امکان فهم قرآن

از مباحث مهم و کلیدی در باب شناخت قرآن کریم، بحث از امکان فهم و تفسیر غیر معصومان از این کتاب الهی است. دو دیدگاه در این‌باره مطرح شده است: یکی دیدگاه اخباریان در امتناع فهم غیر معصومان ـ که دیر زمانی است منسوخ شده ـ و دیگری دیدگاه عموم عالمان که باور به امکان فهم قرآن دارند. اخباریان به دلایلی استناد کرده‌اند؛ از جمله: عدم سنخیت کلام خدا با فهم انسان غیرمعصوم، آیات بیانگر معلم قرآن بودن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و اختصاص فهم قرآن به پاک‌شدگان، روایات بیانگر اختصاص فهم قرآن به معصومان، و روایات بیانگر اراده خلاف ظاهر از آیات و روایات دال بر صامت بودن قرآن. در این مقال، با رد مدعای اخباریان، به این ادلّه پاسخ داده شده و به دلایل زیر بر امکان فهم قرآن، استدلال شده است: عقلایی و به لسان عرف بودن محاورات قرآن، تلازم هماوردخواهی قرآن با امکان فهم، تلازم فراخوان تدبّر در قرآن با امکان فهم، دلالت برخی از اوصاف قرآن (مانند نور، بیان، تبیان، بصائر، برهان و بیّنه) بر امکان فهم، دلایل روایی مانند روایات بیانگر ضرورت تدبّر در قرآن، چگونگی فهم قرآن، لزوم تمسّک به قرآن و معیار بودن قرآن در ارزیابی اخبار و احادیث. در بحث از جواز فهم نیز نخست به تقسیم جواز به جواز تکلیفی و وضعی اشاره شده و سپس برخی ادلّه اخباریان مانند ممنوعیت پیروی از گمان، روایات نکوهشگر تفسیر به رأی و روایات بیانگر تحریف، بیان و نقد شده است. در پایان نیز به دلایل زیر بر جواز فهم استدلال شده است: مدار و معیار بودن محاورات عقلایی در فهم قرآن و عدم نارضایتی شارع از آن، آیات بیانگر فراخوان تدبّر در قرآن، آیات تحدی و روایات بیانگر جواز فهم.

با نگرش کلی بر کتاب قرآن در می یابیم که با متنی تاویل پذیز روبرو هستیم . باتوجه به این مسئله فهم آن ممکن است برای همه انسان ها به یک شکل نباشد در همین راستا در قرآن آیات بسیاری نیز وجود دارند که فهم آن ممکن میباشد از این آیات به آیات محکمات تعبیر می کنند. با گذشت تقریبا چهارده قرن افراد متعددی نظریات متفاوتی در مورد قابل فهم بودن تمام آیات برای مردم ارائه داده اند اما باید توجه داشت تنها کسانی میتوانند قرآن را بدرستی متوجه شوند که آشنایی کامل با معارف الهی و زبان این کتاب آسمانی داشته باشند. مسئله قابل تامل در موضوع حجیت داشتن یا نداشتن ظواهرآیات قرآن که بسیاری از اختلاف نظر هارا بوجود آورده است ،توجه به فصیح و بلیغ بودن متن این کتاب میباشد لذا در مقاله پیش رو به این مهم پرداخته می گردد و مسئله فصاحت و بلاغت را با تکیه بر دلایل عقلی و نقلی توضیح و مورد بررسی قرار خواهیم داد.