۱.
کلیدواژه‌ها:
آیه ی 17 سوره ی احقاف سبب نزول عبدالرحمن بن ابی بکر فریقین
آیه ی 17 سوره ی احقاف از آن گونه آیاتی است که پیرامون سبب نزول آن دیدگاه های متفاوت در میان مفسران فریقین مطرح شده است. گروهی از مفسران فریقین بر این باورند که سبب نزول آیه، عبدالرحمن بن ابی بکر است که به پدر و مادرش اُف گفت؛ اما گروه دیگر از مفسران فریقین این نگرش را پذیرا نشده اند و سبب نزول آیه را شخص دیگری دانسته اند. نوشتار حاضر با روش توصیفی - تحلیلی سبب نزول و تفاوت رأی در سبب نزول و شخصیت مد نظر آیه را در تفاسیر فریقین بررسی کرده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که دیدگاه آن دسته از مفسران فریقین که سبب نزول آیه ی 17 سوره ی احقاف را عبدالرحمن بن ابی بکر دانسته اند، ناظر بر روایت جابر و مروان بن حکم است؛ اما این روایات دارای اشکالات فراوانی است تا آنجا که روایت اهل سنت -مستند بر سخن مروان بن حکم- برای آنکه با سخنان عایشه در تعارض است از صحت خارج می شود؛ ازاین رو، شماری از مفسران فریقین سبب نزول آیه ی 17 سوره ی احقاف را گروهی از کافران بیان کرده اند.
۲.
کلیدواژه‌ها:
تحریف به زیادت شرق شناسان نولدکه شبهه ها
تحریف، عاملی است که اصالت و اعتبار هر کتاب و کلام معتبری را با آسیب همراه می کند. نسبت تحریف به قرآن مجید، خواسته و یا ناخواسته در همین راستاست، اگر مسئله تحریف ناپذیری قرآن به اثبات نرسد اعتبار قرآن به چالش کشیده می شود و هر گونه استناد به آن با مشکل اساسی روبه رو می شود. دسته ای از شبهه های وارده از سوی شرق شناسان، در تحریف قرآن است که این شبهه ها، با رویکرد بی- اعتبار ساختن مطرح می شود. استاد و بزرگ آنان نولدکه آلمانی است که سامان دهنده مستندها و نظر- های شرق شناسان پیش از خود، تأثیر گذار بر افراد پس از خود در طرح این موارد است. شبهه های مربوط به تحریف به زیادت، 4 شبهه است، شامل آیات(بخشی از آیه 23/ سجده؛ 15/ احقاف؛ 20/ مزمل؛ 44/ آل عمران؛ 40/ احزاب؛ 2/ محمد؛ 2/ فتح) است. نولدکه و دیگر شرق شناسان با پیش فرض های نادرست از جمله اعتقاد به نگارش قرآن بعد از وفات محمد(ص)، عدم درک تناسب برخی آیات قرآن، معیار اشتباه در تقسیم بندی آیات به مکی و مدنی، مطالب برخی از منابع روایی، تفسیری، تاریخی و عدم توجه به اسناد معتبر تاریخی به طرح این آراء مبادرت ورزیده اند؛ در این پژوهش که گردآوری به روش کتابخانه ای و استنادی؛ تجزیه و تحلیل به صورت تحلیل محتوایی کیفی(توصیفی-تحلیلی) انجام شد، اثبات گردید آیات مورد ادعا در کمال تناسب اعجازین با آیات قبل و بعد قرار دارند و تمام این شبهه ها به دلیل مبنای غلط و در نتیجه بی اساس می باشد.
۳.
کلیدواژه‌ها:
آیه تطهیر اهل بیت (ع) شیعه اهل سنت اصحاب کساء
یکی از مهم ترین آیات قرآن مجید آیه شریفه تطهیر می باشد .شیعه به صورت اجماع و با تکیه بر روایاتی که از طرق گوناگون وارد شده اعتقاد دارد که آیه تطهیر در باره پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) نازل شده است؛ حتى امّ سلّمه و عایشه که خود شاهد بر نزول آیه بوده و امید داشته اند که مشمول این آیه باشند بر دلالت آن فقط بر پنج تن تصریح کرده اند، افزون بر اینها، دانشمندان بزرگ اهل تسنن نیز براساس روایات یادشده، معتقد به نزول آیه تطهیر در شأن آل کسا شده یا بدان اعتراف کرده اند. با این حال، معدودى از افراد، با نظرات شخصى خود، کوشیده اند تا این آیه را یا فقط به زنان پیامبر(ص) اختصاص دهند و یا علاوه بر پنج تن، همسران آن حضرت را نیز مشمول آن بدانند. گروهى نیز دامنه شمول آن را گسترده تر دانسته و عموم خاندان پیامبر (ص) را در زمره اهل بیت شمرده اند. بدیهى است که اجتهاد شخصى آنان در مقابل نصوص و روایات معتبر باطل و مردود است. سیاق آیه نیز حکایت از اراده تکوینى خداوند بر زدودن آلودگی ها از اهل بیت دارد .
۴.
کلیدواژه‌ها:
تفسیر قرآن به قرآن سنت علامه طباطبایی صادقی تهرانی
یکی از اساسی ترین مسائل مرتبط با روش تفسیری قرآن به قرآن، بررسی جایگاه روایات تفسیری در این روش تفسیری است. علامه طباطبایی و استاد صادقی تهرانی از مفسران شیعی و مشهور در این روش تفسیری هستند. برخی از پژوهشگران بر این باورند که این دو اندیشمند با تکیه بر روش تفسیر قرآن به قرآن، منکر رجوع به سنت در تفسیر قرآن هستند. اگر چه ظاهر ابتدایی برخی عبارات این دو تفسیر موهم چنین مطلبی است ولی توجه به قرائن موجود در کلام ایشان و توجه به مشی عملی آنان در تفسیر قرآن، خلاف این مطلب را ثابت می کند. از منظر علامه، قرآن کریم در دلالت لفظی و در بیان مرادات واقعی مستقل است و نقش سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تنها نقش تعلیمی و هدایتی است در فهم آنچه قرآن بنفسه و مستقلاً دلالت بر آن دارد. استاد صادقی تهرانی نیز قرآن کریم را در بیان مرادات واقعی خود مستقل می داند به طوری که معصوم می تواند آیات قرآن را با تکیه بر خود قرآن تفسیر کند. اما قاصرین با توجه به درجه قصورشان در رسیدن به مقاصد قرآن کریم، نیازمند بیان معصوم بوده به طوری که در پناه بیان معصوم به همان چیزی می رسند که قرآن بنفسه و مستقلاً دلالت بر آن داشت. این نوشتار با روش تطبیقی به جایگاه سنت در تفسیر قرآن به قرآن از منظر دو تفسیر المیزان و الفرقان اشاره کرده است و پس از آن به بررسی تطبیقی نمونه هایی از آیات قرآن در این دو تفسیر پرداخته است
۵.
کلیدواژه‌ها:
اسلام تربیت روان صبر نوجوان
خانواده سنگ بنای اجتماع است و اگر خانواده سالم و متعالی باشند می توان به داشتن جامعه ای مستحکم و استوار، امیدوار بود. والدین می توانند با تعمیق اندیشه های صحیح و الهی از روش و تکنیک متناسب با سن فرزندان استفاده و آنها را انسان، نمونه و وارسته تربیت نمایند. بدیهی است که نقش صبر بعنوان یک اصل در تمامی این شیوه ها و تعالیم تربیتی نقش برجسته و والا داشته، می توان آنرا کلید طلایی تربیت نامید. نتایج بررسی روان شناسانه با محور قرآنی (132 طه ) نشان می دهد مفهوم گسترده اصطبر به معنی صبر، با استمرارصفاتی چون شکیبایی، مراقبت آگاهانه، برنامه ریزی متناسب کلید تربیت فرزندان خواهد بود. این مقاله به روش استنادی و به شیوه کتابخانه صورت گرفته، تقریب مطالب روان شناسی با محوریت آیات قرآن تحلیل و روایی مطالب بانگرشی کلامی تنظیم شده است. نتایج نشان می دهد که صبر به عنوان کلید طلایی می تواند در امر تربیت فرزندان کارایی فراوانی داشته باشد.
۶.
کلیدواژه‌ها:
تکریم شخصیت زنان گفتمان وگفتمان سازی گفتمان سازی قرآن و سنت
دین اسلام در شرایطی ظهور کرد که مصادف بود، با واقعیت های تلخِ بسیاری در زندگی و اندیشه بشری که زیرپاگذاشتن حرمت، کرامت و ارزش های وجودی زن، بارزترین آن ها بود. قرآن کریم و اقدامات پیامبر اکرم (ص)، نشان از احیای کرامت زن و ایجاد اندیشه های جدید در باور مردم نسبت به شخصیت زنان دارد. موفقیت در جایگزینی گفتمان جدید نسبت به دیدگاه رایج، کار ساده ای نبوده و نشان از حرکتی برنامه ریزی شده و مستمر دارد. بی شک بررسی تاریخی اقدامات قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) در این راستا می تواند ما را به الگویی جامع برای حرکت های بعدی و گفتمان سازی های جدید در حوزه های دیگر، رهنمون سازد. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد در ارتباط با موضوع زنان، قرآن کریم و سنت پیامبر گام به گام و به فراخور شرایط موجود، پیش رفته و با طی مراحل پنج گانه ای به این مهم دست یافته اند. این مراحل شامل موارد زیر است: 1- مرحله تشخیص و مسئله شناسی موضوع که یکی از اساسی ترین بخش ها برای حل هر مشکلی است. 2- مرحله تبیین مسئله 3- مرحله تبلیغ گفتمان جدید 4- مرحله تثبیت گفتمان جدید که به تحکیم جایگاه اندیشه جدید در ذهن و باور مردم می پردازد و یکی از عناصر اصلی آن، تکرار در بستر زمان است. 5- مرحله تعمیق و رفتارسازی که به ایجاد قوانینی در راستای احیای حقوق زنان و وارد ساختن گفتمان جدید در رفتار وعمل می پردازد. نزول آیات متعدد در قرآن و صدور احادیث فراوان از معصومین نحوه این گفتمان سازی را آشکار می سازد.
۷.
کلیدواژه‌ها:
یمن تفسیر قرآن تاریخ تفسیر تفسیر در یمن
یمن از دیرباز دارای موقعیت مهم جغرافیایی و تاریخی بوده است ؛ یمن یکی از اولین سرزمین هایی است که مردم آن مسلمان شده اند ؛ می توان گفت از ابتدایی ترین امور در مسیر ِ مسلمان شدن ، آشنایی با قرآن و در مرحله بعد آگاهی از تفسیر آیات الهی است. این پژوهش بر آنست تا به این سوال پاسخ دهد که سیر تطور تاریخی تفسیر در یمن چگونه بوده است ؟در پژوهش حاضر به مطالبی همچون جایگاه تاریخی یمن و نحوه ورود اسلام به این سرزمین پرداخته شده است . سپس سیر تاریخی تفسیر قرآن در ادوار مختلفی همچون دوران نبی اکرم (ص) ، دوران صحابه ، زمان تابعین و بعد از آن یعنی دوران تبع تابعین و همچنین ادوار پس از آن تا دوران متاخر به تفکیک مورد دقت و بررسی واقع شده است . در پایان نیز برخی از مهمترین تالیفات تفسیری یمن مورد بررسی قرار گرفته است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
صدقه جاریه کارکرد اقتصادی کارکرد علمی و فرهنگی کارکرد عرفانی کارکرد اخلاقی
نوع دوستی و ترحم و تمایل به احسان و خوبی ریشه در فطرت انسان ها دارد و از این رو سنت حسنه وقف ریشه در ذات انسان ها داشته و قبل از اسلام در ادیان سابق هم بوده است. اسلام هم سیره ی جاری ادیان و ملل پیشین را به عنوان یک عمل نیکو و مقبول تأکید کرده است، ولی بعد از پیدایش اسلام این سنت پسندیده رونقی دیگر گرفت و با اثر پذیری از جهان بینی اسلامی و برخورداری از پشتوانه احکام شرعی به شکلی استوار و جهت دار در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به جریان خود ادامه داد. بر اساس آیات نورانی قرآن کریم کارکردهای زیادی را می توان برای وقف عنوان کرد که در این نوشتار به عنوان در آمدی بر این کارکردها به ده مورد آن اشاره شده است که از جمله آنها می توان از کارکرد معنوی، کارکرد اقتصادی، کارکرد علمی و فرهنگی، کارکرد اخلاقی و کارکرد اخروی نام بُرد.
۹.
کلیدواژه‌ها:
صحت صدور متن نصوص قرانی سنت ادله عقلی وقایع تاریخی
آیه الله عبدالحسین طیب اصفهانی در تفسیر وزین اطیب البیان از تفاسیر معاصر شیعه، با بهره گیری نسبتا گسترده از احادیث معصومین(ع) به تبیین معارف قرآنی و غالبا دفاع از مبانی و اصول کلامی و اعتقادی شیعی برآمده و علاوه بر نقد و بررسی اسناد بسیاری از روایات ، به نقد و تحلیل محتوایی و متنی آنها نیز پرداخته است. اولین مرحله نقد متنی، بررسی صدور یا عدم صدور آن متن از معصوم(ع) است که به عبارتی واقعی و یا احتمالا جعلی بودن آن را اثبات می کند. از مهم ترین ملاک های مفسر اطیب البیان در تبیین صحت صدور متن روایات می توان به، عدم مخالفت متن حدیث با قرآن کریم، عدم مخالفت متن حدیث با عقل، عدم مخالفت متن حدیث با سنت قطعی، عدم مخالفت متن حدیث با گزارش های مسلم تاریخی و عدم متن حدیث با مبانی کلامی شیعه اشاره نمود. در مواجهه با احادیث متعارض نیز آیه الله طیب روایاتی را که با قرآن کریم هماهنگ و یا به معصوم(ع) منتسب هستند، بر روایات مخالف آن ترجیح می دهد.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
مثال. ضرب المثل . روایات تفسیری . تمثیل در روایات تفسیری
قرآن کریم، به دلایل گوناگون نیازمند تفسیر و تبیین است، و از جمله راه کارهای تفسیر آن، آثاری است که از اولیای دین به مثابه میراثی بزرگ به ما منتقل شده و در این میان، روایات تفسیری پیامبر اکرمو اهل بیت ایشان که به استناد بسیاری از آیات و روایات، تنها کسانی هستند که آگاهی کامل به معارف قرآن و مقصود آن دارند، به عنوان هدیه ای ارزشمند به دست ما رسیده است. این روایات سرشار از مثال اند و در این نوشته تلاش شده تا با ارائه تعریف مثال، به بررسی کارکردها و فواید آن در روایات تفسیری به صورت ویژه، پرداخته و ویژگی های تشبیهی آنها که، عموماً نسبت بدان غفلت می شود مورد بررسی قرار گیرند. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای به فرجام رسیده، به این نتیجه دست یافته که بهره گیری از روش ها و به کار گیری مثل در تفسیر قرآن، مفید و دلنشین و تبعیّت از این گونه سیره تفسیری راهگشای مفسران است. با چنین روشی است که می توان مفاهیم بلند و والای قرآنی را در قالبی محسوس و روح نواز و قابل فهم به مخاطبان ارائه کرد و به هدف نهایی که تفهیم مطالب و بعد از آن عمل به آیات است نائل آمد.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
سید بن طاووس شیخ طوسی سعدالسعود تبیان جبایی
جبایی یکی از بزرگترین مفسران و نظریه پردازان معتزلی در قرن سوم است. آرای وی همواره مورد استفاده و استناد مفسران دیگر بوده است. نظریه های جبایی قرن ها محل بحث علمای شیعی و حتی اهل سنت بوده اند. شیخ طوسی در مسیر دفاع از عقاید شیعه در تبیان موارد متعددی از آرای معتزلیان را نقل و گاه نقد کرده است. سید بن طاووس، نواده شیخ طوسی، نیز در سعدالسعود مجادلات بسیاری با مفسران معتزلی دارد. از آن جاکه شیخ طوسی در تبیان و سید بن طاووس در سعدالسعود، در مقایسه با دیگر مفسران، به آرای جبایی بیشتر پرداخته اند، وجوه اشتراک و تفاوت نقل و نقد این دو عالم بزرگوار در این مقاله بررسی خواهد شد. در حالی که سیدبن طاووس، با رویکردی منتقدانه و با دیدگاه های متفاوتی از مفسران یشین با استناد به شواهد قرآنی، روایات و اقوال دیگر مفسران برخی از اشتباهاتی که جبایی در تفسیر و فهم آیات داشته را پاسخ می دهد، شیخ طوسی در تبیان بارها اشاراتی به تفسیر جبایی داشته که گاه آن ها را نقد و گاه نظر وی را ستوده است.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
قرآن نهج البلاغه جاهلیت معناشناسی تبارشناسی
اهلیت یکی از مفاهیم کلیدی در شناخت دقیق عصر پیش از اسلام و بازشناسی خاستگاه آن در عصر خلفا در تاریخ سیاسی اسلام است. نوشتار حاضر بعد از معناشناسی، جاهلیت، در قرآن و نهج البلاغه بر آن است تا مؤلفه های جاهلیت، درقرآن کریم و نهج البلاغه را ارائه نماید. اگرچه انگاره اندیشمندان در معناشناسی جاهلیت بر آن است که بر فرهنگ خاصی اطلاق می شود اما مؤلفه های جاهلیت در قبل از اسلام با بعد از آن می تواند متمایز و متفاوت بوده باشد، بدین سبب نگارش حاضر تلاش دارد تا از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه به بررسی مفاهیم و مولفه های جاهلیت و تبیین زمینه ها و خاستگاه آن بپردازد. تأکید امام علی (ع) بر بازگشت اندیشه ها و رفتارهایی که حاکی از جاهلیت بعد از رحلت جاسوز پیامبر اکرم (ص) و قبل از بدست گرفتن قدرت توسط آن حضرت (ع) دارد و نشانه های (نمادها و نمودها) آن بر اهمیت این نوشتار دلالت دارد. رواج تعصبات کور قومی و قبیله ای، دوری از اندیشه حقیقت طلبانه و حق مدارانه، شخصیت زدگی و دنیا طلبی ، ظلم و ستم، خرافه گرایی، ظاهر پرستی و زهد فروشی، فراموشی اخلاق در رفتار سیاست مداران و حضور داستان گویان و قصه سرایان در عرصه اندیشه سازان ، مؤلفه ها و نمودها و نماد های جاهلیت در جامعه است.
