درخت حوزه‌های تخصصی

تحریف ناپذیرى قرآن در آثار شیخ بهایى، حداقل با سه دلیل آیات، احادیث و تواتر، تمام اجزاى قرآن قابل اثبات است. دلیل قرآنى، مستند به آیه 9 سوره حجر و آیات 41 و 42 سوره فصّلت است. و دلیل روایى مستند به احادیث عرض و استفاده از شمار زیادى از احادیث فقهى و غیرفقهى در زمینه هاى آن است. دلیل تواتر نیز مبتنى بر انگیزه هاى غیرقابل توصیف مسلمانان در نقل، حفظ، نگارش و... تمام اجزاى قرآن است. به همین رو، شیخ بهایى اختلاف گوهرى در کلمات قرآن را مستند به تواتر و قرائت نماز را با هرکدام از قرائات هفت گانه بدون اشکال مى داند و اختلاف سایر مصاحف با مصحف موجود را بى اعتبار قلمداد مى کند.

با به میان کشیدن مسئلة اصالت وجود و اعتباریت ماهیت توسط ملاصدرای شیرازی، عالم حکمت اسلامی چنان تحت تأثیر این بحث قرار گرفت که متفکرانِ حوزة فلسفه همواره میکوشیدند اندیشة فیلسوفان پیش از صدرا را نیز بر اساس این مسئله تفسیر و توجیه کنند. شیخ شهاب الدین سهروردی نیز بعنوان یکی از بزرگترین حکیمان مسلمان از این حکم در امان نماند. در مورد اینکه آیا وی اصالت را از آنِ ماهیت میداند یا نور یا وجود، دیدگاه های فراوانی بیان شده است. گروهی او را اصالت ماهیتی دانسته اند و دیگر گروه او را اصالت نوری انگاشته اند. امّا هیچیک از این دو انگاره با بحثهای سهروردی هماهنگی کامل ندارد. از اینرو با توجه به این نکته که در زمان شیخ اشراق مسئلة اصالت بگونهیی که در زمان صدرالمتألهین و در آثار او مطرح بوده، محل بحث نبوده است، باید دید مبانی سهروردی با اصالت وجود هماهنگی بیشتری دارد یا اصالت ماهیت؟ سهروردی سخنانی درباره نور دارد که با بحثهای متناظر آن در حکمت متعالیه در باب وجود قابل مقایسه و تطبیق است که بایسته است بتحلیل آنها پرداخته شود. از سوی دیگر دیدگاههایی را پیرامون وجود مطرح کرده است. با مورد توجه قرار دادن این مطالب و جستجوی نظیر آنها در سخنان صدرالمتألهین، کیفیت و کمیت این هماهنگی بیشتر آشکار میگردد. همچنین شیخ اشراق بیاناتی دارد که ظهور در اصالت ماهیت دارد. از آن جمله میتوان به اعتباری دانستن وجود و مجعول بودن ماهیت اشاره کرد. نگارنده در آن بیانات بتأمل پرداخته، به بررسی و تحلیل ابعاد گوناگون آنها مبادرت ورزیده است. در پایان نیز آشکار شده است که آراء سهروردی با اصالت وجود هماهنگی بیشتری دارد.

درباره آخرین حجت الهی حضرت مهدی# و مهدویت، آیه صریحی در قرآن وجود ندارد؛ اما با کمک روایات فراوانی که به عنوان تأویل یا تطبیق در منابع فریقین وجود دارد، می توان مهدویت و منجی گرایی را یکی از جلوه های معرفتی قرآن دانست که برای هدایت و رستگاری بشر نازل شده است. آیات 4 تا 8 سوره اسراء از جمله آیاتی است که به گونه تأویلی به ظهور آن حضرت پرداخته و مفهوم آن را از زمان بنی اسرائیل و دین یهود، به حوادث مشابه در دین اسلام می کشاند. این آیات که به بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب بنی اسرائیل، صعود و نزول اخلاقی و معرفتی و فساد و عقاب آنان اشاره دارد، به کمک روایاتی که ابتلاء و امتحان امت خاتم را همانند روش و سنت زمان بنی اسرائیل می داند، سبب هوشیاری و مراقبت بیشتر در برابر فتنه های پیش از ظهور و وظیفه شناسی و آمادگی و انتظار خردمندانه تر نسبت به عصر منجی موعود و ایام ظهور مصلح کل و حکومت جهانی آن حضرت می گردد.

به «سنت تغییر» در آیه .. إِنَّ اللَّهَ لا یغَیِّرُ مَا بقَوْمٍ حَتَّی یغَیِّرُوا مَا بأَنْفُسِهِمْ...اشاره شده است و در دوران معاصر، همواره مورد توجه مفسران اجتماعی نیز بوده است. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیین دقیق «سنت تغییر» بر اساس آیه 11 سوره رعد، به مقایسه دیدگاه مفسران اجتماعی بپردازد. بررسی دیدگاه ها نشان می دهد تعریف و تبیین دقیق «سنت تغییر» مبتنی بر تفسیری است که درباره «ما»ی موصوله ارائه می شود. در این زمینه، دو دیدگاه هست: اول آنکه «ما»ی موصوله اول به «نعمت» و «ما»ی موصوله دوم به «معاصی» بازمی گردد. در نتیجه، سنت تغییر، «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب» معنا می شود. در دیدگاه دوم، «ما»ی موصوله اول به «نعمت و نقمت» و «ما»ی موصوله دوم به «معاصی و بازگشت از معاصی» معنا می شود. در نتیجه، سنت تغییر به «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب و برعکس» معنا می گردد. از این رو، در تبیین آیه، گروه اول این آیه را با آیه 53 انفال قید زده اند و معنای خاصی ارائه داده اند، ولی گروه دوم معنای عام و فراسیاقی از آیه ارائه داده اند. نتایج نشان می دهد دیدگاه و رویکرد دوم دقیق تر است؛ زیرا در برداشت فراسیاقی از آیه، ثمرات مهمی دریافتنی است؛ از جمله: کشف قوانین اجتماعی از قرآن ، طرح سؤال و ارائه پاسخ های قرآنی، ارجاع جامعه به خویش به سبب ناملایمات اجتماعی و مشاهده نمونه های عملی.

شناخت ادبیات عصر نزول برای فهم قرآن اجتناب ناپذیر است. چه بسا واژگانی که در عصر نزول در معنایی استعمال شده، اما به مرور زمان تحول معنایی یافته اند. یکی از واژه هایی که همواره کار را بر مترجمان قرآن دشوار ساخته، واژة «طاقت» است، به گونه ای که ترجمه های متفاوتی از آن ارائه شده است. دامنة این اختلاف علاوه بر ترجمه تفسیر را هم شامل میشود. در این پژوهش، ضمن بازکاوی آیة صوم به معناشناسی واژة «طاقت» و نقش آن در فهم مراد آیه خواهیم پرداخت.

سیاق به عنوان مبنای اصلی ساخت کلام نقش عمده ای در فهم مراد متکلم دارد. از همین رو سیاق، مطمئن ترین و مهم ترین ابزار مفسر و مترجم برای فهم آیات قرآنی است. ازاین رو، فهم آیات بدون توجه به جهت گیری کلی آیات و سیاق و آهنگ جملات، جز لغزش و دوری از مقصود قرآن نتیجه دیگری ندارد. اهمیت این امر هنگام ترجمه برخی واژگان و اصطلاحات مشکل در قرآن بیشتر آشکارتر می شود. واژه «أنّیٰ» از جمله این واژگان است که در بیست و هشت آیه از قرآن به کار رفته است. در ترجمه هجده مورد تقریباً اختلافی نیست؛ اما در ده مورد دیگر، بسیاری از مترجمان قرآن لغزیده اند؛ به طوری که در ترجمه آیه 223 بقره، پنج دسته ترجمه مختلف دیده می شود که بیشترین نقد و بررسی را در این تحقیق به خود اختصاص داده است. این پژوهش درصدد است تا از طریق بازکاوی دقیق موارد استعمال «أنّیٰ» در قرآن؛ معنای دقیقتر این واژه را در موارد اختلافی؛ با توجه به نظر لغویین، نظماهنگ آیات قرآن، و مخصوصاً سیاق آیات و جملات، دیدگاه های مفسران و فقها و روایات رسیده از اهل بیت‰ مشخص نماید