تحلیل مولفه های زیبایی شناسی خانه های دوره قاجار در شهر تبریز (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

امروزه در معماری، زیبایی شناسی به دلیل عدم تبیین قاعده مند و کاربردی، صرفا به عوامل جزئی صوری محدوده شده است؛ در حالی که این مفهوم دارای تعریفی فراتر بوده و با ساختار، جزئیات بنا، مخاطب و محیط ارتباط تنگاتنگ دارد. معماری ایرانی که متبلور زیبایی شناسی در طول سالیان متمادی بوده؛ می تواند منبعی غنی جهت اقتباس اصول زیبایی شناسی در معماری باشد. مبانی کمی و کیفی در معماری سنتی، که مربوط به مقوله ی زیباشناختی و اصول بصری حاکم بر ساختار و تناسبات هستند؛ منجر به بروز زیباشناختی می شود مولفه های زیبایی شناسی به عنوان یکی از غنی ترین عوامل معناساز در معماری بخصوص معماری خانه های قدیمی دوره قاجار در شهر تبریز مطرح هستند. تحقیق حاضر به بررسی نقش مولفه ها و عوامل تاثیرگذار در زیبایی شناسی معماری خانه های تاریخی تبریز در ادراک مفاهیم معنایی می پردازد. در این پژوهش، با توجه به ماهیت و اهداف در نظر گرفته شده ، روش توصیفی- تحلیلی با روش کیفی مورد استفاده قرار گرفت که از طریق مصاحبه عمیق  با کارشناسان و متخصصین و صاحب نظران در زمینه های مرتبط به معماری خانه های قاجاری تبریز صورت گرفته است. صوت مصاحبه شوندگان با استفاده از نرم افزار تحلیل داده های  کیفی «مکس کیو دی ای» به-کمک  رایانه، کدبندی شده است. مهم ترین نمودهای این دوره در دو حوزه زیبایی شناسی و کارکرد(عملکرد) متجلی می گردد. عوامل زیبایی شناسی در ساختار اصلی(فیزیکی؛ ابعاد، تناسبات، رنگ و ...) بنا  بطوریکه بیشتر سطح لایه های عمیق معنایی و کارکردی بودن خانه های قاجاری  جلوه گر میشود. در بعد نشانه های کارکردی ، عواملی نظیر توجه به نور و اقلیم، همخوانی با عرف و فرهنگ بومی، مصالح بومی و توجه به نیازهای تمام اعضای خانواده و انعطاف پذیری جلوه گر شده است. زیبایی شناسی از جنبه های بصری داخلی و خارجی کالبد و  محیط معماری بیشتر در مواردی نظیر ارسی، دو دری، سه دری و پنج دری(به همراه سرستون و گچ بری) و همچنین الحاقات معماری در قالب تزئینات معماری نمود پیدا میکنند. این مولفه ها در زیباشناسی خانه های دوره قاجار در شهر تبریز بسیار موثر هستند.