محسن رفعت

محسن رفعت

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۴ مورد.
۱.

تحلیلی نقادانه بر روایات عاشورایی سبط بن جوزی در «تذکره الخواص»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۹ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۱) 209 - 226

کلیدواژه‌ها: تذکره الخواص سبط بن جوزی روایات عاشورایی مقتل الحسین(ع) نقد متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷ تعداد دانلود : ۱۸
مقتل الحسین(ع) تذکره الخواص در زمره مقاتل تاریخی روایی قرن هفتم هجری است که از جهت مذهب نویسنده، محتوای گزارش های عاشورایی و اثرگذاری بر مقاتل دوران پس از خود قابل توجه است. بخشی از گزارشی که سبط بن جوزی از قیام امام حسین(ع) ترسیم کرده، برخاسته از روایات مقاتل متقدّم است و بخشی دیگر جزء متفرّدات او به شمار می آید. در متفردات وی گاه، آشفتگی های متنی دیده می شود که با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی بنابر رویکرد شیعی شأن امام معصوم خدشه دار شده است، بگونه ای که پایه و اساسی برای نقل دانشوران قرون بعدی محسوب می شود. لذا مقتل وی مخاطب را در موطن تأمل و تردید می افکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متأثر از اعتقاداتی خاص معرفی می کند. این مقاله که با رویکردی تحلیلی انتقادی سامان یافته، می کوشد تا با بررسی جامع تک تک گزاره های عاشورایی این کتاب به برخی از هجمه های تحریفی که نخستین بار در میان روایات عاشورایی جای گرفت، اشاره کند و نیز مطالب تاریخی و روایی آن را که عمده ترین مباحث مورد تردید و دقت در این مقتل است مورد ارزیابی قرار دهد.
۲.

تحلیل شاخصه های ضروری جدال احسن بر اساس آموزه های قرآن کریم در سیره عملی امام علی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۷ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۴) 195 - 218

کلیدواژه‌ها: مجادله جدال احسن قرآن نهج البلاغه سیره علی (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۷
هدف: از آنجا که جدال کلامی و اقناع مخاطب به شیوه صحیح و مؤثر، یکی از موضوعات مهم تعاملات اجتماعی از گذشته های دور تا عصر ارتباطات کنونی بود؛ پژوهش حاضر در راستای کاربردی کردن مفهوم «مجادله احسن» بر اساس آموزه های قرآن کریم و با الگوگیری از سیره عملی امام علی(ع) صورت پذیرفت. روش: گردآوری اطلاعات در این پژوهش به روش کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بود. یافته ها: بر خلاف معنای لغوی جدال که اغلب به «ستیزه جویی کلامی» تعبیر می شد، قرآن کریم به معنای مثبت جدال نیز توجه کرده و از آن به «جدال احسن» تعبیر می کند و شاخصه هایی را نیز برای دستیابی به آن معرفی کرده بود. نتیجه گیری: با استناد به آیات قرآن کریم، پنج مورد از ضروری ترین ویژگی های جدال احسن، شامل بیان تمثیل، همدلی با مخاطب، استفاده از برهان، حفظ ادب و پرهیز از استهزا و رعایت انصاف و پرهیز از تعصب ورزی انتخاب شد. سپس با بررسی سیره امام علی(ع) در نهج البلاغه، به طور جداگانه برای هر کدام از آنها مصادیق عملی تبیین شد.
۳.

تحلیل فقه الحدیثی هلاکت شیعه نمایان به وسیله طاعون در کتاب الکافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 209 - 244

کلیدواژه‌ها: شیعه نمایان مرگ با طاعون الکافی نقد متن فقه الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۶۱
تظاهر و نفاق به سبب سوءاستفاده از دین و اعتقادات مذهبی، همواره وجود داشته و دارد. در زمان ائمه k نیز برخی با هدف فریب مردم، جاسوسی برای حاکمان و ضربه زدن به امامان و شیعیان، تظاهر به تشیع می نمودند. بنابراین برخی از معصومان k برای هشیارسازی مردم، به تبیین ویژگی های شیعیان واقعی از دروغین پرداختند. در حدیثی از کتاب کافی به برخی ویژگی های شیعیان و شیعه نمایان اشاره شده که یکی از صفات متظاهرین به تشیع، هلاکت آن ها به وسیله طاعون معرفی شده است. مفهوم این عبارت با آیات، روایات و شواهد تجربی تناقض دارد؛ زیرا طاعون نوعی بیماری همه گیر است و عقلاً نمی توان آن را منحصر به گروهی خاص دانست. بنابراین پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با هدف نقد متن و بررسی فقه الحدیثی این روایت انجام شده است. بررسی سند حاکی از اعتبار حدیث است؛ اما متن حدیث در کتب مختلف، حائز تفاوت هایی است که با استناد به برخی از آن ها می توان برای «طاعون یَقتُلُهُم  » معانی دیگری غیر از بیماری فرض نمود. بنابراین مفهوم عبارت مذکور از نظر واژگانی، آیات، روایات و شواهد تجربی و تاریخی بررسی گردید و استناد به یافته های تحقیق نشان داد هلاکت با طاعون که به شیعه نمایان نسبت داده شده، معرف مرگی غیر از بیماری و به معنای مرگ با ادوات جنگی همچون شمشیر یا نیزه، و یا مرگ قلب و روح ایشان است.
۴.

تحلیل توصیه امام باقر (ع) به پذیرش ولایت خلفا مبتنی بر اعتبارسنجی روایت «مَا ظَلَمَانَا مِنْ حَقِّنَا مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۲) 77 - 114

کلیدواژه‌ها: غصب حق اهل بیت (ع) امام باقر (ع) نقد حدیث خلفا ابن شبه دارقطنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۱ تعداد دانلود : ۱۴۵
روایت عدم غصب حق اهل بیت (ع) توسط خلفا در منابع اهل سنت از قول امام باقر (ع) از جمله روایاتی است که بنابر رویکرد اهل سنت می توان برای نشان دادن حسن رابطه ی اهل بیت (ع) با خلفا بدان تمسک جست. این روایت در منابع اهل سنت با طرق متعدد از دو راوی ضعیف نقل شده و به برخی منابع متاخر شیعه نیز از کتب اهل سنت منتقل شده است. یافته ها نشان می دهد روایت مورد بحث در تعارض با اخبار و وقایع تاریخی موجود در منابع فریقین، سنت و سیره ی اهل بیت (ع) است. وجود روات تضعیف شده در سلسله سند نیز از اعتبار روایت کاسته است. برای نخستین بار این روایت از سوی ابن شبه نقل شده، پس از او نیز دارقطنی با طریقی متفاوت از طریق ابن شبه گزارش کرده است. نگاشته ی حاضر با رویکردی تحلیلی- انتقادی می کوشد تا سند و طرق روایت مذکور را با توجه به منابع فریقین و با تکیه بر منابع اهل سنت در سنجه ی نقد قرار دهد. همچنین ضمن بررسی مصادر و اسناد روایت، به بررسی محتوای آن و نشان دادن تعارض روایت با تاریخ، احادیث و نحوه تعامل اهل بیت (ع) با شیخین پس از رحلت پیامبر (ص) می پردازد تا بدین طریق بیان دارد که ناسازگاری روایت با موارد مذکور اعتماد به آن را کم کرده و اعتبار آن را می کاهد.
۵.

تحلیل انتقادی عبارت «صَوتُ المَرأةِ عَورَةٌ» به مثابۀ حدیث و قاعده ای فقهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فقهی دوره ۱۹ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 307 - 322

کلیدواژه‌ها: صدای زن نامحرم صَوتُ المَرأةِ صَوتُ المَرأةِ عَورَةٌ عورت بودن صدای زن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵ تعداد دانلود : ۱۲۳
گفت وگوی زن و مرد و شنیدن صدای نامحرم از مقتضیات جامعۀ امروزی است که دربارۀ تعیین حدود و احکام آن اقوال مختلفی از فقهای متقدم و متأخر صادر شده است. این اقوال بر پایۀ روایات و گاه عباراتی است که به مثابۀ روایت در نظر گرفته شده است. بنابراین بررسی اصالت و اعتبارسنجی سندی و دلالی آن ها ضروری به نظر می رسد. زیرا در میان مشهورات عباراتی وجود دارد که فاقد هر گونه اصل و ریشه اند که به آن ها عبارات حدیث نما هم گفته می شود. از جملۀ چنین احکامی موضوع حرمت سخن گفتن زن در حضور نامحرم است که فقها تلاش کرده اند آن را از عبارت «صَوتُ المَرأة عَورَة» استخراج کنند. در این تحقیق، که به روش کتابخانه ای با رویکردی تحلیلی انتقادی به سامان رسیده است، کوشش شد ضمن بیان اقوال فقها به نقد و بررسی و میزان اعتبار این عبارت پرداخته شود. فقدان عبارت در منابع کهن روایی، نقل آن با صیغۀ تمریض «رُوِیَ»، و مردود دانستن آن توسط جمعی از فقها از قرائنی است که اصالت این روایت را با مشکل جدّی مواجه می سازد. کهن ترین منبع که این روایت انگاره در آن یافت می شود کتاب المسائل المهنّائیۀ الاولی علامه حلی است و محتمل است که علامه این تعبیر را از حکم برخی فقها آورده یا برداشت ایشان از روایت «المَرأة عَورَة» و سرایت عورت بودن به همۀ جنبه ها و ابعاد زن از جمله صدای او بوده باشد. وجود برخی روایات و آیات معارض با این مفهوم و سیرۀ معصومان(ع) نیز موجب تردید در این حرمت است
۶.

روایات عاشورایی میرزامحمدتقی سپهرکاشانی در ناسخ التواریخ

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 81 - 112

کلیدواژه‌ها: تحریفات عاشورا ناسخ التواریخ سپهر کاشانی روایات عاشورایی مقتل الحسین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۵ تعداد دانلود : ۱۷۶
ناسخ التواریخ یکی از آثار میرزامحمدتقی سپهرکاشانی است. بخشی از این کتاب به مقتل الحسین اختصاص دارد. این مقتل یکی از پیشگامان تحریفات عاشورایی در قرون اخیر به شمار می رود. گزارشی که سپهر از قیام امام حسین(ع) ترسیم کرده از روایات مقاتل متقدّم و متأخّر گرفته شده و از نظر متنی آشفته است؛ به طوری که در برخی موارد با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم7 خدشه دار شده است. با این همه این مقتل بسیار مورد توجه علما، وعاظ و مداحان شیعی بوده است. مقتل الحسین در برخی موارد مخاطب را به تأمل و تردید می افکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متأثر از اعتقاداتی خاص معرفی می کند. مقاله حاضر درصدد است تا با بررسی گزاره های این کتاب، مطالب تاریخی و روایی آن را که بسیار مورد تردید است ، با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی مورد ارزیابی قرار دهد و از این طریق به برخی از تحریفاتی که نخستین بار بر اثر این کتاب در میان روایات عاشورایی جای گرفته است، اشاره کند.
۷.

تحلیلی انتقادی بر روایت فتوای شریح قاضی بر قتل امام حسین (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۹ ۱۳۰-۱۰۱

کلیدواژه‌ها: شریح قاضی امام حسین (ع) ثمرات الأنوار موسوی اصفهانی تذکره الشهداء شریف کاشانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶۹ تعداد دانلود : ۱۳۵
صدور جواز قتل امام حسین(ع) با فتوای یکی از شخصیت های مشهور تاریخی یعنی شریح قاضی یکی از مشهورات عاشورایی به شمار می رود. اهمیت تحلیل این گزارش تاریخی روایی از آن روست که رخداد سترگ عاشورا به صدور فتوایی وابسته شده و از دیگر عوامل آن چشم پوشیده شده است. در میان گزارش ها نخستین منابعِ ناقل، دو کتاب روایی شیعی با رویکرد منقبت نگارانه است؛ کتاب های ثمرات الأنوار و مزامیر الأولیاء موسوی اصفهانی و نیز تذکرهالشهداء شریف کاشانی که با ادبیاتی فخیم آن را شرح و بسط داده اند. مجموع یافته ها نشان می دهد شخصیت و عملکرد ضعیف و محتاطانه شریح سبب شهرت این گزارش شده، حال آنکه نقد متنی گزارش مذکور چنین می نمایاند که صدور چنین فتوایی از شریح قاضی ثابت نیست، چه اینکه بنا بر ادلّه متعدّد محلّ اشکال و مناقشه است. هدف این مقاله که با رویکردی تحلیلی انتقادی سامان یافته است صرفا پالودن اتهام چنین وضعی از دامان شریح قاضی نیست، بلکه چنین گزارشی به مثابه بررسی یک انگاره مورد تحلیل واقع شده است. از این رو می کوشد پس از اعتبارسنجی گونه های روایی موجود و تحلیل منابع به نقد متنی و قرائن پیرامونی آن بپردازد و با ادله متقن تاریخی روایی این گزارش را در سنجه نقد نهد. یافته ها نشان می دهد علی رغم وجود تناقضات و تعارضات متعدد، کاربست اصطلاح فتوا پیشینه ای مربوط به دوره زندگانی امام حسین (ع) نبوده و محتوا و نوع ادبیات این فتوا با ادبیات سده اول هجری تناسبی ندارد.
۸.

مبانی و آثار نگرش اخلاقی به سیاست در پایداری حکومت ها و بیداری ملت ها با تأکید بر نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بیداری اسلامی سال یازدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 123-153

کلیدواژه‌ها: سیاست و اخلاق هشیارسازی آسیب ها پایداری حکومت ها امام علی (ع) نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۰۵
پژوهش حاضردرصددآشکارسازی و تحلیل نگرش امام علی (ع) به مبانی سیاست بر پایه اخلاق و واکاوی آسیب های آن در پایداری حکومتها وبیداری ملتها نگارش شده است( مسئله )؛ این تحقیق که با روش کیفی و رویکرد توصیفی - تحلیلی مبتنی بر داده های کتابخانه ای با تأکید بر نهج البلاغه سامان یافته، می کوشد زیر ساخت های پیوند اخلاق و سیاست را در نگرش امام علی(ع) و با تکیه بر خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار نهج البلاغه تبیین کند.( روش ) نگره سیاست بر پایه اخلاق به عنوان یکی از رویکردهای مطرح شده در پیوند این دو مقوله با یکدیگر است که بررسی جامع از بُن مایه ها و درون مایه های آن می تواند در سطح گسترده بر پایداری حکومت ها و بیداری ملتها اثر شگرفی گذارد.( فرضیه ) با فحص در رهیافت اندیشه حکومتی امام (ع) می توان چنین دریافت که سیاست علی رغم تنوع برداشت ها، بدون پشتوانه اخلاق آسیب های مختلف فردی و اجتماعی را به همراه خواهد داشت. بهسازی زیر ساخت های اخلاق مداری درسیاست می تواند زمینه اصلاح رفتارها و مناسبات جمعی را فراهم سازد. ره آورد این رویکرد، تجمیع زیرساخت های جامعه بر پایه اخلاق مداری و دین مداری به ویژه گفتمان در پیوند با نهاد زمامداری است. برون داد و یافته ها نشان می دهد در اندیشه امام نگرش توحیدمدارانه، امانت مدارانه، خدمت مدارانه، ابزارمدارانه، کرامت مدارانه به سیاست و سیاست گذاری زمینه را برای حاکمیتی سالم و جامعه ای آگاه، نظام مند و اخلاق مدار فراهم می کند. لذا این نگرش بستری مناسب برای همدلی و تجلی تعامل هدفمند در جامعه خواهد شد.( یافته ها )
۹.

روش شناسی جامع شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۵ 143-175
تعداد بازدید : ۱۹۷ تعداد دانلود : ۱۷۷
ابن ابی الحدید معتزلی به عنوان مشهورترین شارح کتاب نهج البلاغه، کتاب خود را با نام «شرح نهج البلاغه» سامان داده که از نیکوترین شروح نهج البلاغه به شمار است، وی در جهت شرح کلام امیرمؤمنان% از روش هایی بهره جسته تا شرح کلام در جایگاه خویش، خوش نشیند، در تفسیر آن توجه ویژه ای مبذول داشته، و اساس شرح خود را بر پیاده نمودن قواعدی بنا نهاده است. این مقاله، به بررسی روش های مهم موجود نزد شارح از قبیل استخراج روش قرآنی، حدیثی، ادبی، تاریخی، کلامی و شرح بر پایه ی علوم فرعی دیگر نسبت به شرح و تفسیر کلام امام پرداخته و درصدد است نشان دهد که وی در استخراج این روش ها با اصول، معیارها و گزاره هایی اقدام به شرح کلام امیرمومنان% نموده که در خور توجه است.همچنین در پایان با نگاه آماری جداول فراوانی و گراف ها ارائه گردیده است. منابعی که وی در آنها تکیه کرده پایه ی کاربست چنین روش هایی است، که می توان نتیجه گرفت شارح، کلام امام را چونان یک مجتهد منتقد تفسیر می کند و در اجتهادش به قرآن، حدیث، ادبیات، تاریخ، کلام و دیگر موارد از این دست استناد می ورزد، ضمن این که سه منهج ادبی، تاریخی و کلامی او را می توان در میان روش های او ویژه دانست.
۱۰.

الأثر المتبادل بین الأخلاق والسیاسه بناءً على الخطبه الشقشقیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه ربیع و صیف ۱۴۰۰ (۱۴۴۲ق) العدد ۲ (المتوالی ۸) 11 - 26

کلیدواژه‌ها: الأخلاق الإمام علی (ع) السیاسه الشقشقیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۲ تعداد دانلود : ۱۶۶
تعتبر ثنائیه الأخلاق والسیاسه إحدى النظریات حول العلاقه بین الأخلاق والسیاسه. إن نهج الفکر الحکومی للإمام علی؟ هو أن السیاسه دون دعم معنوی تجلب العدید من الأضرار الفردیه والاجتماعیه. توضح هذه الدراسه، من خلال دراسه فکر الإمام علی؟ والتأکید على الخطبه المتسامیه لنهج البلاغه وأسلوب المکتبه والمنهج الوصفی التحلیلی،انه على الرغم من الضعف الأخلاقی فی خلق ظاهره العنف فی سیاسه الحکام  إن المجتمع یسیر فی الاتجاه الخاطئ، ومن الخطأ أن نتوقع من الناس أن یتصرفوا على أساس الأخلاق ونتیجه لذلک، فإن فعالیه مقاربات وممارسات النظام الحاکم ستکون موضع تساؤل خطیر. تؤثر عواقب السیاسات غیر المؤذیه على مجالات الفرد والمجتمع والحکومه، وسیعانی المجتمع الذی یحکمه النظام الدینی من أضرار قاتله أکثر. یمکن تحلیل ابتکار هذا البحث وفق جزء من الخطبه الشقشقیه بحیث یشوه الآثار الأربعه للعنف المضلل والتمرد والتنوع وعدم التوازن فی المجتمع. ومن ناحیه أخرى، یحاول القائد الأخلاقی بالتفاوض، واستخدام الإصلاحات المناسبه لاسکات الخصم ومنع المزید من التشنجات فی المجتمع، وحمایه حقوق المعارضین والحفاظ على کرامه الإنسان، - سیاساتِه المسؤوله لتعزیز وتقویه الأسُس الفکریه تحسین معتقدات وممارسات الفرد والمجتمع والحکومه.
۱۱.

بررسی انتقادی روایات عاشورایی تاریخ طبری (بازه زمانی عاشورا به بعد)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۰شماره ۱۴ 9 - 45

کلیدواژه‌ها: تاریخ طبری مقتل الحسین (ع) روایات عاشورایی تحریفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۶۷ تعداد دانلود : ۲۷۴
مقتل الحسین(ع) موجود در کتاب تاریخ طبری (310 ه ق) از جمله مقاتل برجای مانده و قدیمی مربوط به قرن سوم و چهارم است. این کتاب نیز مانند سایر کتب تاریخی و روایی از هجمه گزارش های قابل تأمل مصون نمانده و برخی از مطالب آن در موضوعات مختلف، از جمله درباره جریان عاشورا مورد تردید است. طبری، گزارشی که از قیام عاشورا ترسیم نموده، برخاسته از روایت ابومخنف بوده که در حال حاضر قدیمی ترین مقتل موجود است؛ اما در عین حال از آشفتگی های متنی رنج می برد به طوری که در برخی موارد با وقایع مسلم تاریخی ناسازگار بوده و یا از نگاه شیعی شأن معصوم دچار خدشه شده است. البته در قرن های بعد برخی از علمای شیعه به این کتاب نیز استناد کرده اند. در مقاله پیشِ رو پس از تحلیل وجوه مختلف پیرامون روایات محل مناقشه، دیدگاه برگزیده ای عرضه می شود که مزیّت های قابل ملاحظه ای نسبت به نظرات ارائه شده در این عرصه را داراست. یافته ها نشان می دهد برخی از روایات طبری در حمایت از جریان اموی و گاه برخی از آن ها علیه این جریان تلقی می شود که این نشان دهنده امانت وی در گزارش عاشورا از راویان عاشورایی است و از طرف دیگر نقل روایات متعارض یا متناقض زمینه را برای نقد رویکرد و روش او را فراهم کرده است. روایات ذلّت پذیری امام حسینA، اسارت دو فرزند عبدالله بن جعفر و شهادتشان پس از عاشورا، کشف عورت از علی بن الحسین A، اظهار ندامت یزید از قتل رساندن امام از جمله روایاتی است که قابل نقد و تحلیل است. این مقاله با رویکردی تحلیلی انتقادی به نقد این روایات پرداخته و یافته های آن می تواند در مطالعات عاشوراپژوهی مورد بهره برداری قرار گیرد.
۱۲.

راهکارهای گرایشی و منشی درمان تفاخر در تربیت اخلاقی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اخلاق وحیانی سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 39 - 68

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم تفاخر تکبر تربیت اخلاقی اصلاح گرایش اصلاح منش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۹ تعداد دانلود : ۳۴۷
تفاخر از برجستهترین معضلات فرهنگی-اجتماعی عصر حاضر است که گذشته از ضدیتش با ارزشهای دینی و آثار سوء اخروی، به لحاظ زندگی این دنیایی نیز پیامدهای نامطلوب اقتصادی، تربیتی، روانشناختی و جامعهشناختی گستردهای دارد. قرآن کریم به عنوان برنامه هدایت بشر از ظلمت به سمت نور و از رذایل به فضائل به مبارزه با این رذیله اخلاقی-اجتماعی پرداخته و جامعه عصر نزول را از رفتارهای فخرفروشانه تطهیر کرده و فضائلی همچون برابری، مواسات، ایثار، گذشت، فروتنی و تواضع را جایگزین آن نموده است. نظر به اهمیت استخراج روشهای قرآنی در حل مسائل اجتماعی، جستار حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی راهکارهای درمان تفاخر از منظر قرآنکریم در دو ساحت گرایش و منش پرداختهاست.براساس یافتههای پژوهش، راهکارهای گرایشی قرآن برای درمان تفاخر به دو بخش راهکارهای ترهیبی و ترغیبی قابل تقسیم هستند که اولی مشتمل بر روش عبرتبخشی و روش تهدید و دومی شامل سه روش تشویق، الگودهی و سرعت و سبقت است. راهکارهای منشی نیز به دو دسته راهکارهای ایجابی و سلبی تقسیم میشوند که دعوت به صبر، تواضع و جایگزینی عامل شادی در دسته اول و منع از تکبّرورزی، یأس و سرمستی از امکانات در دسته دوم جای میگیرند.
۱۳.

رفتارشناسی تحلیلی از رهبری اخلاق مدارانه امام علی (ع)(مطالعه موردی، دوران غارات)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان دوره یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ 191 - 217

کلیدواژه‌ها: اخلاق مداری امام علی (ع) غارات رفتارشناسی قدرت نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۱۵
شناخت رفتار اخلاق مدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت و تطبیق آن با پس از رهبری اش می تواند سیاست های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی اش را تبیین وبرجسته تر بنمایاند. امام علی(ع)در قامت یک زمامدار می کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله ای نشان دهد آموزه های اخلاق مدارانه مورد تأکید درخلافت، با آموزه های اخلاق مدارانه در دوران پیش از حکومت تفاوتی نداشته است. برخورد و جنگ با شورشیان دردوره غارات، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاق مدار می کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت برمحور اخلاق بر مدّعی دیندار بی اخلاق ترجیح و برتری دارد. مقاله پیش رو به تبیین این تئوری نوین در حوزه تئوری های رهبری پرداخته است. هدف از این پژوهش نشان دادن نمونه ای آشکار از این اخلاق مداری در دوره «غارات» است که چگونه امام اصول اخلاقی را در قامت زمامداری اش و در گستره حکومت کوتاه و پرفراز ونشیبش حفظ کرد و کلیت قاعده تلازم میان قدرت و انحصارطلبی را به چالش کشید. یافته های این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی صورت پذیرفته، چنین تبیین می کند که درسیره امام علی(ع) اخلاق مداری در همه کُنش ها و پدیده های اجتماعی و سیاسی اصالت دارد و او برای رسیدن به اهداف مقدس خود کوچک ترین مسائل اخلاقی را فدا نمی کند و این امر نه تنها در زمان نداشتن قدرت، بلکه در زمان داشتن قدرت نیزنمایان است.
۱۴.

حدیث «رهان طیر» در بوته نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۳ 79-102

کلیدواژه‌ها: وهب بن وهب ابوالبختری برد و باخت با پرنده تقیه نقد حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۸ تعداد دانلود : ۱۷۱
در روایات فقهی، جواز رهان (برد و باخت)، به سه مورد شتردوانی، اسب دوانی و تیراندازی منحصر شده است. وهب بن وهب ابوالبختری نیز که یکی از راویان عامی و البته معاصر امام صادق (ع) است، در همین موضوع روایتی نقل کرده که پرنده را نیز به موارد سه گانه جواز رهان الحاق می کند. این حدیث متعارض با احکام فقهی و در کتب حدیثی فریقین محکوم به جعل است، چون شخصیت راوی آن در کتب رجالی، مخدوش و متهم به وضع است. تحقیق پیش رو دو ادّعا دارد؛ نخست اینکه وهب روایت مزبور را جعل نکرده است، و دیگر اینکه آن را از امام صادق(ع) نیز شنیده است. مهم ترین قرینه در تأیید این دو ادعا، وجود روایاتی صحیح به همین مضمون از آن حضرت در مجامع روایی شیعه است. راه حل رفع تعارض این خبر با سایر روایات نیز، تقیه ای دانستن روایت منقول از امام صادق (ع) و موافق روایت وهب است. این مقاله با رویکردی تحلیلی انتقادی می کوشد تا حدیث مذکور را در منابع روایی در سنجه نقد نهد و در تلاش است با کاوش در دیگر مصادر و یافتن بسامد و گونه های حدیثی و تاریخی، آن را تحلیل نماید.
۱۵.

بررسی معنایی، مفهومی و کاربردی احادیث «فضیلت مندی زنان زایا و مهربان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فصلنامه فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده سال پانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۷ 79 - 105

کلیدواژه‌ها: برترین زنان فرزندآوری قرآن کریم روایات معصومان (ع) ملاک برتری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۶ تعداد دانلود : ۲۰۷
این جستار به روش کتابخانه ای و با هدف واکاوی معنای احادیثی از پیامبر (ص) در «برتری زنانی که صاحب فرزندان متعدد هستند» انجام شده و با توصیف و تحلیل آیات و روایات، به بررسی مقصود محتمل گوینده پرداخته شده است. ابتدا حدیث «إِنَّ خَیْرَ نِسَائِکُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ» از میان احادیث مشابه انتخاب شد و پس از حصول اطمینان از اعتبار سندی و متنی آن، معنای لغوی بررسی گردید. با پذیرفتن معنای ظاهری صفت «وَلُود» یعنی تأیید صفت پرفرزندی در برتری بخشی به زنان زایا دو فرضیه درنظر گرفته شد که براساس آن ، بیان این کلام به جهت 1) مصلحت و اقتضای زمان و عصر پیامبر (ص) بوده یا 2) حکمی عام و توصیه به امری مطلوب در همه ادوار می باشد. در روند تحقیق تعدادی از آیات و برخی از روایات شامل معیارهای اصلی ازدواج و برتری افراد بررسی گردید تا ابهام حاصل از نوع برتری بخشی این حدیث که می توانست بار منفی آموزشی داشته باشد رفع گردد. یافته ها نشان داد که در قرآن کریم تنها صفت متمایزکننده و ملاک برتری افراد چه مرد و چه زن، میزان تقوا و طهارت نفس بوده و در روایات نیز منحصر به یک صفت خاص و مطلق نمی باشد؛ لذا این نتیجه به صورت استقرایی حاصل شد که مقصود پیامبر (ص) از بیان برتری چنین زنانی، تبیین اهمیت موضوع فرزندآوری در بعد اجتماعی آن بوده؛ زیرا درصورت تمایل به تعدد فرزندآوری در جوامع اسلامی، ضمن لحاظ نمودن شرایط آن هم چون تربیت، امنیت و معاش فرزندان، تأثیرات مثبت آن ازجمله افزایش استحکام خانواده ها، پرورش نسل سالم، هوشمند و پایبند به اصول اخلاقی، رشد و شکوفایی فرهنگی و اجتماعی، ترقی و تعالی عموم اقشار و ... در جامعه حاصل خواهد شد؛ لذا احادیث مذکور دستوراتی تعلیمی به روش تشویقی برای مسلمانان در همه سطوح جامعه بوده و مخاطبان آن، تنها مسلمانان عصر رسالت نبوده اند.
۱۶.

تحلیلی بر روایات عاشورایی قمقام زخّار و صمصام بتّار

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ششم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۱ 19-45

کلیدواژه‌ها: فرهادمیرزا معتمد الدوله قمقام زخار و صمصام بتّار امام حسین (ع) روایات عاشورایی تحریف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۰ تعداد دانلود : ۲۴۲
بازتاب مقتل الحسین(ع) در کتاب قمقام زخار و صمصام بتّار با وجود مشابهت هایی که با دیگر گزارش های عاشورایی دارد، دارای تفاوت هایی با دیگر مقتل ها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری می سازد. از آنجا که قمقام زخار از سوی چهره ای سیاسی در عهد قاجار نگارش شده است، می تواند منشأ اثر برای جامعه علمی و عمومی تلقی شود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارش های تاریخی ناسازگار است و در مواردی می تواند اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنّی در قرن های بعد شده است. در این مقاله تلاش می شود با روش کتا بخانه ای و رویکردی تحلیلی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارش های قابل توجهی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.
۱۷.

ارائه چارچوبی برای بازسازی ارزشهای اخلاقی در محیط کار مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مدیریت در دانشگاه اسلامی سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 341 - 362
تعداد بازدید : ۲۲۸ تعداد دانلود : ۱۶۴
هدف: بازسازی ارزشهای اخلاقی، جایگاه ویژه ای در کارامدی مدیریت منابع انسانی دارد. لذا هدف تحقیق حاضر، ارائه چارچوبی برای بازسازی ارزشهای اخلاقی در محیط کار مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه بود. روش: راهبرد تحقیق حاضر، کیفی؛ از لحاظ هدف، توسعه ای و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. مضامین پژوهش از طریق مطالعه عمیق سیره رفتاری امام علی(ع) و بنا بر مطالعه جامع نهج البلاغه و کتب روایی که تاریخ حکومت امام را تبیین کرده اند و با استفاده از روش تحلیل مضمون شش مرحله ای براون و کلارک(2006) استخراج شده است. یافته ها: در نتیجه تجزیه وتحلیل مضمون، 158 مفهوم در قالب 26 کد به عنوان مضامین پایه، چهار کد به عنوان مضامین سازمان دهنده و دو کد به عنوان مضامین فراگیر برچسب گذاری شد. برای سنجش روایی یافته ها، از نظر خبرگانی که در حوزه های مرتبط با نهج البلاغه و مدیریت اسلامی پژوهش و تألیفاتی داشته اند استفاده و پایایی یافته های تحقیق نیز به روش توافق بین دو کدگذار تأیید شده است. نتیجه گیری: برای بازسازی ارزشهای اخلاقی در محیط کار می بایست به بازتعریف و خلق هم آفرینی اخلاقی ادراک شده و اقدامات اخلاقی ارزش زا تمرکز کرد. هم آفرینی اخلاقی ادراک شده از طریق ظرفیت سازی چندگانه و مشروعیت سازی فطری ایجاد می شود و اقدامات اخلاقی ارزش زا نیز ابزارها و اقدامات اخلاقی اند که موجب بازسازی ارزشهای اخلاقی در محیط کار می شوند.
۱۸.

رفتارشناسی تحلیلی از رهبری اخلاق مدارانه امام علی(ع)در جنگ جمل مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 109-141

کلیدواژه‌ها: اخلاق مداری امام علی (ع) جنگ جمل رفتارشناسی نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۶ تعداد دانلود : ۳۷۵
شناخت رفتار اخلاقمدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت میتواند سیاستهای اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدیاش راتبیین و برجستهتر بنمایاند. امامعلی(ع)به عنوان زمام دار جامعه اسلامی میکوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر دیگر حوزه ها نشان دهد آموزههای اخلاق مدارانه مورد تأکید درخلافت، با آموزه های اخلاق مدارانه در دوران پیشاز حکومت تفاوتی نداشته است. جنگ جمل به عنوان نخستین جنگ تحمیلی به امام، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاقمدار میکوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار واخلاق مناسب با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت اخلاق مدار بر دیندار بیاخلاق ترجیح وبرتری دارد. مقاله پیشرو به تبیین تئوری نوین درحوزه تئوری های رهبری پرداخته است. این پژوهش با مداقه بر سیره ی امام علی(ع)به روش توصیفی تحلیلی درصدد تبیین آن است که گزارههای بناشده بر محور اخلاق ونیز کارکرد سلبی وایجابی این رفتار میتواند جامعه تحت امر زمامدار را اخلاقمحور سامان دهد، گفت وگو بر پایه گزاره های خاصِ اخلاقمدار، تن دادن به خواستههای اصلاحگرایانه بنابر بر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم بهمنظور ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ کرامت انسانی وپاسداشت حقوق افراد مخالف وشبه مخالف نه بر پایه خویشاوندی وسابقه حضور درعرصههای مختلف سیاسی، میتواند کشمکش به وجود آمده در جامعه رابا رفتار اخلاقمدار زمامدار دفع کند.
۱۹.

تحلیل انتقادی متون نقلی اسلامی و پیشااسلامی در تعیین هویت قربانی ابراهیم (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 320 - 295

کلیدواژه‌ها: اسحاق اسماعیل حضرت ابراهیم (ع) ذبیح الله نقد سند نقد متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۱۵۸
هویت قربانی ابراهیم، مسئله ای جدی در ادیان توحیدی است. ظواهر متون عهدینی، اسحاق را ذبیح می داند، اما در میان مسلمانان به دلیل اجمال آیات مربوط به داستان ذبح در قرآن، اختلاف هایی در تعیین ذبیح وجود دارد. دامنه این اختلافات در روایات فریقین، بیشتر است. بخشی از روایات فریقین، اسماعیل را ذبیح معرفی می کند وگروهی دیگر، اسحاق را. پژوهش حاضر، متون مرتبط با این موضوع، را در منابع اسلامی و عهدینی، با رویکردی تحلیلی انتقادی، از رهگذر تحلیل سندی و متنی روایات و متون نقلی عهدینی و اسلامی، ارزیابی می کند. یافته های تحقیق نشان می دهد با وجود صراحت بخش هایی از کتاب مقدس در تعیین ذبیح، شواهد درون متنی حاکی است، عبارت هایی که به نام ذبیح اشاره دارد، افزوده های تفسیری مفسران کتاب مقدس است. همچنین با وجود اختلاف در روایات اسلامی، تحلیل اسناد و ملاحظه شواهد درون متنی آیات قرآن و روایات اسلامی، حاکی از آن است که اسماعیل، نامزد قربانی ابراهیم بوده است.
۲۰.

روایات عاشورایی الطبقات الکبری ابن سعد در سنجه نقد (بازه زمانی پیش از عاشورا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم تابستان۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۱۰۷-۱۳۲

کلیدواژه‌ها: الطبقات الکبری مقتل الحسین (ع) ابن سعد روایات عاشورایی تحریفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۶ تعداد دانلود : ۴۹۳
ابن سعد در کتاب الطبقات الکبری، بخشی را به مقتل الحسین(ع) اختصاص داده که در میان مقاتل موجود سیدالشهدا(ع) از لحاظ قدمت در جایگاه دوم قرار دارد. با وجود موارد مشابه فراوان میان گزارش های آن با مقتل ابومخنف، ابن سعد بسیاری از روایات مقتل ابومخنف را حذف کرده و به نقل از مقاتل واقدی و دیگران روی آورده است. رویکرد جانب دارانه ابن سعد در گزارش واقعه عاشورا، اقبال وسیع مورخان و رجال شناسان مکتب شام؛ همچون ابن عساکر، ذهبی، ابن حجر، مزّی، ابن کثیر به آن را به دنبال داشته است. این مقتل علی رغم اخبار منفرد نسبت به دیگر کتب تاریخی و یا حدیثی، در برخی موارد با وقایع مسلم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم(ع) و یا خاندان معصومان(ع) را مخدوش ساخته و پایه های نااستواری برای تحقیق پیش روی عالمان فریقین در قرن های بعد از خود قرار داده است. یافته ها نشان از جهت داری گزارش وی از قیام امام حسین(ع) و تحلیل برپایه ذهنیتی خاص است که احتیاطی دوچندان را پیش روی مقتل پژوه می نهد. این مقاله با روش کتابخانه ای به صورت میان رشته ای تاریخ و حدیث و رویکردی تحلیلی و انتقادی، روایات تأثیرگذار و جهت دار او را مورد نقد و بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان