ارزیابی نقش سیلاب ها در تغییر بستر رودخانه ها و تأثیر آن بر جوامع روستایی مطالعه موردی: رودخانه خرم آباد (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سیل به عنوان شایع ترین مخاطره طبیعی در طول دهه های گذشته، پیامدهای محیطی و اقتصادی- اجتماعی زیادی را در درون دشت های سیلابی ایجاد کرده است. از آنجا که فعالیت های کشاورزی حریم رودخانه ها در دشت های سیلابی که در اصطلاح محلی "چم" نامیده می شوند، انجام می گیرد، بنابراین وقوع سیلاب و تغییر بستر رودخانه ها می تواند باعث از بین رفتن زمین های کشاورزی در محدوده چم ها شود. وقوع سیلاب 12 فروردین سال 1398 در رودخانه خرم آباد، باعث تغییر بستر رودخانه در بخش های زیادی از رودخانه و فرسایش زمین های کشاورزی چم ها، تخریب باغات و کانال های انتقال آب به مزارع برنج گردید. هدف از این تحقیق، ارزیابی تغییرات بستر رودخانه در نتیجه سیلاب و فرسایش زمین های کشاورزی چم ها که معیشت سکونت گاه های روستایی اطراف رودخانه وابسته به آن هاست، می باشد. از ابزار مختلفی مانند تصاویر ماهواره ای Sentinel قبل(2 فروردین) و بعد از سیلاب(1 اردیبهشت)، تصاویر گوگل ارث و نرم افزارهای Arc GIS و ENVI جهت تحلیل بخش های مختلف تحقیق استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بستر رودخانه در چندین نقطه عریض تر و جابجا شده و در مسیر دیگری جریان یافته است. دلیل جابجایی ها، شدت سیلاب، رسوبات سست و فرسایش پذیر آبرفتی و دخالت های جوامع روستایی به شکل گسترش زمین های کشاورزی در چم های حاشیه رودخانه بوده است. جابجا و عریض شدن بستر رودخانه، سبب فرسایش زمین های کشاورزی 20 چم مورد مطالعه به میزان 3/48 هکتار و کاهش برداشت برنج به مقدار 7/95 تن شده است. از دیگر نتایج تحقیق می توان به آسیب پذیری روستاها بر اساس میزان خسارت ناشی از فرسایش چم ها و کاهش برداشت برنج اشاره نمود، به طوری که بیشترین خسارت به روستاهای پایین دست و کمترین خسارت به روستاهای در بالادست رودخانه وارد شده است.