معرفت

برخی افراد در جامعه اسلامی اهل زهد و تقوا هستند؛ اما برای پرداختن به مسائل سیاسی انگیزه و میلی ندارند یا آن را کاری لغو و دنیاگرایانه می دانند. در مقابل، برخی نسبت به آن اهتمام ویژه دارند و به ضرورت طرح مسائل سیاسی معتقدند. درباره درست یا نادرست بودن برخی رفتار های شخصی نیز دیدگاه های گوناگونی ابراز می شود که نیازمند اعتبارسنجی و تشخیص دیدگاه درست از نادرست است. ازاین رو باید دیدگاه اسلام درباره ارتباط اخلاق و سیاست را تبیین کنیم. بدین منظور، در گام نخست به چیستی اخلاق از منظر اسلام اشاره و سپس به لزوم توجه به حسن فاعلی در کنار حسن فعلی، نقش مراتب نیت در ارزش کار، ملاک ارزش واقعی، تمایز ارزش حقوقی از ارزش اخلاقی و ارزش در مسائل سیاسی می پردازیم.

امروزه، عصر بازگشت به اسلام، بیداری و احیای تمدن اسلامی است. پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به عنوان دکترین نظام جمهوری اسلامی ایران توسط رهبر فرزانه انقلاب مطرح گردید. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و مطالعه اسنادی، در صدد تبیین نقش مبلغان دینی و ارائه راهکار باورمندسازی و پویایی تمدن اسلامی از منظر رهبر انقلاب است. یافته های پژوهش حاکی از این است که نیل به این تمدن، دارای چند مرحله پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل نظام، دولت، کشور اسلامی و امت یا تمدن اسلامی است که نقش مبلغان دینی در باورمندسازی و باور به امکان تحقق و پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» بسیار حیاتی است؛ زیرا روحانیون با جهاد تبیین و ترویج بیداری اسلامی، زمینه ساز تحقق انقلاب اسلامی برآمدند که خمیرمایه اولیه ساخت هویت تمدنی را فراهم نمود و با شکل دادن به نظام و دولت اسلامی، در پی تشکیل کشور و تمدن اسلامی، در قالب تمدن نوین اسلامی ایرانی با الگوی مزبور هستند. عمدتاً دو راهکار اقدامات نظری و عملی، بسترساز باورمندی به پویایی تمدن اسلامی، به عنوان مهم ترین نقش مبلغان دینی در هدایت و بارومندسازی تحقق تمدن اسلامی در سه ساحت دینی، سیاسی و اجتماعی است.

نظریه «بازگشت به خویش» از اندیشه های کانونی علی شریعتی، یکی از روشن فکران ایران معاصر است که فهم فرایند شکل گیری این ایده، به عنوان ستون فقرات مکتب فکری وی، مستلزم راهیابی به اندیشه اوست. در این مقاله با بهره گیری از هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، که رهیافتی معتبر در فهم آرای سیاسی است، مجموعه 36جلدی میراث فکری شریعتی، به عنوان یک کنش گفتاری قصدشده، مورد توجه قرار گرفته شده تا نمایانگر گردد که فضای خلق چنین گفتاری در راستای گفتمان حاکم بر فضای سیاسی اجتماعی دهه 40 و 50 و همچنین پاسخ به مسئله «ازخودبیگانگی» و «سرگشتگی» جوانان در ایران بوده است. مقاله حاضر با مفروض دانستن اندیشه سیاسی اجتماعی به عنوان آراء و عقایدی درباره سامان وجه سیاسی اجتماعی حیات آدمی، مدعی است که اندیشه سیاسی اجتماعی شریعتی در قالب و قامت نظریه «بازگشت به خویش» بروز و ظهور یافته است که از سویی نیازمند اصلاح، تنقیح و تکمیل است و از سوی دیگر، دارای امکاناتی است که می توان در شرایط امروز کشور، به ویژه در جهت بازگشت جوان ایرانی به خویشتن خویش در دوران پساانقلاب از آن بهره جست. به نظر می رسد علی شریعتی در قالب یک ایدئولوژیست نوآور، با خلق ایده بازگشت به خویشتنِ ایرانی که مدعی بود دارای درون مایه های ایرانی و اسلامی در کنار ایده های نو و جدید است، در برهه های بحرانی تاریخ ایران توانست تا حدودی ذهنیت و افکار جوانان را به خود جلب کند، مسئله ای که امروز نیز در پرتو توجه به اندیشه درستی از بازگشت به خویشتن همچنان امکان پذیر است. با این وصف، نباید برای «بازگشت به خویشتن» با رویکرد التقاطی چشم بسته در مسیری گام برداشت که متفکرانی چون شریعتی درست یا نادرست طی کردند، بلکه باید از آموزه های اسلام ناب الهام پذیرفت و متناظر به آن آموزه ها مسیر «بازگشت به خویشتن» را هموار ساخت.

شهرسازی از دیدگاه اسلام مفهومی فراتر از مفاهیم صرف مادی داشته؛ بلکه بر کلیه عوامل مادی و معنوی و فعالیت های شهری در راستای دستیابی به نقطه مطلوب زندگی مادی و معنوی ساکنان شهر دلالت می نماید. در تحقیق جاری، ما با هدف دستیابی به دیدگاه امیر مؤمنان علی در خصوص مبانی فکری حاکم بر اهل شهر به عنوان مهم ترین بعد از ابعاد سه گانه شهر مطلوب قبل از ابعاد ارتباطات انسانی و ابعاد کالبدی به عنوان دو بعد دیگر شهر مطلوب، ابتدا دو موضوع ماهیت و نیازهای انسان را از دیدگاه امام بررسی نموده و سپس بر اساس هشت مبنای معرفی شده در تحقیقات قبلی نگارندگان این پژوهش، مبانی فکری انسان را مورد بررسی قرار داده ایم. بدین منظور روش تحقیق تلفیقی از روش های تحلیل متن و محتوا و فراتحلیل است. نتایج تحقیق نشان می دهد انسان به طور عمده دو ساحت جسمانی و روحانی داشته و به تناسب ساحت های حیات انسان، نیازهای او نیز تحت همین ساحت ها قابل شناسایی و تعریف هستند. همچنین در باب اصول حاکم بر فکر انسان مشخص گردید که این اصول بایستی با ماهیت و حقیقت انسان هماهنگ و حافظ و نگهبان مقام خلیفه اللهی بشر باشد. در نهایت مشخص گردید که تشکیل شهر مطلوب تنها به فضیلت های این جهانی ختم نشده و نگاه به آخرت دارد. از این رو شهر مطلوب خود، نه به عنوان یک هدف، بلکه به عنوان یک وسیله در خدمت هدف متعالی انسان بوده و به همین دلیل این شهر بایستی ضمن توجه توأمان به نیازهای مادی و فرامادی انسان، زمینه های لازم زیست مقربانه انسان و تربیت خلیفه الله را تأمین نماید.

از دیدگاه شیعه، آینده ی جهان بسیار روشن و خوشبینانه است، این جامعه جهانی مطابق با آیات قرآن و روایات معصومان(ع)، یک آینده بیشتر ندارد و آن جامعه مطلوب و آرمانی مهدوی است. این مدینه ی فاضله در زمین، با توجه به آموزه قرآنی «انَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ» (رعد: 11)، مشروط به تغییر از جانب مردم است و تا خودشان اقدام به تغییر نکنند، تغییری در سرنوشتشان به وجود نخواهد آمد. این تصویر واقع بینانه و تحقق یافته از تاریخ بشر، حکایت از نقش مهم خانواده در این حرکت می کند. خانواده فاطمی مقدمه ساز جامعه مهدوی است، باید دید شاخصه های این خانواده چیست و چه نقشی در حرکت جامعه بشری به سوی جامعه مهدوی دارد؟ در پرتو این تحقیق که به روش کتابخانه ای توصیفی صورت گرفته است، شاخصه های قرآنی و روایی متعددی برای خانواده فاطمی معرفی می شود، ازجمله ایمان، تعدد فرزندان، مواسات و ساده زیستی.

مهدویت از مهم ترین مباحث دین اسلام است که از دیرباز در میان مسلمانان رایج بوده و بیان تأثیرات اخلاقی آن در خانواده از مسائلی حیاتی است که تبیین آن در دوران غیبت ضرورت دارد. تبیین صحیح و اعتقاد راسخ به مهدویت، می تواند تحولی عظیم در زندگی خانواده اسلامی به وجود بیاورد وآثار و برکات مهم و قابل توجهی در پرتو آن نصیب خانواده می شود. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، با محور قرار دادن متون و منابع دینی با هدف بررسی تأثیرات اخلاقی اعتقاد به مهدویت در خانواده اسلامی انجام شده است. اعتقاد سازنده و صحیح به مهدویت در خانواده، در به وجود آمدن صفات حسنه در خانواده، جلوگیری از یأس و ناامیدی، احساس امنیت و آرامش، کسب کمال معنوی، ایجاد امید و افزایش تلاش برای حل مشکلات، ایجاد وحدت و همبستگی در خانواده و نقش اساسی در تربیت فرزند، کمک می کند که بدون این اعتقاد صحیح و سازنده، این تأثیرات در خانواده به وجود نمی آید.

مسجد محل عبادت در اسلام است و تأکید ویژه ای از سوی اولیای دین نسبت به ساخت و آباد نمودن آن شده است. آموزه های دینی اعم از قول، فعل و تقریر معصومان(ع) نسبت به گسترش کارکردهای مسجد، کاملاً گویاست. امور سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی از کارکردهایی هستند که دین اسلام آنها را بیان داشته است. در این میان، برخی از کارکردها نیز هستند که امروزه خود را نشان می دهند. راهبردهایی که پیشوایان دین اسلام در احکام به مسلمانان معرفی کرده اند، شامل مساجد نیز می شود. با نگاهی عمیق تر به این نوع از تأکیدات و عملکرد دیگر ادیان و ملل در رابطه با نشانه های ملی و دینی خود می توان دریافت که پیامبر اسلام(ص) و اولیای دین با نگاهی راهبردی به ساخت مسجد سفارش نموده اند. این تحقیق با استفاده از منابع اسلامی، بر اساس منابع کتابخانه ای نگاشته شده و نتایج این تحقیق نشان می دهد که مسجد در اسلام، علاوه بر اینکه مکانی برای عبادت و بصیرت افزایی و همچنین مسائل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است، به عنوان نشانه و علامتی از تمدن اسلامی برای کل تاریخ به شمار می رود.

خانواده دارای کارکردهای گوناگونی است که هر کدام نیازی از نیازهای اساسی افراد را برآورده می سازد، اما پیش شرط تأمین نیازها، بسامانی خانواده است. خانواده نابسامان و ازهم گسیخته نمی تواند به عنوان یک نظام، کارکرد درستی داشته باشد. خشونت خانوادگی یکی از چالش هایی است که گریبان گیر این نهاد مقدس می شود و آن را تا سرحد فروپاشی می کشاند و زمینه ساز ایجاد اضطراب و ناامنی در اعضای خانواده می باشد. خشونت خانوادگی علل گوناگونی دارد، بخشی از این علل، فردی هستند. در این نوشتار علل فردی بروز خشونت خانوادگی و راهکارهای مقابله با آن مورد بررسی قرار گرفته است. روش گردآوری داده ها و اطلاعات در این تحقیق به صورت اسنادی و کتابخانه ای بوده و در پردازش داده ها از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که مهم ترین علل فردی وقوع این پدیده عبارت اند از: تفاوت های جسمی بین زن و مرد، ضعف اخلاقی، عدم توجه به تغذیه. راهکارهای دینی مواجهه با خشونت خانوادگی عبارت اند از: شناخت ویژگی های اختلافی زن و مرد، تقویت ایمان، اصلاح تغذیه و... .