مطالب مرتبط با کلیدواژه

شیخ طوسی


۶۱.

سیر تحول غیبت پژوهی امامیه با تأکید بر روش کلامی شیخ طوسی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه سال سوم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵ 139 - 172
تعداد بازدید : ۱۳۴ تعداد دانلود : ۱۴۰
ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، ملقب به «شیخ الطائفه»، فقیه، محدّث، مفسّر و متکلم نامدار شیعه در قرن پنجم قمری، به عنوان نماینده مکتب بغداد با تاسیس حوزه نجف، مولف آثار گرانبهای شیعه در حوزه های مختلف دینی میباشد؛ در کلام و حدیث، کتاب «الغیبه» او -که موضوع این نوشتار است، در شمار مهمترین منابع مهدوی شیعه قرار دارد. الغیبه شیخ طوسی، به مثابه جامع مباحث عقلی و نقلی در موضوع غیبت، به دلیل چینش کلامی این کتاب، و نیز روش متفاوت شیخ در گزینش روایات اعتقادی در استفاده از راویات علم آور بر ارزش و اعتبار این کتاب افزوده است، همچنین نگاه برون دینی شیخ در تدوین کتاب الغیبه با توجه به گونه شناسی اندیشه کلامی در قرن پنجم و پاسخ به شبهات فرقه های منحرف مهدویت انشعاب یافته در عصر امامان، طرق تحمل حدیث، روش تلفیقی وی در اثبات غیبت، همگی اثری ممتاز از کتاب وی را به عنوان نماینده مکتب بغداد، به نمایش گذاشته و از اینرو، درخور شایسته بازخوانش نوگرایانه است.
۶۲.

واکاوی تحلیلی _ انتقادی داده های راوی شناسانه مدخل محمد بن عیسی بن عبید در فهرست شیخ طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ بهار ۱۴۰۲ شماره ۷۸ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۶۰-۳۵

کلیدواژه‌ها: محمد بن عیسی بن عبید شیخ طوسی فهرست ضعیف استثنای صدوق غالیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱ تعداد دانلود : ۱۱۰
ابوجعفر محمد بن عیسی بن عُبید عُبَیدی، از راویان فعال در عرصه انتقال تراث حدیثی امامیه و پر روایت در منابع حدیثی شیعه است. بیشتر روایات وی، موضوعات فقهی شیعه را دربرگرفته است. به گاه کاوش در مدخل محمد بن عیسی با صراحت گویی نسبت به تضعیف او توسط شیخ طوسی روبرو هستیم. هیچ یک از دانشیان رجال در بازه های زمانی گوناگون و حوزه های متنوع جغرافیایی (بغداد، کش، بصره، نیشابور)، شیخ را در این دیدگاه همراهی نمی کنند. دیدگاه شیخ طوسی نسبت به شخصیت روایی محمد بن عیسی موجب پیدایش نگرش های متعدد از سوی فقیهان شیعه پیرامون پذیرش یا نپذیرفتن روایات نقل شده از محمد بن عیسی در فرایند استنباط احکام شرعی شده است. از این رو بازخوانی تحلیلی_ انتقادی دیدگاه شیخ طوسی در این پژوهه اهمیت چندانی می یابد. دستاورد مقاله حاضر این است که با توجه به قرینه ها و شواهد مختلف می توان در درستی داده های راوی شناختی راه یافته به مدخل محمد بن عیسی بن عبید در کتاب فهرست تردید کرد.
۶۳.

جستاری در مصادر روایات شیعه در تفسیر التبیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۰ 223 - 243

کلیدواژه‌ها: شیخ طوسی التبیان مصادر روایی روایات اهل بیت (ع) تفاسیر شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۷۶
روش شیخ طوسی در استفاده از روایات تفسیریِ التبیان ، اهتمام جدی به روایات اهل بیت(ع) و توجه فراوان به روایات و اقوال تفسیری صحابه و تابعان است. وی در نقل بسیاری از روایات تفسیری شیعی از قرینه هایی همچون اصحابنا، ائمتنا و اخبارنا استفاده می کند. تفاسیر المصابیح مغربی، قمی، عیاشی و کتاب واقدی از منابع قطعی و برخی از مجامع روایی شیعه همچون کافی، برخی آثار شیخ مفید، شیخ صدوق و... ازجمله منابع محتملِ التبیان در نقل روایات اهل بیت(ع) است. نام برخی از راویان شیعی همچون جابربن یزید و ابی الجارود در صدر برخی از روایات نیز می تواند حاکی از بهره مندی وی از تفاسیر آنان باشد. در پاره ای موارد، روایات اهل بیت(ع) از تفسیر طبری به التبیان راه یافته است. روش شیخ طوسی در استفادهٔ فراوان از منابع غیرشیعی مانند جامع البیان و تصریح به نام مؤلفان آن ها و در مقابل عدم تصریح به نام و آثار مؤلفان شیعی را باید متأثر از فضای حاکم بر تألیف این اثر در محیط و جغرافیای شهر بغداد و در راستای رویکرد تقریبی وی به شمار آورد.
۶۴.

شیوه های ارزیابی روایات تفسیری در التبیان فی تفسیر القرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۷۹ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۶۰-۴۳

کلیدواژه‌ها: شیخ طوسی التبیان فی تفسیر القرآن روایات تفسیری ارزیابی سندی و متنی اسرائیلیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰ تعداد دانلود : ۱۰۹
بخشی از میراث حدیثی به روایات تفسیری اختصاص دارد و از نگارش متون اولیه تفسیری تا به امروز به عنوان یکی از منابع مفسران به شمار می رود. در طول زمان میزان بهره گیری مفسران از روایات با توجه به روش مفسر و نگاه او نسبت به حجیّت روایات تفسیری یکسان نبوده است. از تفاسیر اجتهادی بنامی که مؤثر بر تفاسیر پس از خود نیز هست، التبیان فی تفسیر القرآن اثر شیخ طوسی است، او به کثرت از روایات تفسیری در تبیین آیات بهره جسته است و این بهره گیری همراه با ارزیابی سندی و متنی روایات است. او در بررسی سندی غیر از تقسیم بندی رایج احادیث توسط قدما، دسته بندی های دیگری را نیز عرضه می کند و در بررسی سندی به نقد راوی هم می پردازد. وی در بررسی متنی از عرضه روایات به قرآن کریم و سنّت، بررسی عقلی و اجماع مفسران استفاده کرده است. توجه به اسرائیلیات و نقد و بررسی آنها نیز از نکات قابل توجه در بازکاوی روایات تفسیری در التبیان است. او همچون کتب فقهی اش به روایات متعارض توجه داشته و تعارض بین آنها را با استفاده از ترجیح، جمع و تخییر رفع کرده است.
۶۵.

بررسی حجیت اصالت عدالت از منظر شیخ طوسی و آثار آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اصولی سال ۱۰ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵ 155 - 182

کلیدواژه‌ها: عدالت وثاقت شیخ طوسی اصالت عدالت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۵۱
فهم نحوه عملکرد قدما در احراز عدالت، اثرات مهمی برای هر فقیهی دارد. به قدمای شیعه و بالخصوص مرحوم شیخ طوسی، چنین نسبت داده شده که قاعده اولی را در هر شیعه مجهول الحال، عادل دانستن آن شخص قلمداد می کنند و مانند کسی که عدالتش با بینه ثابت شده رفتار می نمایند. از این روش، تعبیر به «اصالت عدالت» می شود. از قدما، مؤیدات این نسبت در کلمات مرحوم شیخ طوسی بیشتر ادعاشده است. بعد از بررسی مشخص شد که انظار متضادی در مورد صحت این نسبت، وجود دارد. هرچند در این زمینه نوشته های محدودی وجود دارد ولی برخلاف اغلب آن ها، سعی شد تا همه مؤیدات و ادله دو گروه موردبررسی و نقد قرار گیرد. ازجمله امتیازات این تحقیق توجه وسیع به همه کلمات مطرح شده در کتب مختلف مرحوم شیخ طوسی است تا با استفاده از این قرائن مهم، نظر واقعی ایشان استخراج شود. یکی از نکات مهم بررسی کلام مرحوم شیخ این است که فهم کلام ایشان، مشخص کننده روش بسیاری از علمای قدیم است. این مقاله در قالب یک مقدمه و سه قسمت اصلی، با ارائه کلمات مرحوم شیخ، در باب های مرتبط با عدالت و کتب اصولی، به واکاوی اصالت عدالتی بودن ایشان پرداخته و چهار اثرمترتب بر آن را بیان نموده است.
۶۶.

مبانی انسان شناختی اخلاق در اندیشه کلامی شیخ طوسی (ره)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اخلاق پژوهی سال ۶ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۸) 125-141

کلیدواژه‌ها: مبانی کلامی اخلاق شیخ طوسی انسان انسان شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵ تعداد دانلود : ۳۳
آثار و اندیشه های شیخ طوسی  -  عالم بلندآوازه و بنام امامیه و رئیس حوزه کلامی بغداد  - همواره اثرگذار و الهام بخش بوده و بویژه نوع نگاه او به انسان، تأثیر بسزایی در نظریه اخلاقی اش داشته است. در این مقاله، با روش توصیفی ۔ تحلیلی، به بیان مبانی و دیدگاه های کلامی شیخ طوسی ناظر به ابعاد وجودی انسان پرداخته شده و میزان تأثیرگزاری این مبانی در نظریه اخلاقی او تبیین شده است. شیخ طوسی در حوزه الزام اخلاقی یک فضیلت گرای وظیفه محور است و در بحث از فطرت و نقش آن در اخلاق، بر بدیهی بودن فطریات در کشف احکام و گزاره های اخلاقی تأکید دارد و به لحاظ معرفت شناختی آن را بر شناخت عقلی مقدم می دارد. این رویکرد، مبین مبنا گرایی در حوزه توجیه است و به قبول قضایای بدیهی در ساحت حکمت نظری و عملی می انجامد. شیخ طوسی، همچنین التزام به گزاره های فطری را مایهٔ شکوفایی و توسعه اخلاق می داند که سبب می شود سر از شناخت گرایی اخلاقی (واقع گرایی) درآورد.
۶۷.

اصالت و عتبارسنجی کتاب جعفر بن محمد بن شریح الحضرمیّ(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵ 133-158

کلیدواژه‌ها: اصول اربعمائه اصول نخستین اصل جعفر بن محمد بن شریح تحلیل فهرستی نجاشی شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۲۳
جعفر بن محمد بن شریح حضرمیّ از راویان امامی مذهب بوده که در حدود قرن دوم در عراق می زیسته است. از اساتید او می توان به ذریح المحاربی و حمید بن شعیب سبیعی و عبدالله بن طلحه النهدی اشاره کرد. کتاب جعفرحضرمیّ، از معدود اصول باقیمانده از قرون اولیه بوده که اولین بار در حدود سده دوازده قمری در آثار شیخ حر عاملی و علامه مجلسی منعکس شده است. در بین عالمان متقدم رجالی، تنها شیخ طوسی، جعفر حضرمی را در کتاب الفهرست معرفی و کتاب را به ایشان نسبت داده است و منبع این انتساب، کتاب حمید بن زیاد کوفی است. نگارنده با استفاده از روش فهرستی و رجالی و جمع آوری قرائن و بررسی احتمالات و شواهد، ثابت کرده که کتاب مذکور تألیف حمید بن شعیب سبیعی است و انتساب به جعفر حضرمیّ اشتباه بوده است. همچنین انتساب اشتباه کتاب توسط شیخ طوسی به جعفر حضرمی، ناشی از اشتباه هارون بن موسی تلعکبری در تشخیص نسخه کتاب و مؤلف حقیقی آن است.
۶۸.

بررسی مواجهه شیخ طوسی با احادیث متعارض،( در باب تعارض غیر مستقر)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اصولی سال ۱۰ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳۶ 119 - 146

کلیدواژه‌ها: تعارض غیر مستقر رفع تعارض اخبار الجمع مهما امکن شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۱۴
وجود اخبار متعارض در جوامع روایی امری انکارناپذیر است و از آنجا که نمی توان ائمه (ع) را دارای سخنان متعارض دانست بزرگان دین برای حل مشکل تعارض در طول تاریخ زحمات زیادی کشیده اند از جمله پیشگامان عرصه حل تعارض شیخ طوسی است کحل تعارض ارائه داد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به مواجهه شیخ با اخبار معارض در تعارض غیر مستقر پرداخته، یافته های پژوهش نشان می دهد که جناب شیخ بعد از فرض قاعده ای کلی تحت عنوان (الجمع مهما امکن اولی من الطرح ) و بیان وجه آن ، قائل شده ارزشمند ترین روش برای حل اخبار معارض، در تعارض غیر مستقر همین قاعده جمع می باشد اما برخی از متاخرین مانند وحید بهبهانی از این قاعده برداشت نموده که منظور شیخ از جمع ، جمع تبرعی می باشد در حالی که این نوع جمع ، دارای تالی فاسد زیادی می باشد لکن بر اساس تحقیق در مواردی که که در کلام شیخ به عنوان جمع ذکر شده بود معلوم شد منظور شیخ از جمع ، جمع عرفی و هر جمعی که پشتوانه ای از عقل یا نقل داشته باشد مد نظر می باشد نه جمع تبرعی لذا نسبت محقق بهبهانی به شیخ صحیح نمی باشد.
۶۹.

بررسی تطبیقی مفهوم امامت از دیدگاه شیخ طوسی و علامه طباطبایی

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری آلاءالرحمن سال ۲ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵ 105 - 121

کلیدواژه‌ها: امامت تصرف تکوینی ریاست عامه زعامت شیخ طوسی علامه طباطبایی هدایت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵ تعداد دانلود : ۱۷
در اندیشه شیعی، امامت جایگاهی رفیع و منحصر به فرد دارد، به گونه ای که امام به مثابه محور و قطب عالم هستی در نظام توحیدی تلقی می شود. از طریق واسطه امام، مخلوقات مشمول رحمت الاهی شده و به سوی حق هدایت می یابند. با عنایت به اهمیت و جایگاه والای امامت در اسلام، و وجود دیدگاه های گوناگون در تبیین مفهوم آن، این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش تدوین شده است که: شیخ طوسی و علامه طباطبایی چه تعریفی از «امامت» ارائه می کنند؟ روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-توصیفی بوده و یافته ها حاکی از آن است که: شیخ طوسی، امامت را زعامت و رهبری عمومی در امور دین و دنیا می داند. علامه طباطبایی، امامت را ایصال به مطلوب و هدایت تام و تمام معنا می کند. بر اساس دیدگاه هر دو اندیشمند، با استناد به آیه 12۴ سوره بقره، امام دارای منزلتی فراتر از نبی است.
۷۰.

بررسی روایت «الزیدیه هم النصاب»؛ از صحت تا جعل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۹ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۱) 116 - 129

کلیدواژه‌ها: ناصبی زیدیه بُتریه تهذیب الأحکام شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷ تعداد دانلود : ۱۹
در برخی از روایاتی که از ائمه علیهم السلام روایت شده، به پاره ای از فرقه های اسلامی صفاتی منتسب شده است. شیخ طوسی در تهذیب الأحکام و کشی در رجال روایتی را از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده اند که در آن روایت زیدی ها با ناصبی ها یکسان انگاشته شده اند. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد متن و سند این روایت است و بعد از آن بررسی های تاریخی دربارهٔ زیدی ها انجام می گیرد. اهمیت این پژوهش در آن است که می تواند ما را با یکی از احادیثی که تا به حال دربارهٔ آ ن تأمل چندانی نشده آشنا کند و به نزاع های میان فرقه ها اشاره ای داشته باشد. روش این پژوهش تاریخی و هرمنوتیکی است. نتیجه اجمالی که مقاله به آن دست یافته این است که این روایت یا از جعل جاعلان بوده که در دعواهای فرقه ای به جعل این روایت مبادرت کرده اند و یا معنای جدیدی از ناصبی بودن را می خواهد بیان کند. شاید بتوان که با توجه به داده های تاریخی وضع و جعل این حدیث اولی است.
۷۱.

بازشناسی میراث امام رضا (ع)

نویسنده:
منبع: کلام اهل بیت سال ۱ بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ 91 - 114

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) نجاشی شیخ طوسی المسائل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۶
بی تردید یکی از مهمترین جنبه های فرهنگ و تمدن عمیق امامیه را می توان در تلاش برای انتقال تراث علمی اهل بیتعلیه السلام (= حدیث)جستجو نمود که پس از قرآن مهترین منبع برای شناخت ابعاد گوناگون معارف اسلامی به شمار می آید. در این میان توجه به گزارش های دو کتاب فهرستیِ فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی در ارائه گزارشی توصیفی و تطبیقی در این باره و نیز التفات به اسناد روایات و طرق انتقال تراث روایی خصوصا در دو مجموعه متقدم حدیثی؛ کتاب شریف کافی و کتب شیخ صدوق، از بخشی عظیم از این تمدن حکایت دارد. تراث علمی انتقال یافته از امام رضا علیه آلاف التهیه والثناء، از نمونه های بارز این گزارش هاست که تبعا تاثیر بسزایی در شناخت بهتر از آثار رضوی و تاثیرات فرهنگی آن دارد. این تراث در انواع قالب های علمی مانند کتاب، مسائل، مکاتبه و نسخه و... با موضوعات مختلف ارائه شده است. در نوشته حاضر، بخش نخستِ بررسی ها که غیر از قالب کتاب را در بر می گیرد ، ارائه می شود و شامل معرفی صاحبان آثار، طرق به آنها و بازیابی نمونه های تطبیقی آن درخصوص کتاب منسوب 19 مورد، کتاب مشتمل بر روایات47 مورد، المسائل 16 مورد، نسخه 8مورد،رساله 2 مورد و مکاتبه 1مورد می باشد.
۷۲.

گزارشی از تحلیل مضامین ادعیه ماه رجب بر اساس مصباح المتهجد شیخ طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۷ تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۶۴) 160 - 180

کلیدواژه‌ها: دعا ماه رجب شیخ طوسی مصباح المتهجد مضامین ادعیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۳
 بخش عمده ای از میراث حدیثی شیعه را «ادعیه مأثوره» و زیارات تشکیل می دهند. از دوره های نخستین تدوین حدیث، این نکته مورد توجه محدّثان بوده و کتبی را به این موضوع اختصاص داده اند. از میان این کتب، مصباح المتهجد شیخ طوسی از اعتبار و اهمیّت بیشتری برخوردار است. در میان ادعیه مأثور، ادعیه ماه رجب از نظر کثرت و مضمون با چهارده دعا جلب توجه می کند. تحلیل مضامین ادعیه ماه رجب بر اساس مصباح، محور این پژوهش است. با به کارگیری روش تحلیلی، مؤلفه های دعا در هفت محورِ درخواست های فردی و گروهی، زمان، نام پیامبران، مفاهیم پرتکرار، درود، ادبیات و آیات تحلیل می شود. مفاهیم اعتقادی پرتکرارترین مفهوم بوده و تمامی دعاها مزّین به صلوات و دارای صنایع بلاغی فراوان هستند . اکثر مفاهیم دعاها برگرفته از آیات است.
۷۳.

کاربرد «له روایات» در فهرست شیخ طوسی و ارتباط آن با کتب نوادر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۱ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۸۱) 98 - 125

کلیدواژه‌ها: روایات نوادر فهرست رجال شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۴
شیخ طوسی کتاب الفهرست را با هدف گردآوری و ارائه فهرست مصنفان و أصحاب اصول و آثار ایشان تألیف کرده است. وی در ضمن معرفی برخی از پدیدآورندگان، از عبارت «له روایات» بهره برده است. این ترکیب در الفهرست نجاشی دیده نمی شود. بررسی مفهوم این عبارت در الفهرست شیخ طوسی نشان می دهد که این اصطلاح بیشتر از سوی حمید بن زیاد و در برخی موارد از سوی ابن ولید و شیخ صدوق به کتاب شیخ طوسی راه یافته است. از مقایسه گزارش های شیخ طوسی و نجاشی در نقل از حمید بن زیاد، ارتباط معناداری بین «له روایات» و «له کتاب النوادر» به دست می آید. این مقاله با بررسی موارد کاربرد این ترکیب در الفهرست شیخ طوسی و مقایسه آن با الفهرست نجاشی، در صدد کشف ارتباط و توجیه آن و پاسخ به برخی شبهات، برآمده است.
۷۴.

تحلیل مفهوم واژه ثقه نزد محدثان و رجالیان متقدم شیعه و جایگاه مذهب در آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۹۳) 51 - 82

کلیدواژه‌ها: ثقه عدل مذهب راوی شیخ طوسی نجاشی متأخران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱ تعداد دانلود : ۱۷
از آن جا که کشف وثاقت راوی یا عدم وثاقت وی رسالت اصلی محدثان و دانشمندان علم رجال بوده است، توصیف راوی به وثاقت همواره نشان دهنده جواز عمل به روایات وی به شمار رفته است. برخی از متأخران بر این باورند که هر گاه واژه ثقه نزد متقدمانی چون نجاشی و شیخ طوسی به طور مطلق و بدون قید درباره یک راوی به کار رفته باشد، نشان از امامی بودن وی نزد ایشان دارد. دلیل عمده آن ها آن است که رجالیان متقدم، آن گونه که خود اشاره کرده اند، کتاب های خود را با هدف جمع آوری و ذکر مؤلفان و راویان شیعه نگاشته اند. همین قرینه، سبب شده که کلمه ثقه نزد ایشان مصطلح در عدلِ امامیِ ضابط باشد. در مقابل این دیدگاه، گروهی دیگر برآن اند که واژه ثقه هیچ گاه نزد متقدمان در معنای اصطلاحی مورد ادعا به کار نرفته و آنچه متأخران در این باره گفته اند، تنها برداشت و اجتهاد شخصی آنان از تعابیر قدماست. هر دو گروه دلایل و شواهدی برای اثبات دیدگاه خود و رد دلایل گروه دیگر بیان داشته اند. پژوهش حاضر به بیان و بررسی اهم دلایل و شواهد این دو دیدگاه پرداخته است.
۷۵.

بررسی انتساب سند کتاب سلیم به شیخ طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۹۹) 150 - 177

کلیدواژه‌ها: کتاب سلیم سلیم بن قیس شیخ طوسی طرق طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۱۴
از دیرباز، مناقشاتی درباره شخصیت سلیم و نیز صحت و اعتبار کتاب سلیم بن قیس در منابع شیعی وجود داشته است. موافقان اعتبار کتاب سلیم، بدون توجه به مشکلات محتوایی این کتاب، و نیز وضعیت نسخه هایِ خطی مشوش کتاب سلیم، اصرار دارند تا با بیان نظرات تأییدی دانشمندان و علمای پیشین و اسناد قابل قبول برای کتاب سلیم، نسبت به اعتبار این کتاب اقدام، یا وضعیت اعتبار آن را تصحیح یا پررنگ نمایند. در این میان، اسناد شیخ طوسی بر ابتدای یک مدل از نسخه های خطی کتاب سلیم، بسیار حایز اهمیت است؛ اما با توجه به ابهامات جدی موجود در سند منسوب به شیخ طوسی، و نیز با توجه به دلایل و قراینی که از آثار شیخ طوسی و منابع پیشینیان او وجود دارد، به نظر می رسد که اسناد نونویس موجود در یک نسخه خطی کتاب سلیم، سند و طریق شیخ طوسی نیستند و برخی افراد، دانسته یا نادانسته آن را به صورت جعلی در نسخه برداری های خود از کتاب منسوب به سلیم، آن را بر نسخه خطی متأخر کتاب سلیم افزوده اند.
۷۶.

کبریت احمر، عنقاء مغرب - و اسلام شناسى (نکاتى از تهذیب الاحکام شیخ طوسى)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۰) 209 - 234

کلیدواژه‌ها: شیخ طوسی تهذیب الاحکام روایات کلامی روایات فقهی روایات تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۷
در این مقاله گزارشى از برخى روایات تهذیب الاحکام شیخ طوسی آمده که گرچه در منابع روایى نقل شده اند، اما کمتر مطرح هستند و هرچند برخى از آن ها در برخى منابع فقهى و غیر فقهى مورد بحث قرار گرفته اند، ولى چندان جایگاهى در بین عامه جامعه علمى ما ندارند. این روایات در سه حوزه روایات کلامی، روایات فقهی و روایات تاریخی قرار دارند. برخی از این روایات، با آن که حاکی از روح اخلاق مدار و عدالت مدار اسلام اند، کمتر مورد توجه قرار گرفته و گاهی برخی دیدگاه ها و رفتارها در جامعه مسلمانان مغایر با آن چیزی است که روایات آمده است.
۷۷.

بازپژوهی رجال کشی در لسان المیزان عسقلانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۸ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۸) 71 - 97

کلیدواژه‌ها: رجال کشی لسان المیزان عسقلانی شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱ تعداد دانلود : ۱۸
رجال کشی با گزینش شیخ طوسی با نام «اختیار معرفه الرجال» در اختیار ما قرار گرفته است. قرائن حاکی است که گزینش طوسی به مفقود شدن پاره ای از محتوای رجال کشی انجامیده است.گزارش هایی از نسخه گزینش شده، در برخی منابع پسین امامیه موجود است. از انبوه منابع اهل سنت تنها لسان المیزان عسقلانی از رجال کشی مطالبی را نقل کرده، در حالیکه اکثر گزارش های عسقلانی، در اختیار معرفه الرجال موجود نمی باشد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به دو سؤال سامان یافته، نخست بررسی وجود/ عدم نسخه ای از اصل رجال کشی نزد عسقلانی و دوم بررسی منابع احتمالی عسقلانی از منبعی غیر از رجال کشی در نقل از او. این جستار با روش تحلیلی و رویکرد کتابخانه ای با جمع بندی شواهدی به این گزاره متمایل شده که اصل رجال کشی نزد عسقلانی بوده و او در لسان المیزان از آن استفاده کرده، ولی شواهد دستیافته این مطلب را به طور کامل اثبات نمی کند.
۷۸.

توصیف رجالی اسناد زیارت عاشورا با تلفیقی از دو رویکرد وثوق راوی و وثوق صدور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ بهار ۱۴۰۳ شماره ۸۲ «ویژه پژوهش های حدیثی» 11 - 27

کلیدواژه‌ها: زیارت عاشورا اسناد شیخ طوسی وثوق صدوری وثوق راوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۹
زیارت عاشورا به خاطر جایگاه مهمی که در اظهار محبت و دلداگی شیعیان به اهل بیت (ع) و تبرّی از دشمنان آنان دارد در طول تاریخ، مورد توجه پیروان این مکتب بوده است. بحث های تبیینی و معرفتی درباره محتوای آن و بحث های سندی درباره اسناد آن همواره مطرح بوده است. در این مقاله، اسناد زیارت، با تلفیقی از هر دو رویکرد «وثوق راوی» و «وثوق صدور» با روش توصیفی و تحلیلی برسی میشود؛ یعنی با تلفیقی از هر دو مبنا، شخصیت راویان تحلیل شده و برخی اشکالات به اسناد زیارت نقد شده است. در نهایت بنابر رویکرد وثوق راوی، صحت و وثاقت سندهای اول، دوم، سوم وپنجم زیارت عاشورا به اثبات می رسد؛ اما طبق این رویکرد نمی شود وثاقت سند چهارم را اثبات کرد؛ ولی بنا بر رویکرد وثوق صدور، صحت و وثاقت همه اسناد پنجگانه زیارت عاشورا به اثبات میرسد.
۷۹.

جستاری در اطلاق جامع بر کتاب الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۸۳ «ویژه پژوهش های حدیثی» 81 - 96

کلیدواژه‌ها: کتاب الاستبصار جامع نگاری جوامع حدیثی شیخ طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۰
جوامع حدیثی از جمله مباحث مهم در حوزه تاریخ حدیث است که از دیرباز مورد توجّه حدیث نگاران و حدیث شناسان قرار گرفته است. ارائه تعریفی مشخص از جوامع حدیثی و به تبع آن بحث درباره اطلاق اصطلاح جامع حدیثی بر کتب اربعه از جمله مسائلی است که درباره جوامع حدیثی مطرح است و کمتر به این وجه پرداخته شده است. به همین جهت، نوشتارِ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و ارائه شواهد و قرائن درصدد اثبات این مطلب است که با توجه به تفاوت ساختاری و محتوایی کتاب الاستبصار شیخ طوسی با سه کتاب حدیثی دیگر، شرایط اطلاق جامع حدیثی بر آن را ندارد. هم چنین با منطبق نبودن متن و ساختار کتاب الاستبصار با تعاریف جامع حدیثی در زمره کتاب های جوامع حدیثی اولیّه شیعه قرار نمی گیرد و در نتیجه کتاب های اربعه اصطلاحی صحیح نمی باشد و جوامع حدیثی شیعه براساس این جُستار سه کتاب است و کتاب الاستبصار در این دسته قرار نمی گیرد.