تفسیر و علوم قرآن

یکی از کارآمدترین و بهترین روش های تفسیر قرآن، استفاده از قرآن در تفسیر خودش می باشد. مفسران قرآن به قرآن ادله ای بر اعتبار و صحت این روش اقامه کرده و این روش را برگرفته از سیره معصومان دانسته اند. آیه سرقت (مائده/ 38) از بارزترین مصداق های این سیره است که این مفسران بدان تمسک نموده و بر همین اساس جنبه تعلیمی بودن این سیره را در روایات تفسیری اهل بیت به مرحله ظهور و اثبات رسانده اند. اما باید توجه داشت که همه روایات تفسیری قرآن به قرآنِ اهل بیت جنبه تعلیمی نداشته و برخی وجوه دیگر نیز در آن ها وجود دارد. هرچند در روایت امام جواد آیه سرقت به آیه أنّ المساجد للّٰه (جن/ 18) تفسیر، و مقدار قطع دست دزد بر اساس آن تعیین شده است، اما واکاوی مسئله نشان می دهد که این روایت هیچ جنبه تعلیمی ندارد و امام صرفاً برای اسکات مخالف و تأیید حکم تشریع شده، از تأویل و لوازم معنای یک آیه (جن/ 18)، آیه ای دیگر (آیه سرقت) را فهمانده است. وجود روایت های دیگر ذیل آیه سرقت و استناد به آیاتی دیگر (تبیین ادله ای دیگر) در تفسیر آیه مذکور و نیز بررسی تفسیری واژگان «ید» و «مساجد»، مٶید این مطلب است. علاوه بر همه این مطالب، اصلاً طرفداران نظریه تفسیر قرآن به قرآن، احکام فقهی را از دایره تفسیر قرآن به قرآن خارج و جزء مستثنیات دانسته اند.

۲۵۴۳.

سبک علامه طباطبایی در نقد آراء مفسران(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید رضا موسوی کانی

منبع: پژوهشهای قرآنی ۱۳۸۲ شماره ۳۴ ویژه نامه قرآن و حقوق

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران شیعی

تعداد بازدید : ۱۹۴۵

این نوشتار به بررسی گونه های مختلف نقد آراء تفسیری دیگر مفسران در تفسیر المیزان پرداخته است. نقدهای المیزان بر دیگران در دو دسته قابل بررسی است: 1- نقدهایی که در ارتباط با قرآن و سنت هستند. 2- نقدهای مربوط به ابزار و مقدمات تفسیر. در دسته نخست، اشکالاتی چونان ناسازگاری با ظاهر آیات، سیاق آیه، صدر و ذیل آیه، اسلوب قرآن، اسلوب عربی و ... مطرح شده است. در دسته دوم، مواردی چون: بهره جویی از قواعد نحوی، تاریخ، شناخت مکی و مدنی، مطلق انگاری علوم تجربی، مغایرت با ضرورت دین و اصول عقلایی به عنوان نقدهای ایشان بر مفسران مطرح شده و در هر مورد نمونه‌هایی ارائه شده است.

۲۵۴۴.

پژوهشی در معنای ظن و جایگاه معرفتی و اخلاقی آن در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدکاظم شاکر

منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۸۶ شماره ۸۴

کلیدواژه‌ها: یقین جهل شک ظن حِسبان زعم

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر فرهنگ اصلاحات و واژه ها در قرآن

تعداد بازدید : ۱۹۴۳

ظن از واژه¬های نسبتاً پرکاربرد در قرآن کریم است که به جهت استفادة آن در موضوعات اعتقادی و اخلاقی، از اهمیت بالایی در مباحث معرفت¬شناختی و اخلاقیِ قرآن برخوردار است. در برخی از آیات قرآن، "خاشعین" چنین توصیف شده¬اند که آنها در مورد ملاقات پروردگارشان ظن دارند. در حالی که، در موارد دیگری از قرآن آمده است که کافران در اعتقاداتشان بر امور ظنی اتکا دارند و نیز گفته شده که ظن، انسان را از حقیقت بی¬نیاز نمی¬کند. از این رو، بیشتر مفسران بر آن شده¬اند که ظن دارای دو معنای متضادِ یقین و شک است. نویسندة این مقاله ضمن بیان سه دیدگاه در مورد معنای اصلی ظن، دیدگاه راغب را در این باره تقویت و سپس به طبقه¬بندی موارد کاربرد ظن در قرآن پرداخته است. همچنین رابطة مفهومی بین ظن با واژه¬های یقین، شک، حِسبان و زعم بیان شده است.

۲۵۴۵.

معناشناسی «اضلال الهی» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فتحیه فتاحی زاده سهیلا جلالی کندری فاطمه آبادی

منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلیدواژه‌ها: معناشناسی قرآن کریم روابط جانشینی روابط هم نشینی اضلال الهی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفهوم شناسی

تعداد بازدید : ۱۹۴۴ تعداد دانلود : ۹۸۹

مفهوم «ضلالت»، یکی از کلیدی ترین مفاهیم قرآنی است؛ به گونه ای که اغلب مفاهیم کلیدی قرآن به طور مستقیم یا غیرمستقیم در دو حوزه معناشناسی هدایت و ضلالت دسته بندی می شوند. میدان معناشناسی (هدایت - اضلال) نیز همچون تمامی مفاهیم کلیدی قران کریم حول محور «الله» در جریان است؛ به گونه ای که ضلالت حقیقی تنها زمانی محقق می شود که با «اضلال الهی» همراه گردد. این پژوهش در راستای کشف لایه های معنایی مفهوم «اضلال الهی» در قرآن و با هدف تبیین پیوستگی معارف قرآنی تدوین شده و با استفاده از روش نوین معناشناسی به تبیین مفهوم «اضلال الهی» و کشف حوزه های معنایی مرتبط با آن پرداخته است. با بررسی 32 آیه ای که در آن اضلال به خداوند اسناد داده شده است، با رویکرد هم زمانی و استخراج مفاهیم هم نشین و جانشین، این نتیجه حاصل شد که مفهوم «هدایت» در تقابل معنایی با این مفهوم قرار دارد و «اضلال الهی» به معنای تصرف در دستگاه های ادراکی انسان (سمع، بصر و قلب) گریبان گیر کسانی خواهد شد که از هدایت اولیه الهی رویگردان شده و با ویژگی هایی چون کفر، ظلم، فسق، نفاق و اسراف خود را مستحق اضلال الهی گردانده اند. مفاهیمی چون ازاغة، طبع، ختم، کر و کور کردن، دگرگون کردن، زیادکردن بیماری قلب و رویگردان کردن، جانشین مفهوم اضلال در ارتباط با خداوند به شمار می آیند. از آنجا که هدایت تنها از جانب خداوند متعال است، فرد با فراهم کردن اسباب «اضلال الهی»، خود را از هر نوع هدایت گر و ولی و یاوری محروم می کند و هرگز راهی به سوی هدایت نخواهد یافت.

۲۵۴۶.

شکر نعمت

نویسنده: محمدتقى مصباح یزدى

منبع: نشریه پاسدار اسلام ۱۳۷۷ شماره ۲۰۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۴۳

۲۵۴۷.

نگاهی به نشر نوین شبهات کهن در مورد قرآن

نویسنده: زهرا اخوان صراف

منبع: نامه جامعه ۱۳۸۷شماره ۴۳ و ۴۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر دانستنیهای قرآن

تعداد بازدید : ۱۹۴۱

۲۵۴۸.

گزاره هاى قرآنى شرایع پیشین در فرایند فقاهت

نویسنده: علی راد

منبع: معرفت ۱۳۸۵ شماره ۱۰۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات مباحث کلی علوم قرآن

تعداد بازدید : ۱۹۴۱

شکى نیست که ظهور شریعت اسلام دست کم برتغییر و تکمیل بسیارى از برنامه هاى شرایع پیشین دلالت دارد، ولى در پاسخ به اینکه با ظهور اسلام آیا احکام و آموزه هاى شرایع پیشین همچنان معتبر هستند یا منسوخ، به نظر مى رسد باید در این موضوع قایل به تفصیل شد و از منظر کتاب و سنّت به تحلیل موضوع و استنتاج نتیجه نهایى اهتمام ورزید. آنچه این نوشتار به آن خواهد پرداخت، پاسخ به این پرسش کلیدى است که آیا پذیرش نظریه نسخ شرایع، مستلزم عدم امکان بهرهورى مطلق از آموزه هاى آنها در اسلام مى باشد یا اینکه این نظریه بر فرض صحت، معناى دیگرى نیز دارد و مى توان از برخى آموزه هاى آنها همچنان در اسلام بهره جست؟ همچنین آیا گزاره هاى داستانى قرآن (قصص) که بخشى از آنها گزارشگر گفتمان حاکم بر شرایع پیشین مى باشند، شایستگى استدلال و استنباط در فرایند فقاهت را دارند یا خیر؟ اهمیت و کاربرد این مطلب آنجا جلوه گر مى شود که در صورت اثبات و پذیرش آن، پیش فرض ذهنى مفسّر و فقیه را در ترسیم گستره آیات حکمى قرآن به هنگامه استنباط احکام بسط داده و توان نصى آن دو را در بیان ادلّه قرآنى احکام افزایش خواهد داد. براى روشن تر شدن ابعاد مسئله و تبیین مبانى لازم براى ورود به بحث در چند بخش ذیل مقدّمه، مطالبى بیان مى شود.

۲۵۴۹.

تأملی پیرامون روایت کشتن یهودیان بنی قریظه در منابع تاریخ و تفسیر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید محمدعلی ایازی

منبع: پژوهش های قرآنی سال هجدهم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۷۱)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۴۴ تعداد دانلود : ۴۲۴۴

۲۵۵۰.

اسرار و حکمت های نزول تدریجی از دیدگاه قرآن

نویسنده: عباسی اسماعیلی زاده

منبع: الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه های قرآنی) سال چهارم زمستان ۱۳۸۳ شماره ۵ (پیاپی ۱۴)

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات تاریخ قرآن نزول

تعداد بازدید : ۱۹۴۰ تعداد دانلود : ۷۳۲

۲۵۵۱.

تفسیر آیه (... و ادعوا شهداءکم من دون الله ان کنتم صادقین)

سایر: محمد رصافی

منبع: آفاق نور بهار و تابستان ۱۳۸۶ شماره ۵

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر

تعداد بازدید : ۱۹۳۹ تعداد دانلود : ۵۱۰

۲۵۵۲.

ظلم و ظلم ستیزی

نویسنده: سهراب مروتی روح الله محمدی

منبع: بینات سال بیست و دوم بهار ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۸۵)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۴۰ تعداد دانلود : ۹۰۶

۲۵۵۳.

روش، مبانی و نظریه انسان کامل در اسلام و انسان گرایی

نویسنده: ابراهیم نیک صفت

منبع: پژوهش و حوزه بهار ۱۳۸۵ شماره ۲۵

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن انسان و جامعه در قرآن انسان در قرآن

تعداد بازدید : ۱۹۳۷ تعداد دانلود : ۹۸۵

۲۵۵۴.

انواع روش های آموزشی نوین و کاربرد آن ها در آموزش قرآن: با چه روش هایی قرآن کریم را آموزش دهیم

نویسنده: خدیجه یزدانی

منبع: رشد آموزش قرآن ۱۳۸۸ شماره ۲۵

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن پژوهان

تعداد بازدید : ۱۹۳۷ تعداد دانلود : ۱۱۳۱

۲۵۵۵.

ماهیت و قلمرو علم الکتاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید علی هاشمی

منبع: معرفت سال بیست و دوم تیر ۱۳۹۲ شماره ۱۸۷ «ویژه علوم قرآنی»

کلیدواژه‌ها: لوح محفوظ الکتاب علم ویژه کتاب مبین علوم ائمه علیهم السلام

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن انسان و جامعه در قرآن انسان در قرآن

تعداد بازدید : ۱۹۳۸ تعداد دانلود : ۶۲۸

این مقاله به بررسی ماهیت و قلمرو دانشی می پردازد که در قرآن کریم (در دو آیه 40 سوره نمل و 43 سوره رعد) بدان اشاره و از آن با عنوان «علم الکتاب» یاد شده است. شناخت منزلت انسان، آشنایی با استعدادها و توانایی های او و آشنایی با ماهیت و قلمرو علوم بندگان برگزیده خداوند، از مهم ترین اهداف این تحقیق است. این تحقیق با روش تحلیلی توصیفی به تفسیر آیات مرتبط با این موضوع می پردازد. بررسی این نوشتار به این نتایج منتهی شده است: علم الکتاب، یعنی آگاهی از «کتاب مبین» که «لوح محفوظ» نیز نامیده شده، منبع الهی تمام علوم جهان است. معارف قرآن کریم و کتاب های آسمانی دیگر در این منبع جامع ریشه دارند. این دانش به پیامبران اختصاص ندارد، بلکه دیگر بندگان برگزیده خداوند نیز می توانند به مراتبی از آن یا تمام آن دست یابند. مراتب بالای علم الکتاب، موهبتی، حضوری و خطاناپذیر است. قلمرو این دانش، تمام حقایق هستی را شامل می شود و بنابر روایات، اهل بیت علیهم السلام از آن بهره مندند.

۲۵۵۶.

راهبردهای تربیتی از دیدگاه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نبی الله صدری فر سید ابوالقاسم موسوی

منبع: اخلاق وحیانی سال اول تابستان ۱۳۹۲ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: راهبرد رفتار گرایش بینش

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۴۳ تعداد دانلود : ۷۳۲

قرآن به عنوان کتاب آسمانی و معجزه جاوید برای تربیت و هدایت بشر نازل شده است با توجه به همین اصل اساسی (هدایت گری) قرآن، در این مقاله با مطالعه در آیات قرآن راهبردها و شیوه های تربیتی از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گرفته شده. و به سه راهبرد کلی تقسیم شده که می توان تقسیمات دیگری در این خصوص انجام داد. این مقاله، راهبرد تربیتی را در سه مقوله تحلیل و بررسی می نماید. یک: راهبرد شناختی بینشی؛ در این راهبرد به آیاتی پرداخته شده که در هدف آنها شناختن مبدا، معاد و چرایی خلقت انسان مورد نظر است. و با ارجاع انسان به تعقل و تفکر، یاد معاد، تذکر به نعمت های الهی و عبرت آموزی به این شناخت و بینش می پردازد. راهبرد دوم راهبرد گرایشی است. این راهبرد به آن دسته از گزاره های قرآنی پرداخته شده که میل به عمل را در انسان شعله ور می نماید. از جمله راهکارهای این شیوه می توان به: پرورش ایمان، پرورش محبت، توبه و انذار و تبشیر و پاداش و تنبیه اشاره نمود. راهبرد سوم که در آیات قرآن بدان پرداخته شده راهبردهای رفتاری است که در واقع به شیوه عملی سعی در هدایت متربیان می شود. از جمله : ارائه الگوی اخلاقی تربیتی در عمل، اسوه سازی، تعظیم شخصیت متربی، تذکر، آزمایش و ابتلا پرداخته شده است.

۲۵۵۷.

محمـد(صلی الله علیـه وآله) خاتم پیامبران

نویسنده: عبدالله جوادی آملی

منبع: مجله الکترونیکی اسراء ۱۳۸۷ شماره ۲

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۳۵

۲۵۵۸.

پژوهشی در علم آیات مشابه

نویسنده: زهره اهوارکی

منبع: بینات سال هفدهم تابستان ۱۳۸۹ شماره ۲ (پیاپی ۶۶)

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۳۵ تعداد دانلود : ۹۳۲

علم آیات مشابه از جملە علوم قرآنی محسوب می شود.آیات مشابه،آیاتی است که موضوع واحدی را با الفاظ و تعابیر مشابه بیان می کند،اما از نظر چینش و گزینش الفاظ تفاوت هایی نیز دارند،برخی از این تفاوت ها ـ که از آن با عنوان اقسام آیات مشابه یاد می کنیم ـ عبارتند از:تذکیر و تانیث،تقدیم و تاخیر،حذف و اضافه،مفرد و جمع،اختلاف در نوع جمع،اختلاف در فواصل آیات و… آنچه در این علم مورد بحث قرار می گیرد،حکمت اختلافات آیات مشابه است.اینکه چرا لفظی در یک آیه مقدم و در آیە مشابهش مؤخر شده،یا چرا واژه ای در یک جا ذکر و در جای دیگر حذف شده،یا چرا کلمه ای در یک آیه به شکل مفرد و در آیه مشابه به شکل جمع به کار رفته و از این دست تفاوت ها.در مقالە حاضر کلیاتی در مورد علم آیات مشابه ارائه کرده و ضرورت،مراحل شکل گیری و تدوین این علم را تبیین می کنیم و خواهیم گفت که بررسی این علم چه تاثیرات به سزایی در فهم قرآن دارد.

۲۵۵۹.

بررسی روایات جمع قرآن در زمان عثمان (ترجمه بخشی از کتاب تاریخ قرآن نلدکه)

نویسنده: مرتضی کریمی نیا

منبع: قرآن پژوهی خاورشناسان پاییز و زمستان ۱۳۸۵ شماره ۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۳۱ تعداد دانلود : ۱۱۱۹

۲۵۶۰.

اهمیت قضاوت و استقلال قضات در حقوق اسلامی

نویسنده: آبتین امیری

منبع: حبل المتین سال دوم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۳ و ۴

کلیدواژه‌ها: آداب و رسوم جاهلیت شبه جزیره عربستان آیینها

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۹۳۵ تعداد دانلود : ۲۷۶۸

حقوق اسلامی مبتنی بر دایره وسیعی از دستاوردهای بشری است که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است. اهمیت قضاوت و استقلال قضایی دو مقوله حیاتی در بدو شکلگیری حقوق اسلامی بوده است. در زمان پیامبر اکرم (ص) و خلفاء، استقلال قضایی از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و هیچ مقامی حتی خلفا حق دخالت در امر قضاوت را نداشتهاند. در این مقاله بعد از تعریف قضاوت در اسلام به اهمیت امر قضا طبق آیات و احادیث پرداخته میشود و سپس با اتکا به روایات مستند نمونههایی از استقلال قضایی در عهد پیامبر (ص) و خلفای راشدین ارائه میگردد. اطلاعات این مقاله به صورت کتابخانهای جمعآوری شده است و در نهایت نتیجهگیری شده که حقوق اسلامی در سایه تبیین حدود، احکام قضایی و استقلال قضات در زمره بزرگترین مکاتب حقوق در تاریخ تمدن بشر قرار میگیرد.

درخت حوزه‌های تخصصی