این متن شرحی است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام در باب اوصاف شیعیان واقعی به جابربن یزید جعفی. یکی از اوصاف شیعیان واقعی، محبوب واقع شدن نزد خدای متعال با تزیین اعمال و کردار درست است. محبوب واقع شدن نزد دیگران میلی است فطری که خدای متعال در نهاد بشر قرار داده است. اگر انسان عظمت الهی و ارزش محبوب شدن نزد خدای متعال را درک کند، محبت دیگران نزد او رنگ می بازد. البته جلب محبت دیگران از راه ادعای ایمان، تقوا، انقلابی بودن، اهل عبادت از جمله حیله هایی است که نمی توان به وسیله آنها نزد خدا نفوذ کرد. ازاین رو، صدق و درستی در کارها، یکی از راه های محبوب واقع شدن است. همچنین، راه دیگر محبوب واقع شدن، شتافتن برای انجام کار خیرا ست. اگر بخواهیم محبت پایدار خدا را به دست آوریم، باید رفتارهایمان توجه ویژه خدا را جلب نماید. این مقاله به تفصیل به این موضوع می پردازد.
مقاله حاضر در پی آن است تا مسئله عصمت انبیاء را از منظر ابن ابی جمهور احسائی تبیین و دیدگاه این متفکر بزرگ امامیه را در این راستا تشریح کند. ابن ابی جمهور احسائی (838 912ق) به عنوان شخصیتی که جایگاه مهمی در مسیر ادغام شاخه های مختلف نظری در سایه تعالیم امامی دارد، بر مبنای دیدگاه جمع گرای خود در زمینه منابع معرفتی، با ایجاد هماهنگی و همخوانی میان سه رویکرد کلامی، حکمی و عرفانی، عصمت نبی را اثبات می کند. ابتدا از منظر کلامی، با ارائه تقریری از نظریه لطف، سپس از دیدگاه حکمت الهی، با بهره گیری از نظریه عنایت و در نهایت از نظرگاه عرفان اسلامی و از مجرای مقام خلیفگی انسان کامل و مفهوم اعتدال، ضرورت عصمت نبی و گستره آن را اثبات کرده است. از امتیازات دیدگاه ایشان نسبت به پیشینیان آن است که علاوه بر تأکید بر منصب ظاهری پیامبر و مقام رسالت، از منظر جایگاه باطنی وی در عالم و ضرورت وجودی او (انسان کامل) به مسئله عصمت پرداخته است.
ویژگی ها و مصادیق امامت در تشیع امامی از مباحث مهم در کلام شیعی است که بسیاری از آموزه های اعتقادی تشیع امامی مبتنی بر آن است. ازاین رو، ائمه اطهار و عالمان شیعه کوشیدند تا با بهره گیری از قرآن به تثبیت اعتقادات شیعه در مسئله امامت بپردازند. نوشته پیش رو با شیوه ای توصیفی تحلیلی بر آن است تا یافته های قرآنی معصومان و استفاده های قرآنی عالمان شیعه را در مهم ترین ویژگی های امامت نظیر علم غیب ، عصمت، نصب الهی امام، اثبات فرزندان رسول خدا بودن ائمه، افضلیت و حجت و هادی الی الله بودن آنان را تحلیل و تبیین کرده و استشهادهای قرآنی درباره امامت ائمه به طور مصداقی را مورد بررسی قرار دهد.
علم امام، گستردگی و ویژگی های آن ازجمله مباحث چالشی در تاریخ کلام شیعه امامیه بوده و پاسخ های متعددی به مسئله علم امام، ازجمله عدم ضرورت دانش امام به دایره غیب یا ضرورت این علم ارائه شده است. مسئله مقاله حاضر، قلمرو علم امام و ویژگی های آن از دیدگاه مرحوم کراجکی است. هدف از پژوهش، پاسخ به این پرسش است که گستردگی دانش امام به دین تا چه حد بوده؟ و آیا قلمرو علم امام در دایره امامت، شامل علوم غیبی نیز هست؟ پاسخ به این پرسش به روش توصیفی تحلیلی ارائه شده است. کراجکی به عنوان یکی از متکلمان امامیه منتسب به مکتب بغداد با اتخاذ رویه ای میانه، به این مسئله با رویکرد پاسخ به شبهات پرداخته و پاسخ او به عنوان متکلم نزدیک به عصر حضور، مهم تلقی می شود. یافته های مقاله شامل بررسی ادله کراجکی در ضرورت کمال علمی امام به دین و علم امام به برخی نهان ها و امور غیبی با قید لا علی الدوام و با ویژگی های خاص چون علم شأنی و معصومانه است.
ولایت تکوینی یکی از شئون مهم امام است و به تفویض محدود و مطلق تقسیم می شود. از دیرباز بحث درباره ولایت تکوینی داشتنِ امام، مطرح بوده و مخالفان این اعتقاد شبهات فراوانی را نسبت به آن مطرح کرده اند که نشان می دهد هنوز ابعادی از این بحث به خوبی روشن نشده است. بنابراین بحث و تبادل نظر در این باره و پرداختن به آن با شیوه های جدید، لازم و ضروری است. یکی از این شیوه ها، نگاه عقلی به آیات و روایاتی است که درباره ولایت تکوینی امام می باشد. این شیوه بحث، به دلیل عقلی بودن و سبک منطقی آن، کمتر می تواند مورد اشکال و شبهه واقع شود. در این نوشتار به این نتیجه رسیدیم که دلایل و برداشت های متعدد عقلی از اخباری که درباره معرفی امام و یا ویژگی های امام است؛ تفویض محدودِ ایشان را در عالم تکوین ثابت می کند؛ ولی درباره تفویض مطلق امام، به دلیل کمتر بودنِ آیات و روایات، اثبات آن از طریق برداشت های عقلی دشوارتر است؛ اما در عین حال اخباری که درباره امضاء مقدرات عالم توسط امام در شب قدر است می تواند آن را ثابت کند.
انسان در ارتباط با پدیده های پیرامون خود، به آنها شناخت پیدا می کند و به برخی از این شناخت ها باور و اطمینان پیدا کرده، آنها را می پذیرد. ما با نگاه به این باورها متوجه می شویم که سطح پذیرش باورها در مقایسه با یکدیگر یکسان نبوده و دارای سطوح مختلفی است؛ حال نقش سطوح مختلف باورها در فهم پدیده ها چیست؟ و انسان باورمند، پدیده های پیرامون خود را چگونه فهم می کند؟ و در صورت فهم سازگاری یا ناسازگاری پدیده با باورهای خود، چه واکنش هایی از سوی او قابل تصور می باشد؟ این مقاله به روش عقلی، توصیفی و پدیدار شناسانه، نقش باورهای انسانی را در فهم پدیده های پیرامونی خود و واکنش او در مواجهه با این پدیده ها را مورد بررسی قرار می دهد و نتیجه می گیرد: 1. باورها از جهت میزان پذیرش، به سطحی، میانی و بنیادین تقسیم می شوند؛ 2. ما دو نوع فهم از پدیده داریم، فهم سازگاری پدیده با باور، و فهم ناسازگاری پدیده با باور؛ 3. اقسام واکنش ها به پدیده: قبول پدیده، انکارپدیده و کشف پدیده.
هدف این نوشتار بررسی تبیینی تطبیقی دیدگاه آیت الله جوادی آملی و آلوین پلانتینگا در بحث فطرت و باور پایه می باشد و روش آن تطبیقی استنتاجی است. آیت الله جوادی آملی معتقد هستند که فطرت امری حضوری است و انسان ها براساس آن ارتباط مستقیم و حقیقی با خدا برقرار می کنند، لذا منظور از خداشناسی و خداگرایی فطری در نظر ایشان، همان خداشناسی و خداگرایی حضوری و بی واسطه است که انسان با علم حضوری حق را می یابد؛ اما در نظر آلوین پلانتینگا منظور از پایه بودن یک باور این است که بدون ابتناء بر قضایای دیگر پذیرفته شده باشد و غیرعقلانی هم نباشد. با اینکه پلانتینگا اعتقاد به خداوند را باوری پایه می داند؛ اما پایه دانستن اعتقاد به خدا به معنای فطری بودن آن نیست و به همین جهت تفاوت اساسی بین این دو دیدگاه وجود دارد.
یکی از آفت های دین داری، تحریف در محتوای دین است. قرآن مجید و روایات معصومان مهم ترین منبع دین هستند که همواره مورد سوءقصد بدخواهان واقع شده اند. به دلیل اعجاز بیانی، آیه حفظ، آیه عدم ورود باطل در قرآن و همچنین به دلیل اهتمام ویژه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، اهل بیت علیها السلام و مسلمانان بر نگهداری آیات الهی، قرآن از تحریف لفظی مصون بوده؛ ولی از تغییر در محتوای آیات و مصادیق آنها در امان نمانده است. حکام جور برای تنزیه خود و صحیح سازی ایده و عملکرد خویش، دست به تحریف معنوی آیات و روایات نبوی زدند و مردم نیز به دلیل فاصله گرفتن از ثقل اکبر، از مطالب انحرافی استقبال کردند و خود را از معارف ناب اسلام محروم ساختند. پژوهش پیش رو به صورت توصیفی تحلیلی به مسئله تحریف معنوی و مصادیق آن پرداخته است. تحریف معنویِ صورت گرفته در آیات و روایات تأثیر مهمی بر تغییر باور و شناخت مردم و در نهایت عمل آنها داشته است. تعصب، دنیاطلبی، حقد و کینه، تقدس زدایی از چهره پیامبر و منزلت بخشی به خلفاء، از جمله عوامل تحریف معنوی است.
«امید» یکی از مهم ترین نیازهای روانی و ریشه در کمال جویی فطری انسان دارد. امید یعنی انتظار رسیدن به امر مورد علاقه ای که اسباب آن فراهم است و از تحقق آن لذت و شادی حاصل می شود. امید نقش مهم و اثرگذاری در جنبه های مختلف زندگی دارد. آنچه معنویت اسلامی به آن توجه دارد، تقویت روحیه و ایجاد انگیزه از طریق «امیدواری» است که نتیجه اش رسیدن به یکی از جنبه های مهم زندگی انسان، یعنی سعادت حقیقی است. این پژوهش با روش تحلیلی و با گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای به دنبال تأمین این هدف است که نشان دهد که دین اسلام به عنوان دینی جامع و کامل و مطابق با فطرت انسان ها، تأمین نیازهای بشری را در راستای هدف غایی یعنی قرب الهی می داند. حاصل اینکه، معنویت اسلامی، براساس آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام عناصر و عوامل امیدآفرینِ همسو با هدف غایی را مورد توجه قرار داده و انسان ها را به سوی امیدی حقیقی که باعث رسیدن به آن سعادت حقیقی است، رهمنون می سازد.
