مطالب مرتبط با کلیدواژه
۴۱.
۴۲.
۴۳.
۴۴.
۴۵.
۴۶.
۴۷.
۴۸.
۴۹.
۵۰.
۵۱.
۵۲.
۵۳.
۵۴.
۵۵.
۵۶.
۵۷.
۵۸.
۶۰.
شیخ طوسی
حوزه های تخصصی:
جایگاه عقل و اندیشه انسان در مبحث انتظار بشر از دین چیست؟ این نوشتار با بررسی تطبیقی و مقایسه دیدگاه شیخ طوسی و غزالی به روش توصیفی-تحلیلی درمقام یافتن پاسخ به این سؤال است. آن گاه طی تحقیق حاضر معلوم می گرددکه این دانشمندان برای عقل در فهم انسانی در ساحت شناخت خدا، نقش اساسی قایل اند اما درباره ماهیت و چیستی عقل و چرایی خطای آن سخن نگفته اند. هر چه دامنه وحی و آموزه های شریعت،گسترده تر می شود، از محدوده دخالت و تأثیر عقل کاسته می شود. از نظر این دو متفکر، اتکا صرف به عقل بدون مراجعه به آموزه های وحیانی کافی نیست؛ غزالی معرفت الهی را بواسطه شرع، واجب می داند و شیخ طوسی به وجوب عقلی معرفت با معاضدت انبیا معتقد است. از دیگر نتایج مقاله، این است که؛ فطری بودن حس خداجویی به معنی بدیهی بودن آن نیست. در نهایت، به چالش جدی عصر حاضر در تلقی عقل به عنوان شأنی از شئون نفس و اثبات وجود مستقل نفس اشاره می شود.
نسبت رأی و أثر در تفسیر البسیط واحدی و التبیان شیخ طوسی با تأکید بر مؤلفه های تفسیر به رأی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله رویکرد تفسیری واحدی نیشابوری (م.468 ق.) مفسّر شافعی در تفسیر البسیط و شیخ طوسی (م. 460 ق.) مفسّر شیعه در تفسیر التبیان به تفسیر به رأی بررسی می شود. این دو تن، از مفسّران قرن پنجم و تقریباً همزمان هستند. واحدی در این شیوه، آیات را بر اساس لغت، وجوه دلالت آن و علوم قرآنی تفسیر می کند. هم چنین در تفسیر اجتهادی خود به جمع بین تفسیر به رأی و تفسیر اثری می پردازد. وی در صورت تعارض، اولویت را به تفسیر اثری می دهد و یافته های تفسیر به رأی را بر اساس مستندات تفسیر اثری توجیه می کند. شیخ طوسی از روایات تفسیری چهار گونه استفاده می کند: استفاده تفسیری، تبیین معانی واژه ها، تبیین اِعراب آیات، استفاده کلامی. اجتهاد طوسی در این میان، جمع بین اقوال و روایات تفسیری به شیوه نقد برخی از آنها بر اساس روایات و تأیید یا تقویت بعضی دیگر است. شباهت ها و تفاوت این دو رویکرد در مقاله تبیین شده است.
خاستگاه تاریخی عقل گرایی از منظر شیخ طوسی در تبیان و تأثیر آن در ارزیابی روایات تفسیری(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش دینی دوره ۱۹ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۹
95-112
حوزه های تخصصی:
مفسران شیعه طی قرون متمادی به لحاظ تاریخی، اجتماعی و فرهنگی شرایط یکسانی نداشته اند. از آنجا که تأثیر کلی فضای زمانه بر گرایش، سبک و محتوای تفسیر امری انکارناپذیر است؛ تفسیر تبیان نیز از این امر مستثنی نیست. در نگاهی کلی و با ملاحظه شرایط فرهنگی و تاریخی عصر شیخ طوسی می توان تصدیق کرد رویکرد حاکم بر این تفسیر، رویکرد عقلی کلامی است، این مهم حتی نحوه نگرش شیخ طوسی را در مواجهه با روایات تحت تأثیر قرار داده است. در تحلیل این رویکرد عقل گرایانه، شرایط عصری سده پنجم هجری، و تحولات تاریخی حاکم بر تبادلات علمی فرهنگی آن را در بغداد نباید نادیده گرفت. نقطه عطف این تحول فکری در گفتمان شیعی آن عصر است و باید آن را در مواجهه خاص عالمانی نظیر شیخ مفید و سید مرتضی با معرفت دینی و تفسیری - حدیثی جستجو نمود. با صرف نظر از برخی اختلافات فرعی شیخ طوسی با آن دو متفکر، باید خاطر نشان کرد که او در کلانِ قضیه، پیرو مکتب فکری آنها بوده و بازتاب این پیروی را در مواجهه او با روایات تفسیری ملاحظه می کنیم. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی در مقام تبیین چرایی و چگونگی تأثیر فرایند تاریخی بر روند بهره گیری این مفسر، به ویژه در حوزه روایات تفسیری است.
نحوه استفاده شیخ طوسی از روایات در تفسیر التبیان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نخستین گام های مفسران در تدوین تفاسیر، جمع آوری روایاتی بود که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به تفسیر آیات می پرداخت، روایاتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و یا ائمه (علیهم السلام) که در تفسیر آیات به آن استناد می شد، این روش در عصر حضور و پس از آن نیز روش معمول برای تفسیر قرآن کریم بود تا اوایل قرن چهارم هجری که جهان اسلام با تحول دانش تفسیر مواجه شد و با رشد عقل گرایی به ویژه در مدرسه تفسیری بغداد که بعدها این دستاورد فراگیر شد و مرزها را درنوردید؛ مفسران رو به تفسیر اجتهادی آوردند و از این رو روایات تفسیری نه به عنوان تنها منبع، بلکه در کنار سایر منابع در اختیار مفسر قرار گرفت، از این میان شیخ طوسی در التبیان فی تفسیر القرآن علیرغم اینکه خبر واحد را در تفسیر فاقد حجیت می شمارد، اما به صورت گسترده از آن بهره گرفته است، این روایات در اغلب موارد فاقد سند هستند اما در تفسیر آیات، تبیین مباحث علوم قرآنی و تبیین آیات الاحکام، تبیین قصص قرآنی، نقد روایات دیگر، تأیید و یا تقویت اقوال مفسران و همچنین در تبیین مباحث کلامی مورد استفاده قرار گرفته اند؛ وی گاهی به نقد سندی و متنی هم پرداخته است اما وجه اکثری در نقد متنی روایات است.
مقایسه رویکرد مهدویت نگاری شیخ صدوق و شیخ طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مهدویت نگاری ، یکی از رویکردهای مهم نویسندگان در طول قرون اولیه هجری تا کنون است . شیخ صدوق و شیخ طوسی که هردو از صاحبان کتب اربعه هستند نیز ، آثاری مستقل با موضوع مهدویت از خود به جای گذاشته اند . مقایسه رویکرد این دو دانشمند دینی در کتابهای جامع "کمال الدین و تمام النعمه" و "الغیبه"نشان می دهد که مباحث مورد توجه ایشان در باره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اشتراک بسیار دارد و رویکرد مهدویت نگاری هردو را می توان نقلی – عقلی ، استدلالی دانست هرچند ایشان از نظر تدوین مطالب دو طریق کاملاً متفاوت را برگزیده اند.
اعتبار سنجی تاریخی رجال شیخ طوسی در ضبط اصحاب امام حسین(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و یکم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۸۳)
139 - 166
حوزه های تخصصی:
رجال شیخ طوسی از مهم ترین کتاب های رجالی شیعه به شمار می رود که در میان متأخران و معاصران جایگاهی والا دارد. برخی افراد، این کتاب را برای برداشت های رجالی و گاه تاریخی کافی می دانند، اما به نظر می رسد اعتماد ویژه به رجال شیخ، آن هم بدون در نظر گرفتن دیگر گزارش های تاریخی نادرست است. این مقاله با چنین پیش فرضی برای مشخص شدن میزان اعتبار این کتاب، آنچه را که شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)بیان کرده است، مورد بررسی و واکاوی قرار می دهد. در این پژوهش با تکیه بر دیگر گزارش ها و تحلیل های تاریخی و تطبیق نسخ خطی و چاپی متعدد از رجال شیخ طوسی، قابل تأمل بودن برخی گزارش های شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)به اثبات می رسد.
بررسی حیات علمی کراجکی با تاکید بر نقد دیدگاه های موجود درخصوص شاگردی وی نزد زعمای مکتب بغداد(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۷
۱۲۹-۱۵۴
حوزه های تخصصی:
آگاهی از شبکه ارتباطی عالمان امامی و نحوه ارتباطات آنها با مرکز هر دوره،امری اثرگذار در شناخت ما از اندیشمندان کمتر شناخته شده مناطق مختلف است.امری که توجه به آن از جنبه های مختلفی همچون روابط استاد- شاگردی(عالم پروری)،اثربخشی تفکرات و نیز نوع و محتوای آثار تولید شده حائز اهمیت است. از اینرو در پژوهش حاضر، با تمرکز بر کراجکی(م.449) به عنوان یکی از علمای شام، رابطه استاد- شاگردی او با زعمای مکتب بغداد مورد توجه قرار گرفته و سپس تاثیر آن بر عملکرد علمی کراجکی در شام بررسی شده است. نتیجه این پژوهش توصیفی- تحلیلی حاکی از آنست که طوسی استاد کراجکی نبوده، همانطورکه میان کراجکی و سید مرتضی با وجود قرابت فکری، رابطه استاد- شاگردی وجود نداشته است. از میان زعمای مکتب بغداد، شیخ مفید تنها استاد کراجکی بوده است. ارتباطی که بر آراء فقهی، کلامی و اندیشه سیاسی او تاثیر گذارده است. انتخاب موضوعات آثار تالیفی او را تحت الشعاع قرار داده، بر گزینش و نحوه نقل روایات تاریخی در آثار این اندیشمند موثر بوده و در گسترش مکتب متکلمان در شام نقش داشته است.
شیخ طوسی: نگاشته های کلامی او و سُنّت تداول آنها
حوزه های تخصصی:
مقاله پیش رو جستاری است تاریخی و کتابشناسانه درباره سرگذشت و باورداشت ها و نگاشته های کلامی شیخ الطائفه محمّد بن حسن طوسی (د: 460 ه . ق.). در این نوشتار نخست به شرح احوال و وقایع مهم حیات شیخ طوسی پرداخته می شود و استادان و شاگردان وی معرّفی می گردد. در ادامه، رسائل و کتابهای کلامی شیخ طوسی و اهمّیّت و جایگاه هر یک از آنها به اجمال توصیف می شود. تعیین خطوط کلّی اندیشه های کلامی شیخ طوسی موضوع دیگری است که نویسندگان به اختصار از آن سخن گفته اند و بر پیروی شیخ طوسی از مکتب فکری استادش، شریف مرتضی تأکید کرده اند. بخش سوم مقاله به معرّفی شرحی بر رساله شیخ طوسی موسوم به مقدّمه فی المدخل إلی < صِناعه > علم الکلام می پردازد که به قلم دانشمندی امامی به نام نجیب الدّین ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی (582 ه . ق. ) نوشته شده و تاکنون ناشناخته مانده بوده است.
بازمانده هایی از چند کتاب مفقود شیعی، در حاشیه نسخه ای از النهایه شیخ طوسی مورخ 591 ق
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۱ مرداد و شهریور ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۳)
97 - 120
حوزه های تخصصی:
ضمن حواشی نسخه ای از کتاب النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی تألیف شیخ طوسی (460 ق) به خط ابوالحسن علی بن ابراهیم بن حسن بن موسی فراهانی مورخ سال 591 ق (موجود در کتابخانه جعفری در مدرسه هندی شهر کربلا، ش 72) بخش های کوتاهی از چند کتاب مفقود شیعی باقی مانده است. در این مقاله ضمن معرفی مفصل نسخه، بخش های باقی مانده از این کتاب ها نقل شده است. این کتاب ها عبارتند از: الجامع احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی کوفی (221 ق)؛ المشیخه حسن بن محبوب سرّاد بجلی (224 ق)؛ الارکان و لمح البرهان فی کمال شهر رمضان تألیف شیخ مفید (413 ق)؛ شرح النهایه قطب الدین سعید بن هبهالله بن حسن راوندی (573 ق)؛ و یکی از کتابهای ابوجعفر محمد بن علی بن حسن مقری نیشابوری (قرن 6).
مواجهه شیخ طوسی با احادیث متعارض؛ (باب وقت المغرب 149 تا باب عددالفصول فی الأذان و الإقامه 167-149)(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
حدیث و اندیشه پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۰
55 - 76
حوزه های تخصصی:
حدیث، دومین منبع و مأخذ دین است که پس از قرآن، در شناختن و شناساندن اسلام و شکل گیری و بالندگی علوم اسلامی بیشترین سهم را دارد و به جرأت میتوان گفت که تعدادی از پرسشها درباره اسلام، به حدیث و سنت برمیگردد و بررسی این پرسشها و دستیابی به قواعدی روشن ضروری به نظر میرسد. یکی از مواردی که در دانش حدیث و در قلمرو دانش اصول مطرح میشود، وجود احادیث متعارض است. اهمیت و بررسی و توجه به احادیث متعارض از آن جا نشأت میگیرد که دو حدیث متعارض روایت شده از معصوم (ع) را نمیتوان بهآسانی رها کرد. در این پژوهش، به نحوه مواجهه شیخ طوسی در حل تعارض احادیث باب وقت المغرب تا احادیث باب عددالفصول فی الاذان و الاقامه می پردازد. یافتههای پژوهش حاکی از این است که مؤلف در این احادیث، راه جمع تعارض را نشان داده و در پرهیز از طرح روایات کوشش نموده است و از اینرو، درصدد است تا حد ممکن راهی برای جمع روایات بیابد.
بررسی نقش نظریه پردازان مکتب بغداد در نهادینه کردن «عقل» در سیر تحوّل و تطوّر فقه پژوهی امامیه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
منبع:
مبانی فقهی حقوق اسلامی (پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی) سال اول بهار و تابستان ۱۳۸۷ شماره ۱
135 - 159
حوزه های تخصصی:
فقه شیعه در سیر تحول و تطور خود به اقتضای عناصر زمان و مکان برای ایفای رسالتش دوره هایی را گذرانده ،و بر این اساس در هر عصری ویژگیهای خاصی داشته است. یکی ازآن دوره ها عصر درخشان مدرسه بغداد است، که علمای بزرگی چون ؛ شیخ مفید ،سید مرتضی و شیخ طوسی مکتب تازه ای را پدید آوردند. آنها با بنیاد نهادن آن مکتب بر پایه منابع عظیم کتاب و سنت، روش عقلی را نیز با دور اندیشی ویژه ای در قالب شیوه های نو وارد عرصه های فقه پژوهی کردند. آنها ضمن تکریم پیشینیان نص گرا و پاس داشت تلاشهای خالصانه آنان در حراست از به تنقیح و بررسی روشهای آنان پرداخته و مکتبی جدید را پدید آوردند. این پژوهش برآنست تا روند « نقل » گوهر نهادینه کردن عقل را در روش شناسی فقهی از سوی علمای شیعه بررسی کند.
بررسی تطبیقی حکم نکاح متعه از دیدگاه شیخ طوسی و ابوحنیفه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
شیخ طوسی نکاح متعه را با تمسک به دلایلی از قرآن و سنت جایز، صحیح و حلال دانسته و قائل به اجماع امامیه بر حلیت آن می باشد، از این رو همه احکام نکاح دائم را در مورد نکاح متعه صادق دانسته و بر این باور است که این نوع ازدواج گرچه از نظر آثار حقوقی با ازدواج دائم فرق هایی دارد، اما از نظر احکام هیچ گونه فرقی جز در مسئله «محدود بودن مدت» با آن ندارد. در این نوع ازدواج، مرد و زنی که ازدواج آن ها با هم بلامانع است با هم پیمان زناشویی و عقد می بندند و تعیین مهر و مدت می کنند. فرزند حاصل از نکاح آن ها فرزندی مشروع و قانونی است. با اتمام مدت، بدون نیاز به طلاق، از هم جدا شده و زن عده نگه می دارد. در مقابل ابوحنیفه و اصحابش بر این اعتقاد می باشند که حلیت و اباحه متعه به دلایلی از کتاب، سنت و عقل نسخ شده است و حتی آن را در کنار زنا و عمل فحشا قرار داده اند. آن ها قائل اند اینکه خلیفه دوم به صراحت متعه را حرام کرد، اما هیچ یک از صحابه بر او اعتراض نکرد، نشان از واضح بودن نسخ متعه بر همگان می باشد، برخی از آن ها میان نکاح متعه و نکاح موقت فرق قائل شده اند.
گستره ی ولایت در فقه و حقوق با تأکید بر کلام شیخ طوسی
حوزه های تخصصی:
زمینه و هدف: ولایت فقیه پیشینه ای طولانی در متون فقهی و کلامی و عقیدتی تشیع دارد. تحلیل این جایگاه و اختیارات آن در کلام شیخ طوسی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از اهداف این تحقیق است. مواد و روش ها: روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی است. ملاحظات اخلاقی: در این تحقیق، اصالت متون، صداقت و امانت داری رعایت شده است. یافته ها: عقیده شیخ طوسی قضاوت از جمله مناصب امام معصوم و همچنین فقهایی که از طرف معصوم برگزیده شده اند است. فقیه در غیاب معصوم می تواند، خمس و زکات و زکات فطره را دریافت کند، همچنین می تواند، امامت جماعت نماز عیدین و جمعه را برعهده داشته باشد و البته با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی زمان شیخ طوسی بسیاری از اختیارات فقیه به صورت تقیه محدود شده است. در قانون اساسی اصل هایی به اختیارات ولایت فقیه اشاره دارد که با توجه به دیدگاه امام خمینی (ره) تنظیم شده و در بازنگری هایی که در آن به وجود آمد، بر اختیارات رهبری افزوده شده است. نتیجه گیری: ولایت فقیه در اندیشه فقهای طراز اول تشیع از جمله شیخ طوسی و نیز اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که براساس متون و فقه اسلامی نگارش یافته است دارای اختیارات گسترده ای می باشد.
مطالعه تطبیقی نقدهای سید بن طاووس و شیخ طوسی بر اندیشه های جبایی
منبع:
تفسیرپژوهی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۱
288 - 265
حوزه های تخصصی:
جبایی یکی از بزرگترین مفسران و نظریه پردازان معتزلی در قرن سوم است. آرای وی همواره مورد استفاده و استناد مفسران دیگر بوده است. نظریه های جبایی قرن ها محل بحث علمای شیعی و حتی اهل سنت بوده اند. شیخ طوسی در مسیر دفاع از عقاید شیعه در تبیان موارد متعددی از آرای معتزلیان را نقل و گاه نقد کرده است. سید بن طاووس، نواده شیخ طوسی، نیز در سعدالسعود مجادلات بسیاری با مفسران معتزلی دارد. از آن جاکه شیخ طوسی در تبیان و سید بن طاووس در سعدالسعود، در مقایسه با دیگر مفسران، به آرای جبایی بیشتر پرداخته اند، وجوه اشتراک و تفاوت نقل و نقد این دو عالم بزرگوار در این مقاله بررسی خواهد شد. در حالی که سیدبن طاووس، با رویکردی منتقدانه و با دیدگاه های متفاوتی از مفسران یشین با استناد به شواهد قرآنی، روایات و اقوال دیگر مفسران برخی از اشتباهاتی که جبایی در تفسیر و فهم آیات داشته را پاسخ می دهد، شیخ طوسی در تبیان بارها اشاراتی به تفسیر جبایی داشته که گاه آن ها را نقد و گاه نظر وی را ستوده است.
فلسفه نبوت از دیدگاه شیخ طوسی و ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
الهیات تطبیقی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۶)
113 - 124
حوزه های تخصصی:
مسئله نبوت پس از اصل توحید، جایگاه ویژه ای در اندیشه دینی دارد. در این پژوهش، به روش کتابخانه ای به مقایسه دیدگاه شیخ طوسی و ملاصدرا در فلسفه نبوت پرداخته شده است تا از این رهگذر، نقش فلسفه در تبیین نبوت به عنوان یکی از اصول اعتقادی روشن شود. هر دو متفکر با تبعیت از عقل، به ضرورت وجود نبی معتقدند؛ با این تفاوت که شیخ، آن را به وسیله قاعده لطف اثبات می کند؛ اما صدرا به چهار جهت هستی شناسی، معرفت شناسی، بعد اجتماعی و زیبایی شناسی به نبوت توجه می کند و ضرورت آن را به اثبات می رساند. اگرچه هر دو به رهبری و اداره جامعه توسط نبی معتقدند، در نظر شیخ طوسی، این نقش نبی یک رسالت و وظیفه عمومی نیست و تنها برخی انبیا چنین موقعیتی دارند. این تفاوت ها ناشی از اختلاف آنها در مبانی و روش است که از اهم مبانی می توان به تفاوت انسان شناسی آنها اشاره کرد. همچنین، عقل در نگاه شیخ طوسی، بیشتر ناظر به عقل عملی است و در حیطه نظر تنها در استدلال کارآیی دارد؛ اما عقل نظری در نظر صدرا مشتمل بر مراتبی است که از استدلال آغاز و به مقامِ بی انتهای شهود ختم می شود.
عقل گرایی و نص گرایی در کلام اسلامی (با بررسی دیدگاه شیخ طوسی و ابن ادریس)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱
27 - 48
حوزه های تخصصی:
گستردگی و تنوع مباحث علم کلام، متکلمان را بر آن داشته است تا در اثبات مباحث کلامی از روش های گوناگون بهره گیرند. عقل گرایی و نص گرایی از روش هایی است که هر کدام در حقیقت نمایانگر طیفی هستند که مدارس علمی و دانشوران مختلفی را در بر می گیرند، از این رو حتی در یک مکتب و طیف می توان اختلافاتی را تشخیص و نشان داد. در میان عقل گرایان شیعه، ابن ادریس در فقه (و اصول فقه) یک نقطه عطف به حساب می آید که عقل گرایی و اصول گرایی را در فقه به جایگاه واقعی خود بر می گرداند. وی گرچه در برابر حاکمیت انحصاری فتاوای شیخ طوسی در فقه ایستاد، اما در همان چارچوب روشی عمل کرد. با این همه، حتی از لحاظ روش شناسی هم می توان میان آنها تفاوت هایی را تشخیص داد. این تحقیق در پی نشان دادن تفاوت های مذکور در کنار شباهت ها می باشد. شیخ طوسی و هم ابن ادریس در مباحث کلامیِ خود، روش عقل گرایی را بر روش نص گرایی ترجیح داده اند، اما ابن ادریس در تبیین و بررسی مباحث کلامی بیشتر از عقل بهره جسته است. البته این بدان معنا نیست که شیخ طوسی در استدلال ها و بررسی مباحث کلامی توجهی به کار کرد عقل نداشته باشد.
گونه شناسی تصحیفات لفظی و معنوی (مطالعه موردی تهذیب الاحکام شیخ طوسی)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مجموعه های حدیثی، گنجینه های ارزشمند منابع معرفتی اندیشه اسلامی هستند، اما استفاده از این گنجینه های گران سنگ نیازمند بهره مندی از تخصص های لازم و طی مقدماتی است که یکی از آنها شناسایی آسیب های ثبت و ضبط احادیث است تا حدیث پژوه بتواند نسبت به زدودن پیامدهای نامطلوب آن در حوزه فهم حدیث اقدام نماید. وقوع «تصحیف» در این کتب به معنای تغییر یافتن غیرعمدی بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر، یکی از آفت های راه یافته در احادیث است که تشخیص و اصلاح آن، پژوهش های مستقلی را می طلبد. در این نوشتار تلاش شده با روش توصیفی تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای، ابتدا چیستی تصحیف و گونه های آن بیان شده و سپس با مطالعه موردی کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی به عنوان یکی از مهم ترین کتب اربعه حدیثی شیعه، برخی از مصادیق وقوع تصحیف در این کتاب ارزشمند را شناسایی نموده و متن صحیح را پس از پی جویی در دیگر منابع حدیثی، معرفی نمائیم. یافته های تحقیق بیانگر آن است که دو گونه تصحیف لفظی و معنوی در این کتاب رخ داده که هر کدام انواع و مصادیق مختلفی دارد. لازم به ذکر است که ذکر مثال های متعدد از این پدیده، صرفاً جهت رفع ابهام از حدیث بوده و به هیچ عنوان ارزش والای کتاب تهذیب الاحکام و مرجعیّت علمی شیخ طوسی را خدشه دار نمی کند.
تداوم و تحول در ادبیات دعای امامیه: مصباح المتهجد شیخ طوسی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۳ خرداد و تیر ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۹۴)
65 - 104
حوزه های تخصصی:
با تألیف مصباح المتهجد (بین سالهای ۴۴۱/ ۴۴۴ تا ۴۴۷ق) دوره جدیدی در ادبیات دعایی امامیه آغاز می شود. ویژگیهای کتاب مصباح المتهجد یعنی جامعیت، تبویب نوآورانه و اتقان آن، و نیز اعتبار و اهمیت شخصیت شیخ طوسی (۴۶۰ق) سبب شد از جنبه های مختلف توجه علما و دانشمندان امامیه به این کتاب جلب شود و قبول عام یابد. بدین ترتیب کتاب یا به عبارت دیگر قرائتی معیار از میراث دعایی پراکنده شیعه عرضه شد.مصباح المتهجد مهمترین و معتبرین دعانامه شیعی است و همه کتابهای نوشته شده در ادبیات دعای امامیه پس از آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم وامدار آن هستند. در این مقاله نخست تأثیر تألیف مصباح المتهجد در حوزه ادبیات دعا بررسی شده است. سپس درباره زمینه ها و انگیزه تألیف، نام دقیق کتاب، هویت مهدی الیه، تاریخ تألیف و تحریرهای مصباح المتهجد به تفصیل بحث شده است. آن گاه با بررسی نسخه ها و نگارشهای پیرامونی و ترجمه های کهن، سیر گسترش و تداول این کتاب تا قرن نهم هجری گزارش شده است. شواهدی نیز از تأثیر این کتاب بر مجامیع دعایی سایر مذاهب مانند شافعیان و زیدیه ارائه شده است.همچنین به ضرورت بررسی تاریخ تألیف مصباح المتهجد، بحثی درباره تاریخ تألیف آثار دیگر شیخ طوسی مطرح شده است.
تحلیل و بررسی رویکرد شیخ طوسی در تفسیر آیات «امامت» و «ولایت»(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۶
5 - 31
حوزه های تخصصی:
اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل امیرالمؤمنینG به عنوان شاخصه اصلی اعتقاد امامیه به شمار می رود و عالمان امامیه از دیرباز به تثبیت آن از مسیر تفسیر آیات توجه داشته اند. مسئله اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی رویکرد شیخ طوسی در تفسیر آیات امامت و ولایت است که با مقایسه تفسیر شیخ با تفسیر همفکران وی در مکتب کلامی امامیه بغداد همچون سید مرتضی و شیخ مفید و نیز روش تفسیری سابق مفسران امامیه همچون قمی و عیاشی انجام پذیرفته است. برای رسیدن به این هدف با روش تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای، همه آثار شیخ مطالعه و تفسیر وی از این آیات از جهاتی همچون جایگاه روایت در تعیین مراد از آیات، رویکرد تأویلی مبتنی بر روایات، نگاه تقریبی در استدلال ها و جایگاه اقوال مفسران در تفسیر شیخ تحلیل شده است. تفسیر شیخ طوسی از آیات ولایت و امامت را می توان تفسیری اجتهادی مبتنی بر فهم عقلایی از کلام وحی و با لحاظ تراث روایی امامیه و امتداد مکتب تفسیری امامیه بغداد دانست که با توجه به جایگاه ویژه موضوع امامت در مرزبندی مذاهب اسلامی تلاش دارد تا با رویکردی تعاملی در عین دفاع از مبانی قرآنی اندیشه امامت و لزوم نص برای تعیین ولی، زمینه طرح دیدگاه تفسیری شیعه و ارائه مبانی قرآنی امامیه در موضوع امامت را در محیط فکری جامعه اسلامی آن دوران فراهم کند.