژه ها:
اخلاق اجتماعی خودخواهی منافع جمعی فردگرایی خودخواهانه
تفکر درباره ی مسائل اخلاقی عرصه های فرافردی که شامل عرصه های بین فردی و جامعه ای می شود، می تواند نقاط عزیمت مختلفی داشته باشد. یک نقطه ی عزیمت که مورد اقبال بسیاری از جامعه شناسان، روان شناسان، و برخی اخلاق شناسان در ایران قرار گرفته است، مقوله ی فردگرایی و جمع گرایی بوده است. اهمیت و ضرورت مفهوم شناسی فردگرایی و جمع گرایی، از آن روست که محققان ایرانی، علی رغم استفاده ی بسیار از آنها، حداکثر به تعریفی کوتاه از این دو اصطلاح بسنده می کنند. هدف این مقاله، مفهوم شناسی فردگرایی و جمع گرایی در ایران است. ابتدا به مرور و بررسی جایگاه فردگرایی و جمع گرایی در نزد شماری از محققان ایرانی می پردازیم، و تحلیل و استنباط خواهیم کرد که با چه شبکه ای از مفاهیم پیوند دارند. برجسته بودن خودخواهی و منافع جمعی برای محققان ایرانی در بحث فردگرایی و جمع گرایی، سبب شده شمار قابل توجهی از محققان ایرانی در صدد جستجوی هماهنگی تأکید خود بر عنصر خودخواهی در فردگرایی و بعضاً عنصر توجه به منافع جمعی در جمع گرایی با ایده ها و مفاهیم برخی متفکران غربی همچون توکویل و دورکیم برآیند. حاصل این بخش از مقاله این بوده که درباره ی فردگرایی بین فهم محققان کلاسیک جامعه شناسی و فهم محققان ایرانی عمدتاً تخالف وجود دارد تا توافق.
۲.
کلید واژه ها:
عرفی شدن ذهنی عرفی شدن عینی فردگرایی افقی فردگرایی عمودی دانشجویان
عرفی شدن در دنیای جدید همه جوامع را درنوردیده است و به این معناست که دین در تحولات و ارزش های جوامع نقش کمرنگی دارد. در این بین عواملی متعددی در شدت این پدیده نقش دارند که یکی از آنها فردگرایی دوران مدرن است. این تحقیق با روش پیمایش به دنبال بررسی رابطه تجربی بین فردگرایی و عرفی شدن دانشجویان دانشگاه یزد بود. جامعه آماری این تحقیق دانشجویان تحصیلات تکمیلی (ارشد و دکتری) دانشگاه یزد در سال 1398 بود که با روش طبقه ای ساده 380 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. همچنین از ابزار پرسشنامه برای سنجش متغیرها استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که بین جنسیت و عرفی شدن (عینی و ذهنی) رابطه ای وجود نداشت ولی بین وضعیت تاهل و عرفی شدن عینی و شاخص کلی عرفی شدن رابطه وجود داشت. بین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و عرفی شدن رابطه معنی دار و مثبت وجود داشت. بین فردگرایی عمودی با عرفی شدن ذهنی، عینی و شاخص کلی فردگرایی رابطه وجود داشت ولی فردگرایی افقی تنها با بعد عرفی شدن عینی رابطه داشت. نتایج رگرسیون نشان داد که فردگرایی عمودی و استفاده از رسانه بیش از 16 درصد از واریانس متغیر عرفی شدن را تبیین کرد.
۳.
کلید واژه ها:
سرمایه اجتماعی زمینه های فرهنگی و اجتماعی زمینه های اقتصادی بازار تاریخی تبریز
بازارهای تاریخی ایران، نمونه ای جامع از فرهنگ بومی ایرانی را به نمایش می گذارند و سرمایه اجتماعی این بازارها را می توان در ابعاد فرهنگی و مذهبی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخی، معنایی و فضایی بررسی نمود. بازارهای تاریخی از الگوها و کیفیتهای محیطی مطلوبی در فضاها، سنتهای داد و ستد و رویدادها برخوردارند که محمل سرمایه های اجتماعی غنی و پویایی در گذر زمان بود ه اند. امری که با احداث پاساژها و مراکز خرید معاصر با سبکهای غیربومی مورد تضعیف واقع شده است. این مقاله با هدف تبیین ابعاد و کیفیتهای سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی و نمونه موردی بازار تاریخی تبریز انجام می شود، که با استفاده از روش تحقیق تحلیلی_اسنادی و پیمایش میدانی انجام می شود. بازارهای تاریخی با برخورداری از الگوهای ارزشمند در ساختار و اجزاء سنتهای بومی در فضاهایی همچون راسته، تیمچه ، سرا، دالان و مسجد، مجموعه عظیمی از سرمایه اجماعی را با خود در گذر زمان حمل می نماید. سرمایه اجتماعی در بازار تبریز بر اساس پایه اقتصادی، سیستم فضایی و کالبدی حجره ای؛ فرهنگ ایرانی_ اسلامی (درهم تنیدگی و انسجام نظم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی؛ مرکزیت مساجد و مراجعه کسبه و مراجعین برای ادای نماز؛ برگزاری مراسمات فرهنگی و مذهبی در جشنها، عزاداری؛ اعتقادات دینی؛ همیاری نیازمندان؛ روابط همسایگی مستحکم) استوار است.
۴.
کلید واژه ها:
کسب وکار خانگی نهادهای اجتماعی اثربخشی جاافتادگی سیاسی جاافتادگی نهادی
امروزه شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه موجب توجه بیشتر به کسب وکارهای خانگی به عنوان فرصت دسترسی به اشتغال، معیشت پایدار و رشد اقتصادی شده است. با توجه به این امر در ایران اقداماتی در قالب سیاست گذاری، قوانین و حمایت ها برای گسترش کسب وکارهای خانگی صورت گرفته، که آن ها هم با چالش هایی مواجه و اثربخشی شان کاهش یافته است. هدف پژوهش حاضر بررسی قوانین و اقدامات مربوط به کسب وکارهای خانگی در کشورهای مختلف و ایران و اثربخشی آن ها در ایران است. برای این منظور از روش تطبیقی، تحلیل قوانین موجود، مصاحبه نیمه ساختاریافته با مطلعین کلیدی استفاده شد و در ادامه پیمایشی با 125 نفر از صاحبان کسب وکارهای خانگی در تهران انجام شد که در آن میزان موفقیت، بهره مندی از اقدامات و حمایت ها در کسب وکارهای خانگی مورد سنجش قرار گرفت. بر اساس یافته ها، در ایران در مراحل سه گانه حیات کسب وکار اقداماتی انجام شده اما این مداخلات عموماً در مرحله شکل گیری بوده و در مراحل تثبیت و رشد اقدام کمتری انجام شده است. در جاافتادگی نهادی کسب وکارهای خانگی و فرایند قانونی، اداری و اجرایی این اقدامات مشکلاتی وجود دارد که مانع دسترسی کسب وکارها از حمایت ها می شود اما هنگامی که کسب وکارها به این اقدامات دسترسی داشته اند، موفق تر بوده اند. دسترسی به اطلاعات، گرفتن مجوز، وام و بازار در اقدامات انجام شده بیشترین تاثیر را در موفقیت کسب وکارهای خانگی داشته است.
۵.
کلید واژه ها:
تکثر مذهبی التزام دینی سکولاریزاسیون بازار دین شاخص هرفیندال
چگونگی ارتباط بین تکثر یا تنوع مذهبی با التزام دینی یکی از محورهای اصلی منازعه میان دو پارادایم حاکم بر جامعه شناسی دین در سه دهه اخیر بوده است. ذخیره دانشی قدمای علوم اجتماعی ذیل پارادایم سکولاریزاسیون حکایت از این داشت که تکثر/تنوع مذهبی موجب تضعیف التزام دینی می گردد. در مقابل، پارادایم جدید اقتصاد دین یا مدل بازار دین استدلال نمود که تکثر/تنوع مذهبی منجر به افزایش التزام دینی می شود. در مقاله حاضر، مکانیسم های ارتباطی میان دو متغیر تکثر/تنوع مذهبی و التزام دینی از دیدگاه دو پارادایم سکولاریزاسیون و بازار دین تشریح شده و سپس، فرضیات متعارض آنها با داده های ثانویه مربوط به ایران از طریق تحلیلِ تطبیقی درون کشوری با واحد تحلیل استان مورد وارسی تجربی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که ارتباطی میان تکثر/تنوع مذهبی و التزام دینی در ایران وجود نداشته است. در حقیقت، یافته های این تحقیق نتوانست حمایتی تجربی برای دو پارادایم حاکم بر جامعه شناسی دین در چگونگی ارتباط بین تکثر/تنوع مذهبی با التزام دینی فراهم آورد؛ بلکه باید آن را به عنوان چالشی تجربی برای هر دو پارادایم سکولاریزاسیون و بازار دین محسوب نمود.
۶.
کلید واژه ها:
نوگروی دینی دینداری هویت دینی تحلیل روایت دانشگاه تهران
این پژوهش به تجربیات زیسته دانشجویان از بروز نوگروی در دینداری آنان با مراجعه به بطن زندگی دینی و رصد کردن کیفیت پرتحرک و پویای دین داری آنان می پردازد. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل روایت است. از میان دانشجویان دانشگاه تهران با رعایت تکنیک اشباع نظری با ۲۶ نفر از آنان مصاحبه نیمه ساخت یافته ی روایی به عمل آمد. مصاحبه های انجام شده در روایت های فردی و همچنین یک روایت کلی خلاصه شده و مورد تحلیل تماتیک قرار گرفتند. یافته های این پژوهش حاکی از بروز عارضه ی تغییر در حیات دینی دانشجویان است. روایت های دانشجویان از زندگی دینی خویش نشان می دهد که تحت تأثیر تغییراتی فردی و محیطی قرار گرفته اند و در نهایت دینداری خود را مورد بازاندیشی قرار داده اند. جهت نشان دادن این تغییر، مصاحبه ها به سه بازه ی زمانیِ «حیات دینی پایدار»، «بحران در حیات دینی» و «نوگروی دینی» تقطیع شده است. سه مضمون بنیادین استخراج شده از هر سه مرحله عبارتند از: «دین داری به مثابه امری پیشینی»، «بحران هویت دینی» و «دین داری به مثابه امری پسینی». در نهایت باید گفت که روایت کلی دانشجویان از نوگروی دینی خویش حاکی از درکی پسینی از دینداری است. نوگروی دینی در اینجا نه کنشی کاملاً آگاهانه است و نه پدیده ای به تمامی ساختاری می باشد.
۷.
کلید واژه ها:
تربیت شهروندی مؤلفه های شهروندی برنامهدرسی تحلیل محتوا نظام آموزشی 3-3-6
هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان توجه به مؤلفه های دانش، مهارت و نگرش شهروندی در کتاب های درسی نظام آموزشی 3-3-6 در سال تحصیلی 98-97 می باشد. روش تحقیق در پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کمی بود. جامعه آماری تحقیق شامل کتاب های درسی مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی، مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه و جامعه شناسی دوره دوم متوسطه است. ابزار گردآوری داده ها، سیاهه تحلیل محتوای کتب درسی به دست آمده از مبانی نظری بود که روایی آن توسط متخصصان این حوزه تأیید شد. به منظور تعیین پایایی ابزار تحقیق از روش بازآزمایی استفاده شد و مقدار ضریب همبستگی 86/0 حاصل گردید. یافته های حاصل از تحلیل با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس (نسخه 23) و روش آماری غیرپارامتریک نشان دهنده تفاوت معنادار بین میزان توجه به مؤلفه ها و مفاهیم تربیت شهروندی در کتاب های درسی مذکور در بین پایه های تحصیلی در هر سه دوره آموزشی بود. نتایج این تحقیق نشان دادکه در طراحی و تدوین کتب مذکور به مؤلفه ها و مفاهیم تربیت شهروندی بطور متوازن توجه نشده است و توجه به یک چنین توازنی زمینه لازم را برای تقویت ابعاد جامعه شناختی سایر نهادهای اجتماعی در جامعه را فراهم می کند. بنابراین بازنگری کتاب های مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی نظام آموزشی 3-3-6 در راستای توجه بیشتر به مؤلفه ها و مفاهیم کمتر مورد توجه ضروری به نظر می رسد.
۸.
کلید واژه ها:
اشتغال خانه داری زنان توان افزایی
تغییرات فزاینده ای که در مطلوبیت های اجتماعی و فرهنگی رخ داده است، به تغییر نقش زنان در جامعه منجر شده و آنان را جهت کسب استقلال در ابعاد مختلف رهنمون ساخته است. از این رو آنان اشتغال را فرصتی برای کسب مواهبی می دانند که شاید در خانه دسترسی به آن چندان مقدور نیست. این پژوهش با روش نظریه زمینه ای انجام شده است و با استفاده از بیست و پنج مصاحبه نیمه ساختاریافته با زنان جوان متأهل شاغل و خانه دار شهر مشهد قصد دارد دریابد زنان اشتغال را چگونه ادراک می کنند. براساس نتایج حاصل از پژوهش، محققان دریافتند اشتغال بخشی از هویت زنان را در محیطی ورای خانواده رقم می زند و در ارتقا و بهبود توانایی های آنان در ابعاد گوناگون سهم ویژه ای دارد. این واقعیت در قالب مقوله «اشتغال: پدیده ای هویت بخش و توان افزا» به عنوان پدیده مرکزی صورت بندی شد. همچنین غالب زنان تمایل بسیاری برای اشتغال خارج از خانه داشته و دلایل گوناگونی را برای آن برمی شمارند، اما با موانعی نیز مواجه اند. همچنین اشتغال با آن که برخی فرصت ها را از زنان سلب کرده است، اما دستاوردهای مثبت آن، که موجب نگهداشت آنان در موقعیت شغلی شده بیشتر بوده است. با این حال اتخاذ دو راهبرد اشتغال و خانه داری بنا به عوامل و شرایط مختلفی بوده است.
۹.
کلید واژه ها:
انسان شناسی مکان مقصد زمان
الگوی فرهنگی درک سرعت نقشی عمده در شکل گیری فرهنگ رانندگی در جهان دارد. این مقاله سعی دارد تا از طریق یک رویکرد و نگرش تطبیقی میان دو کشور ایران و آلمان، تفاوت موجود بر نظام های ادراکی و تفسیری سرعت در میان مردم را مورد مطالعه قرار داده و نقش آن ها را در وقوع تصادفات جاده ای نشان دهد. با توجه به اهمیت مطالعه «تجربه» به عنوان منبع بازنمایی نظام تفسیری و ادراکی سرعت، در این مقاله روش مطالعه میدانی و کیفی مورد استفاده قرار گرفته است. مشاهده مشارکتی، گفت گو با مطلعان کلیدی و گفت و گو با گروه اسمی از روش های عمده در این تحقیق بوده اند. این پژوهش نشان می دهد پویایی تاریخی الگوهای فرهنگی رانندگی در ایران دو دوره کاملا متقاوت پیش و بعد از نوسازی (مدرنیزیشین) را در برداشته است. دوره دوم با گسست از الگوهای فرهنگی نخست همراه بوده و در آن با تفسیری جدید از عناصری چون سرعت، حرکت، مکان، زمان، مقصد و راه به عنوان تجربه ای فرهنگی روبه رو هستیم.
۱۰.
کلید واژه ها:
آزادی علمی باورهای فرهنگی نظام آموزش عالی ایران
آزادی علمی یکی از اصول اساسی حاکم بر نظام های آموزش عالی می باشد، که سابقه طولانی در دانشگاه های دنیا دارد. آزادی علمی مفهومی نسبی است و هرگاه از نسبی باوری، سخن به میان می آید باید معنای مفاهیم را در ساختار و بافت اجتماعی مورد بررسی قرار داد و به همین دلیل نمی توان از یک روش همیشگی و جهان شمول استفاده نمود، بلکه باید آن را در بستر نیازها و بایسته های زمان و مکان مورد بررسی قرار داد. اندیشه ی استفاده از یک طرح جهان شمول در این زمینه رنگ باخته و می بایست جای خود را به اندیشه های فرهنگی، محیطی و اجتماعی دهد. مفهوم آزادی علمی بسیار متاثر از باورهای اجتماعی و فرهنگی جوامع می باشد. از این رو هدف کلی این مقاله، بررسی آزادی علمی در نظام آموزش عالی ایران است.جامعه آماری، کلیه اعضای هیات علمی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و هم چنین خبرگان علمی این حوزه می باشد که ۱۳ نفر از آنها به صورت هدفمند برای انجام مصاحبه های عمیق انتخاب شدند. روایی ابزار نیز با روش تطبیق مشارکت کنندگان و بازبینی همکاران بررسی شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. یافته های پژوهش، شامل پنج بعد آزادی علمی (چالش ها، راهکارها، پیش نیازها، ملزومات و حدود آزاد علمی)، 17 مقوله اصلی و ۱۴۸ گزاره مفهومی (مقوله فرعی) بود که روابط بین آنها در الگوی پژوهش ترسیم شد.
۱۱.
کلید واژه ها:
آموزش شهروندی حق شهروندی مسئولیت شهروندی تحلیل محتوا ساختار جدید آموزشی (3-3-6)
نظر به اهمیت نهاد رسمی آموزش درفرایند جامعهپذیری وهمچنین لزوم توجه متعادل و متوازن بین هر دو وجه حق ومسئولیت در آموزشهای شهروندی، تحقیق حاضر درپی پاسخگویی به این پرسش هاست که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی مقاطع سوم تا نهم که هدف خود را "تربیت شهروند" معرفی میکنند، تا چه حد توانسته است در جهت برقراری چنین تعادل و توازنی گام بردارد، به هریک از ابعاد شهروندی چقدر پرداخته است و آیا با بالارفتن سن، افزایش حجم کتاب و رشد شناختی دانشآموزان، آموزشهای شهروندی نیز از روند افزایشی مشخصی برخوردار است؟ روش مورد استفاده، تحلیل محتوای کیفی قیاسی و جامعه آماری مشتمل برکلیه کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی و اول متوسطه در سال تحصیلی 97-96 میباشد که با توجه به ماهیت موضوع پژوهش، کل آن به عنوان نمونه درنظر گرفته شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آنند که درمجموع آموزههای شهروندی در کتب مقاطع سوم تا نهم؛ مسئولیتمحورند. یافته دیگر؛ تاکید بیشتر بر شهروندی اجتماعی (4/42 درصد) و مغفول ماندن نسبی دیگر ابعاد شامل مدنی (15 درصد)، زیستمحیطی (8/13 درصد)، فرهنگی (6/9 درصد)، سیاسی (8 درصد) و بهویژه جنسی (8/3 درصد) است. بعلاوه، نمیتوان گفت که سال به سال، با بالا رفتن سن دانشآموزان، رشد شناختی آنان و همچنین افزایش محتوا و حجم کتاب، مفاهیم شهروندی در این کتابها نیز از یک روند مشخص افزایشی برخوردار بوده است
۱۲.
کلید واژه ها:
مسیرهای دین داری تقاضای فعالانه عرضه فعالانه تقاضای منفعلانه عرضه منفعلانه
مقاله حاضر مستخرج از پژوهشی تجربی درباره مسیرهای شکل گیری دین داری افراد و ارتباط آن با میزان دین داری آنها می باشد که بر روی نمونه ای 293 نفری از ساکنان قائم شهر در استان مازندران به انجام رسیده است. یافته ها نشان دادند که در جامعه مورد بررسی، مسیر "تقاضای منفعلانه" رایج ترین و مسیر "تقاضای فعالانه" نامتداول ترین طریق برای دین دارشدن می باشند. این در حالی است که تحلیل های رگرسیونی نشان داد از میان چهار مسیر اصلی برای دین داری، مسیر "تقاضای فعالانه" دارای قوی ترین و "تقاضای منفعلانه" واجد ضعیف ترین ضریب تأثیر بر میزان دین داری افراد هستند. در یک نگاه دقیق تر مشخص شد پنج مسیر از شش مسیر فرعی که دارای ضرایب رگرسیونی معنادار برای توضیح واریانس میزان دین داری هستند تقاضامحورند و تنها یک مسیر (جامعه پذیری دینی) عرضه محور است. از طرفی، شدت ضرایب تأثیر مسیرهای فعالانه به نحو مشهودی از ضرایب تأثیر مسیرهای منفعلانه بیشتر است. لذا مقایسه میان محورهای دین داری نشان می دهد مسیرهای متفرع از محورهای فعالانه بیش از منفعلانه و مسیرهای تقاضامحور بیش از عرضه محور بر میزان دین داری افراد، تأثیرگذارند. به عبارت دیگر، بهترین مسیرهای دین دار شدن، از تقاطع طلب (تقاضا) و اراده (فعال بودن) عبور می کنند (تقاضای فعالانه). در مجموع، حدود 62 درصد از تغییرات در میزان دین داری توسط نه متغیر (مسیرهای فرعی) مذکور تبیین شده است.
