جستارهای زبانی (پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی)

در تدریس زبان دوم، آموزش واژه ها با روش های مختلف نقش مهمی درارتقای دانش واژگانی زبان آموزان دارد. در این مطالعه، بر آموزش واژه های مشتق تمرکز شده است که به دو روش مستقیم و غیرمستقیم تدریس می گردد. در آموزش مستقیم به طور خاص از راهکار تجزیه واژه و آموزش نقش و معنای پسوندها استفاده شده و در آموزش غیرمستقیم، متن هایی در اختیار زبان آزموزان قرار گرفته که حاوی واژه های مشتق است. در این پژوهش، 40 نفر از فارسی آموزان مؤسسه دهخدا در سطح میانی یک، در قالب دو گروه کنترل و آزمایش، بررسی شده اند. آن ها در یک آزمون یکسان که دو بار به عنوان پیش آزمون و پس آزمون انجام شد، شرکت کردند. تحلیل داده ها از طریق آزمون تی مستقل نشان داد که این دو گروه در پس آزمون با یکدیگر تفاوت معناداری دارند؛ به این معنا که گروه آزمایش که پسوندها را به طور جداگانه همراه با نقش دستوری و معنای آن ها آموزش دیده بود، عملکرد بهتری نسبت به گروه کنترل داشت که تنها متن هایی حاوی واژه های مشتق در اختیار داشت. البته در تحلیلی دیگر مشخص شد که هر دو گروه پس از برخورد با واژه های مشتق، چه از طریق آموزش مستقیم و چه از طریق برخورد با متن های بیشتر، پیشرفت معناداری در یادگیری واژه های مشتق داشته اند. بنابراین می توان گفت تمرکز بر تدریس واژه های مشتق هم از طریق رویکرد غیرمستقیم و هم از طریق رویکرد مستقیم به آموزش «وندها»، می تواند دانش واژگانی زبان آموزان را افزایش دهد؛ اما روش مستقیم تأثیر چشم گیرتری دارد

با اینکه موضع صریح نشانه معناشناسی را که آفرینش ادبی در درون فرهنگ جمعی صورت می پذیرد، مانعی دانسته اند در «دریافت هویت اصلی سبک و منحصربه فرد بودن متن و فردیت نویسنده»، در پژوهش حاضر می کوشیم نقاط قوت نشانه معناشناسی را در مطالعات سبک شناسی نشان دهیم. برای رسیدن به این هدف، داستان «کودک» را به عنوان گونه ای که کمتر مورد مطالعة سبک پژوهان قرار گرفته است، برگزیدیم و به عنوان نمونة موردی در داستان کلاغ سفید(وطن پرست، 1380) مؤلفه های سبکی را طرح کردیم. در این پژوهش، معنایی از سبک را درنظر گرفتیم که با توجه به رویکرد نشانه معنایی به آن رسیده ایم؛ سبک به معنای «انتخاب جریان های معنایی در فرآیند تعاملی گفته پردازی». نظام معنایی برنامه مدار و فرآیند معنایی مبتنی بر تصادف را مبنایی مناسب در تشخیص انواع سبک درنظر گرفتیم و برپایه فرآیند معنایی مبتنی بر تصادف، ابتدا سبک بوشی حضور را تعریف کردیم و سپس احساس خلاء و نقصان، خطرپذیری، نفی و ایجاب، استعلای نشانه و گسست و چالش را به عنوان مؤلفه های سبک بوشی برشمردیم. یکی از دستاورد های مطالعة سبک بوشی در داستان کودک را عبارت می دانیم از اینکه سبک بوشی می تواند عاملی مؤثر در پرورش تخیل و به تبع آن، خلاقیت کودک باشد. عواملی (در این داستان، ننه سرما و کلاغ باهوش) که جهان بودگی سوژه را ناگهان تغییر می دهند، در تقویت وجه فانتزی داستان مؤثرند و خروج از جهان بودگی به شریک گفتمانی این امکان را می دهد که خود را از حضور بسته، ارجاع نگر و واقعیت جو رها کند و گام هایی فراتر از حال زیستی خود بردارد. دستاورد نهایی پژوهش حاضر این است که در تعیین گروه سنی کتاب کودک، ضروری است که به ویژگی های سبکی نیز به عنوان یک عامل مؤثر توجه شود تا فرآیندهای معنایی، عرصه های خاص تجربه و سادگی یا پیچیدگی ساختار متن  آشکار و تعیین گروه سنی کتاب کودک با دقت بیشتری انجام شود.

بشر از دیرباز در جست و جوی درک فرآیندهای ذهنی در استدلال، تصمیم گیری، یادگیری و سایر فعالیت های ذهنی بوده است؛ اما مطالعة علمی ذهن انسان از چند دهة قبل با پیدایش علوم شناختی آغاز شد. برخی علوم نیز برای به روزمانی و دستیابی به دستاوردهای جدید، به علوم شناختی گرایش پیدا کردند و پسوند شناختی در بسیاری از این علوم به کار رفت. آموزش زبان نیز به عنوان یک علم میان رشته ای باید از دستاوردهای علوم شناختی برای متحول و به روز شدن بیشتر بهره مند شود و درعمل از آن ها استفاده کند. پیوند مستقیم میان آموزش زبان و علوم شناختی اندکی مشکل به نظر می آید؛ به همین دلیل، به علومی مثل روان شناسی شناختی، زبان شناسی شناختی و علوم اعصاب شناختی نیاز است تا تعامل و تلفیق آموزش زبان و علوم شناختی ممکن شود. هدف این مقاله، طرح و بررسی مبانی نظری آموزش زبان با رویکرد شناختی با استفاده از علوم اعصاب شناختی و ارائة مبنایی برای انجام تحقیق میدانی در این زمینه است. در این پژوهش، درپی یافتن پاسخ برای دو پرسش هستیم؛ اینکه تا چه اندازه می توانیم علوم اعصاب شناختی را در آموزش زبان به کار بریم و رویکرد یاددهی یادگیری سازگار با مغز چه کاربردی در آموزش زبان دارد. براساس این پژوهش، علوم اعصاب شناختی که عملکردهای شناختی را با توجه به عملکرد و ساختار مغز مطالعه می کنند، مبنای نظری مناسبی برای آموزش زبان با رویکرد شناختی به شمار می روند و رویکردهای آن ها در آموزش زبان بسیار کاربرد دارد؛ مانند اصول یاددهی یادگیری سازگار با مغز که دانستن و کاربرد آن ها در فرآیند یاددهی و یادگیری زبان خارجی بسیار مفید و راهگشا است.

فن بیان مهارتی چندوجهی است که با برخی عوامل زبانی و غیرزبانی مرتبط است و از زبان عادی و روزمرة گویشوران که تنها برای ایجاد ارتباط به کار می رود، پیچیده تر است. در این مقاله، نگارندگان کوشیده اند با رویکردی شنونده محور، با دخیل دانستن 21 شاخص از عوامل زبانی، پیرازبانی، فرازبانی و پادگفتمانی، کیفیت گفتار و فن بیان ده سخنگوی فارسی زبان را ازدیدگاه صد شنوندة فارسی زبان ارزیابی کنند تا روشن شود که به نظر آن ها، کدام یک از عوامل نشانه شناختی مذکور بر کیفیت فن بیان سخنوران تأثیر بیشتری دارد. انتخاب این مؤلفه ها و شاخص های مؤثر بر فن بیان، از اصول و نظریه های گرایس (1975)، یول و برون (1989) و ادلوند و گاستافسون (2013) در چارچوب نشانه شناسی اِکو (1979) برگرفته شده است. پس از گردآوری 21 هزار پاسخ از نظرسنجی جامعة آماری، نتایج حاصل از آمار توصیفی و استنباطی نشان می دهد که پرسش نامه از سطح پایایی 89 درصد و اعتبار درونی 872/0 برخوردار است و به نظر شنوندگان فارسی زبان، ازبین چهار عامل بررسی شده، به ترتیب عامل های نشانه شناختی پیرازبانی و فرازبانی امتیاز بیشتری از دو عامل دیگر در نظرسنجی فن بیان ده سخنور فارسی زبان داشته اند. به سخن دیگر، شنوندگان تأثیر عوامل پیرازبانی و فرازبانی را در کیفیت فن بیان فرد سخنگو مؤثرتر از عوامل زبانی و پادگفتمانی می دانند. با توجه به معرفی و تعیین میزان و درصد مشخصه های مربوطه، امکان تعیین راهکارهای بهبود و تقویت عناصر تأثیرگذار در کیفیت فن بیان برای زبان فارسی وجود دارد.

تلاش نگارندگان در این مقاله برای این بوده است که با تحلیل خطاهای شرکت کنندگان در آزمون بین المللی دِلف در ایران، در بخش نگارش 2، تغییر و تحول بینا زبان 3زبان آموزان ایرانی را در حوزه های واژگانی، اصطلاحی و ساختار های نحوی و چگونگی آن را در چهار سطح آزمون دِلف مطابق با چارچوب مشترک اروپایی مرجع برای زبان ها 4بررسی کنند. زبان آموزان در روند آموزش تدریجی زبان فرانسه، چون هنوز تحت تأثیر زبان فارسی هستند، به طور ناخودآگاه در حوزه های گوناگون، مانند به کارگیری واژگان، قواعد و ساختارهای نحوی، مرتکب خطاهایی در نگارش می شوند. این خطاها گاه نتیجة تأثیر زبان فارسی، استفادة اشتباه از آموخته ها و یا به دلیل ناآگاهی از بعضی قواعد و کلمات روی می دهد. نتایج حاصل از این پژوهش مبین این نکته است که فراگیران ایرانی زبان فرانسه که در آزمون های بین المللی زبان فرانسه شرکت می کنند، در بخش نگارش، تحت تأثیر سیستمی ساده شده از زبان فرانسه هستند که روند پیچیدگی آن به تدریج با ارتقای سطح زبانی فراگیران افزایش می یابد. با تحلیل متن های نگارش یافته ازسوی داوطلبان آزمون دِلف روشن شد که منشأ اشتباهات نگارشی زبان آموزان علاوه بر تأثیرات زبان مادری به تصورات و پیش داوری های آنان از زبان فرانسه و روند فراگیری آن به طور کلی بستگی دارد

موضوع تحقیق پیش رو بررسی اسامی مختوم به پسوندهای «-як(а)/-ак(а)» در زبان روسی با مقولة اسم جنس مشترک در این زبان و صفت در زبان فارسی و همچنین، تجزیه و تحلیل اشتقاق پذیری آن ها ازنظر علم واژه سازی و دستور زبان فارسی و روسی است. این کلمات معمولاً ازنظر معنایی تنوع گسترده ای دارند. در جریان تحقیق، نویسنده می کوشد مناسب ترین معادل ها را برای اسامی یادشده در بالا در زبان فارسی بیابد و همچنین، ویژگی های لغوی معنایی معادل های فارسی را بررسی کند. هدف از پژوهش حاضر، یافتن تمامی اسامی «جنس مشترک» بین افراد مؤنث و مذکر یا اصطلاحاً «общий род» مختوم به پسوندهای «-ак» و «-як» در زبان روسی، نحوة بیان آن ها به فارسی و نیز بررسی رابطة اشتقاقی این کلمات در این زبان است. برای بررسی دقیق تر، با آوردن مثال هایی از آثار ادبی روسی، ترجمة آن ها به فارسی، یافتن معادل های فارسی اسم های جنس مشترک روسی مختوم به پسوندهای «-ак» و «-як» و نیز تجزیه و تحلیل آن ها، کوشیدیم از ابزار واژه سازی هم زمانی یا معاصر بهره ببریم.

یکی از مهم ترین مسائل چالش برانگیز و مورد بحث در فرآیند ترجمه، موضوع دخالت ها و تأثیرهای ایدئولوژیکی بر این فرآیند است. دخل و تصرف در ترجمه هنگامی رخ می دهد که یک مترجم پس از رهایی از بافت و سیاق متن زبان مبدأ، بخواهد از ساختار شکلی و محتوایی آن رهایی یابد و آن متن را با توجه به شرایط رسانة متبوع و مخاطبان آن بازنویسی کند و درنتیجه، نقش متن را در زبان مقصد تغییر دهد. در پژوهش حاضر، تلاش می شود که نحوه تغییرات ایدئولوژیکی و گفتمانی در فرآیند ترجمه اخبار عربی به فارسی بررسی شود. برای این منظور، الگوی ارزیابی کیفیت ترجمة «جولیان هاوس» که نگاهی دقیق به وضعیت دخالت های ایدئولوژیک در متن دارد، به عنوان متد تحقیق انتخاب شد. در فرآیند بررسی، یک متن خبری از شبکه الجزیره انتخاب و ترجمه آن در خبرگزاری فارس به روش توصیفی و تحلیلی ارزیابی شد. در نمونه مورد مطالعه در این پژوهش، ژانر متن چندان دستخوش تغییر نشده است؛ اما به دلیل دخالت های مترجم در گفتمان و ایدئولوژی متن مبدأ و تغییر در نوع پردازش آن، سرانجام نقش اصلی متن تغییر یافته و به صورت متن متناسب با گفتمان و سیاست های رسانه ای خبرگزاری فارس درآمده است.   واژگان کلیدی:ترجمة خبری، سیاق کلام، جولیان هاوس، ایدئولوژی، گفتمان، زبان شناسی نقش گرا.

این مقاله به روایت شناسی داستان کوتاه «مرثیه برای ژاله و قاتلش» نوشتة ابوتراب خسروی براساس الگوهای کنشی و شَوشی گرمس اختصاص دارد. هدف اصلی مقاله یافتن سازه های داستانی مورد نظر گرمس برای بیان چگونگی تکامل تدریجی پیرفت ها و شکل گیری داستان، مقایسة دو الگوی کنشی و شوشی و بررسی چگونگی عبور از نظام کنشی به نظام شوشی در این داستان است. الگوی کنشی این داستان حول کنش های ستوان کاووس شکل می گیرد که در آن، با نظمی خاص در زنجیره های پیمانی، اجرایی و انفصالی، برای کسب منفعت در حرکتی تجویزی و ازپیش برنامه ریزی شده می کوشد بر ابژة ارزشی تأثیر بگذارد و کنشیارها و ضدکنشگرها نیز به نوبة خود، شرایط تسهیل یا دشوار سازی کنش قهرمان را فراهم می کنند. در الگوی شوشی داستان، درمی یابیم که چگونه کنشگران و ابژة ارزشی در چرخة گفتمانی به ابژة ارزشی و شوشگر تبدیل می شوند و شوشگر بدون اینکه ازپیش برنامه ای داشته باشد، در برخورد با ابژة ارزشی و پس از طی فرآیندهای حسی ادراکی و ابعاد دیگر گفتمان، دچار وضعیتی جدید می شود که آن را می توان حرکت به سوی وصال معشوق نامید. به این ترتیب، این نتیجه به دست می آید که در این استحالة گفتمانی، رابطة بین کنشگران با یک دگرگونی تدریجی در پیرفت های پنج گانه بازتعریف می شود و گفتمان تثبیت شدة کنشی به گفتمان تردید و تغییر شوشی می رسد.

در دنیای مدرن امروز، نقش رسانه در شکل دهی مستقیم و غیرمستقیم به افکار عمومی انکارناپذیر است. ازاین رو، تلویزیون، به عنوان مهم ترین و بانفوذترین رسانة جهان، توجه صاحبان قدرت را برای به دست گرفتن افکار عمومی به خود جلب می کند. در این تحقیق، نقش سریال های تلویزیونی آمریکایی در گسترش پدیدة اسلام هراسی که پس از وقایع 11 سپتامبر فزونی یافته، بررسی شده است. برای این منظور، سریال میهناز شبکة شوتایماز دو جنبة مکالمات و تصاویر تحلیل شده است. برای تحلیل مکالمات، از رویکرد فرکلاف در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان و برای تحلیل تصاویر، از رویکرد کرس و ون لیوون به نام «دستور طرح بصری» استفاده شده است. در مکالمات در بُعد توصیف، ابزارهای قرابت، تکرار، پیش انگاری، قاب بندی، برجسته سازی، کمرنگ سازی و حذف درجهت نمایش چهره ای منفی از اسلام شناسایی شدند. ازلحاظ بصری نیز مفاهیم فرآیند تحلیلی، فرآیند روایی و پرسپکتیو این نقش را برعهده داشتند. موارد گفتمانی و بصری تحلیل شده نشان می دهند که این سریال دارای عناصری است که ازلحاظ گفتمانی، بصری و یا ترکیبی از هردو، ممکن است به ترویج اسلام هراسی کمک کنند. همچنین، ترکیبی از این دو رویکرد در تحلیل انتقادی رسانه پیشنهاد می شود.

در این پژوهش، پدیدة جایگزینی بندهای موصولی تحدیدی و غیرتحدیدی را در سطح کلام در زبان فارسی بررسی می کنیم. بسیاری از پژوهشگران مانند گیون (2001) معتقدند که گونة غیرتحدیدی اسامی شناخته شده مانند اسم خاص، ضمایر اشاره و ضمایر شخصی را به عنوان هستة اسمی انتخاب می کند و لذا کاربرد این گروه های اسمی همراه گونة تحدیدی به ساختی غیردستوری منجر می شود. همچنین، این پژوهشگران بیان می کنند که کاربرد گونة تحدیدی به طور معمول به همراه گروه های اسمی ناشناخته است. برخلاف این نظرات، شواهد زبان فارسی مواردی را نشان می دهد که در آن ها، ازسویی کاربرد گونة تحدیدی به همراه گروه های اسمی معرفه و ازسوی دیگر کاربرد گونة غیرتحدیدی به همراه گروه های اسمی نکره ممکن است. در این نوشتار، با بهره گیری از رویکرد دستور کلام، جایگزینی گونه های تحدیدی و غیرتحدیدی را پیامد عضوگیری بند موصولی در سطوح مختلف دستور کلام می دانیم که رفتارهای متفاوت آوایی، نحوی و معنایی آن ها را توضیح می دهد.