درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از راه‌های به دست آوردن تفسیر صحیح آیات قرآنی و فهم مراد خداوند، دانستن معنای دقیق و صحیح واژگان قرآن است.یکی از مفسّرانی که بدین مهم پرداخته، طبری است.تفسیر وی به علت نزدیکی او به عصر نزول و شناخت عمیق او از زبان عربی، از منظر لغت شناسی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مقاله تلاش شده است «بیانات لغوی طبری» و «مستندات طبری»، مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد.

تحریف به معناى تغییر است. به گمان بسیارى از دانشوران شیعه و سنى، در تورات و انجیل ـ یا دست‏کم تنها در تورات ـ تحریف راه یافته است. مستند بسیارى از اینان آیات قرآن کریم است. سخن از تحریف تورات و اناجیل موجود، امرى نامعقول است؛ با این حال، تحریف تورات و انجیلِ اصیل از ظاهر برخى آیات قرآن کریم برمى‏آید. هدف این نوشتار بررسى آیاتى است که بسیارى از مفسّران شیعه و سنى بر پایه ظاهر آنها، به تحریف آن دو کتاب آسمانى یا یکى از آنها نظر داده‏اند. نگارنده با مراجعه به این آیات و جست‏وجو در متون تفسیرى شیعه و اهل‏سنّت، به بررسى این مسئله پرداخته است. بر اساس این پژوهش اغلب آیات بر این ادعا دلالتى ندارند و تنها در یک آیه با کمک روایات شأن نزول مى‏توان ادعاى یادشده را ثابت کرد.

یکی از امتیازات تفسیرتسنیم، توجه ویژه به هدفمندی سوره‌ها و اختصاص فصلی با عنوان «تناسب آیات» در خلال مباحث تفسیری است. آیت الله جوادی آملی با نگاهی ژرف، نظریه وحدت موضوعی سوره‌ها را دنبال کرده و نکات ارزشمندی در حوزه‌های مختلف، از جمله پیش‌فرض‌ها، مبانی، اصول و ضوابط نظریه افزوده است. در این نوشتار دیدگاه‌های مفسر گرانقدر تفسیر تسنیم در سه زمینه پیش‌فرض‌های نظریه وحدت موضوعی سوره‌ها، اصول تبیین نظریه وحدت موضوعی و روش کشف موضوع اصلی هر سوره بررسی می‌گردد.

نویسنده، پس از بیان رویکردهاى گوناگون قرآن پژوهان غیر مسلمان نسبت به قرآن با عناوین: رویکرد تاریخى، زبان شناسانه، متنى، معنایى یا معنى شناسانه و اسطوره‏اى، به معرفى ایزوتسو به عنوان قرآن پژوهى که با رویکرد زبان‏شناختى به مطالعه قرآن روى آورده پرداخته است. زندگى، مسافرتهاى علمى، عضویت در مجامع علمى، آثار و تألیفات ایزوتسو، عناوینى است که در این مقاله مطرح شده است. در پایان نویسنده به توضیح نوع کار ایزوتسو راجع به قرآن و منابع فکرى وى و فشرده دیدگاه او نسبت به نظام‏مندى مفاهیم قرآن مى‏پردازد.

توحید، گرچه اصل اساسی در همة ادیان الهی است، لیکن نه همة موحدان درک یکسانی از توحید دارند و نه همة ادیان الهی درجة واحدی از حقیقت توحید را ارائه کرده اند. قرآن کریم توحید را در گسترده ترین و عالیترین سطح ارائه کرده است. از جمله آیات قرآنی، آیة شریفة «شهدالله انه لااله الاهو» است. برحسب این آیة شریفه، خدای متعال خود به یگانگیش گواهی میدهد. این آیه شریفه، الهامبخش دانشمندان اسلامی در ارائه تفسیر و تبیینهای گوناگون از چگونگی گواهی و شهادت خداوند به یگانگیش بوده است. ملاحظة این تفسیر و تبیینها که برخی با رهیافت کلامی، برخی با رهیافت حکمی و برخی با رهیافت عرفانی سازگاری دارند، از یکسو حکایت از سلسله مراتب ادراک حقیقت توحید دارد و از سوی دیگر مبتنی بر معانی ظاهر، باطن، باطنِ باطن و... از قرآن کریم است، بگونهیی که هر درکی متناظر با سطحی از معنا است. این مقاله عهده دار پژوهش در تبیینهای گوناگون از آیة شریفة «شهدالله انه لااله الاهو» برحسب رهیافتهای پیشگفته است.

از مباحث مهم و کلیدی در باب شناخت قرآن کریم، بحث از امکان فهم و تفسیر غیر معصومان از این کتاب الهی است. دو دیدگاه در این‌باره مطرح شده است: یکی دیدگاه اخباریان در امتناع فهم غیر معصومان ـ که دیر زمانی است منسوخ شده ـ و دیگری دیدگاه عموم عالمان که باور به امکان فهم قرآن دارند. اخباریان به دلایلی استناد کرده‌اند؛ از جمله: عدم سنخیت کلام خدا با فهم انسان غیرمعصوم، آیات بیانگر معلم قرآن بودن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و اختصاص فهم قرآن به پاک‌شدگان، روایات بیانگر اختصاص فهم قرآن به معصومان، و روایات بیانگر اراده خلاف ظاهر از آیات و روایات دال بر صامت بودن قرآن. در این مقال، با رد مدعای اخباریان، به این ادلّه پاسخ داده شده و به دلایل زیر بر امکان فهم قرآن، استدلال شده است: عقلایی و به لسان عرف بودن محاورات قرآن، تلازم هماوردخواهی قرآن با امکان فهم، تلازم فراخوان تدبّر در قرآن با امکان فهم، دلالت برخی از اوصاف قرآن (مانند نور، بیان، تبیان، بصائر، برهان و بیّنه) بر امکان فهم، دلایل روایی مانند روایات بیانگر ضرورت تدبّر در قرآن، چگونگی فهم قرآن، لزوم تمسّک به قرآن و معیار بودن قرآن در ارزیابی اخبار و احادیث. در بحث از جواز فهم نیز نخست به تقسیم جواز به جواز تکلیفی و وضعی اشاره شده و سپس برخی ادلّه اخباریان مانند ممنوعیت پیروی از گمان، روایات نکوهشگر تفسیر به رأی و روایات بیانگر تحریف، بیان و نقد شده است. در پایان نیز به دلایل زیر بر جواز فهم استدلال شده است: مدار و معیار بودن محاورات عقلایی در فهم قرآن و عدم نارضایتی شارع از آن، آیات بیانگر فراخوان تدبّر در قرآن، آیات تحدی و روایات بیانگر جواز فهم.

یکی از واژه های نسبتاً پرکاربرد در قرآن مجید، واژه «کلّا» است که 33 بار و در 15 سوره آمده است. دیدگاه رایج و مشهور، این واژه را به معنای ردع دانسته و در همه جای قرآن آن را «نه چنین است»، «هرگز» و نظیر اینها معنا می کند؛ در حالی که نحویان و مفسران درباره معنای این واژه اختلاف زیادی دارند. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، نُه دیدگاه در معنای «کلّا» شناسایی و آنها را بررسی کرده است. معانی شناسایی شده برای «کلّا» عبارت اند از: «ردع و زجر»، «حقاً»، «ألا»، «لا»ی نافیه، «ردّ»، «إی»، «نعم»، «قسم» و «سوف». نتیجه به دست آمده در مقاله این است که اولاً اصلی ترین معنای کلّا که در بیشتر 33 آیه قابل تطبیق است، معنای هشدار به مخاطب درباره جمله بعد از کلّاست؛ ثانیاً با تأیید معنای ردع، این واژه در قرآن ساختاری چندمعنایی دارد و در 11 آیه قابل حمل بر دو معنای ردع و زجر نسبت به جمله قبل و هشدار درباره جمله بعد است.