درخت حوزه‌های تخصصی

واژه هایی که در این مقاله فهرست شده اند حاصل تحقیقی است که حدود سال 1373، در سه شهر اهواز، آبادان و مسجد سلیمان، انجام گرفت. هدف از این تحقیق گردآوری وام واژه های انگلیسی موجود در گویش های این سه شهر بود. از حدود نود سال پیش، هم زمان با اکتشاف نفت در منطقه بختیاری و استان خوزستان و تاسیس شرکت نفت ایران و انگلیس، پدیده قرض گیری واژگانی بسیار گسترده و عمیق در مناطق یاد شده شکل گرفت. به طوری که بسیاری از این واژه ها هنوز هم در مکالمات روزمره و عادی مردم کاربرد اساسی دارند. برای گردآوری این واژه ها، علاوه بر تکیه بر محفوظات خود، در طی چهارماه، دوبار به شهرهای نام برده سفر کردم. یافتن منبع برای این تحقیق چندان کار مشکلی نبود، چون تقریبا تمام گروه های سنی زن و مرد ساکن در شهرهای مورد تحقیق این واژه ها را در گفتگوهای روزانه خود به کار می برند و، به عبارتی، واژه ها نسل به نسل منتقل شده اند، به طوری که افراد جوان تر اغلب حتی از قرضی بودن یا انگلیسی بودن اصل واژه بی اطلاع اند. آنان، در مواردی، گمان می کردند که واژه بختیاری یا محلی است. در تهیه فرست، سعی شده است که حتی الامکان واژه هایی آورده شوند که بالاخص در این مناطق کاربرد دارند. آن واژه های قرضی که به طور عام وارد زبان فارسی شده اند، از قبیل تلفن، رادیو، تایر، پلیس، آمبولانس مدنظر نبوده اند. واژه های فهرست شده دارای فراوانی کاربرد یکسان نیستند. در متن اصلی تحقیق، سعی شده است که، با مثال هایی دقیق، بافت و زمینه کاربرد و گاه حتی زمان و دوران کاربرد آنها مشخص گردد. اما، در این جا، برای پیش گیری از زیاد شدن حجم کار، مثال ها حذف شده اند...

مفاهیم در هر زبانی به مثابه دال ها یا نشانه هایی هستند که بر معانی دلالت دارند. آن ها اعتبار بشری هستند و تحت تأثیر عوامل گوناگون، گاه گرفتار دگردیسی می شوند. از شاخص ترین این مفاهیم که دچار نوسان گفتمانی عرضی و قلب معنا شده، واژه های«رعیت» و «راع» است که نخستین بار در سخنان رسول الله (ص) به کار رفته است؛ اما به تدریج در عرصه معناشناسی سیاسی دگرگونی یافته و گفتمان الگوی منفی شبانی حکومت و ناتوانی مردم در تدبیر سرنوشت خویش را در پی داشته است. با توجه به اهمیت این فرهنگ واژه های سیاسی و تأثیر دگردیسی معنای آن ها از یک سو و اهمیت مسئله حقوق شهروندی و ارتباط آن با این مفاهیم از سوی دیگر، این پرسش مطرح می شود که در نگرش معناشناسی شناختی، مفاهیم راع و رعیت چگونه تعبیر می شوند و معانی راستین آن ها در عرصه سیاست چیست. هدف نوشتار حاضر تبیین معناشناسی ساختاری حدیث نبوی راع در جهت شناخت حقیقت گفتمان شبانی است. یافته های تحقیق که با رویکرد تحلیلی حدیث نبوی «کلکم راع» و بر مبنای نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون از طریق داده های کتابخانه ای به دست آمده، بیانگر این است که کاربرد این مفاهیم در متن حدیث استعاره مفهومی ساختاری بوده و دارای معنای ارزشی و انتزاعی نگهبانی و رعایت است. بنابراین، گفتمان شبانی (راع – رعیت) در اصل به مفهوم «نگهبانی» و «خدمت» و درنتیجه «پذیرش مسئولیت» و «تحقق حقوق شهروندی» بر مبنای مصالح و شئون شهروندان یا اصطلاحاً رعیت است و برابرنهاد گفتمان سلطه و نیاز یا استبداد بوده ودرنتیجه گفتمان پاسخ گویی وامانتداری و نگهبانی عمومی است.

قرآن به عنوان مهم ترین منبع دینی مسلمانان، همواره کانون توجه دانشوران مسلمان و غیرمسلمان بوده است و تاکنون مترجمان بسیاری، با اهداف و اغراض متفاوت، دست به ترجمه آن زده اند. در مقاله حاضر، ضمن بیان عقاید و اهداف فرقه قادیانیه، یکی از ترجمه های آلمانی قرآن این جنبش را که تحت نظارت میرزا بشیرالدین محمود احمد، خلیفه دوم فرقه قادیانیه، صورت گرفته است، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. نتایج این بررسی نشان می دهد که مترجم با وجود تسلط به زبان عربی و حفظ امانت داری در برگردان واژه ها، از طریق مقدمه ای طویل و نیز عنوان سوره، افکار و عقاید خویش را به خواننده تحمیل کرده است. در بررسی ترجمه آیات قرآن که با استناد به سوره حمد انجام شده، راهکارهایی برای ترجمه بهتر قرآن ارائه گردیده است.

محدودیت های همنشینی همخوان ها در خوشه پایانی از جمله موارد مورد توجه در واج شناسی می باشد. این محدودیت ها می تواند به دلیل هر یک از ویژگی های محل تولید، شیوه تولید یا واکداری باشد. در این پژوهش 625 واژه تک هجایی با ساختار CVCC در زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. خوشه های همخوانی در این پژوهش به لحاظ همسانی/ ناهمسانی در واکداری، بسامد خوشه در پیکره مورد مطالعه و بسامد هریک از همخوان ها در خوشه ها در هر یک از جایگاه ها مورد بررسی شده است. همچنین علاوه بر این که توصیفی تحلیلی از موارد فوق ارائه شده است، تحلیلی محدودیت بنیان نیز در قالب بهینگی از محدودیت های حاکم بر خوشه های همخوانی در زبان فارسی ارائه شده است. این بررسی نشان می دهد که زبان فارسی بیشتر تمایل به ناهمسانی واکی، بعد از آن همسانی واکداری و کمتر از این دو همسانی بی واکی دارد. به لحاظ بسامد نیز همخوان ها با تفاوت های قابل ملاحظه ای در خوشه همخوانی ظاهر می شوند که بعضا با بسامد طبیعی آنها در زبان گفتار متفاوت است.

یادگیری زبان خارجی همانند زمینه های دیگر یادگیری دستخوش فراموشی است. توجه به پدیده فراموشی در بیان گفتاری و نوشتاری در زبان خارجی اهمیت خاصی دارد، زیرا این دو حوزه، نمود توانش و مهارت های زبان آموز هستند. این تحقیق با هدف بررسی پدیده فراموشی در حوزه یادگیری زبان های خارجی )زبان فرانسه) در سطح تولید زبانی صورت گرفته است. برای بررسی نظریه های مرتبط با فراموشی، حافظه و ذخیره سازی اطلاعات از روش توصیفی- تحلیلی استفاده کردیم. در ادامه، طی یک تحقیق میدانی با استفاده از کلمات عینی و ذهنی به بررسی فراموشی کلمات در حوزه زبان خارجی پرداختیم. فراموشی کلمات را در قالب دو آزمون بر پایه دو منبع متفاوت، یعنی لیست کلمات جدای از متن و کلمات داخل متن به زبان فرانسه، در میان زبان آموزان زن و مرد با دو رده سنی 25 تا30 سال و 31 تا40 سال بررسی کردیم. نتایج پژوهش نشان داد که فراموشی، وابسته به نوع کلمات زبانی است و کلمات ذهنی، نسبت به کلمات عینی بیشتر فراموش می شوند. داده ها نیز ثابت کرده اند که سن و جنس آزمودنی ها تأثیر معناداری بر فراموشی کلمات عینی و ذهنی دارند. به بیان دقیق تر، سن و جنس آزمودنی ها و نوع کلمات، زمانی که کلمات در قالب یک متن باشند، بر فراموشی تأثیرگذارند، به طوری که در گروه 25 تا 30 سال فراموشی کلمات عینی در بین مردان معنادار و 82/1 درصد بیشتر از زنان بوده است، ولی در گروه سنی 31 تا 40 سال، نتایج بر عکس بود و میزان فراموشی زنان 5/2 درصد بیشتر شد.

در زبان شناسی مقابله ای اعتقاد بر این است که ساخت ها و الگوهای زبان مادری فراگیران، در روند یادگیری زبان خارجی اثر گذارند و منشا بسیاری از خطاهای زبانی به شمار می روند. از این رو آگاهی های حاصل از مقابله ساخت های دو زبان، به دست اندرکاران آموزش زبان خارجی و افرادی که متون و مطالب درسی را تهیه می کنند کمک می کند تا هم بطور مستقیم و هم غیرمستقیم تفاوت های دو زبان را به فراگیران یادآور شوند و نسبت به خطاهای زبانی که به طور ناخودآگاه مرتکب می شوند آگاه کنند. همچنین با استفاده از داده های حاصل از مقابله زبان ها معلمان زبانهای خارجی می توانند در تمرین هایی که برای فراگیران در نظر می گیرند بر مشخصه های متفاوت زبان خارجی تاکید بگذارند تا فراگیران بر به کارگیری این مشخصه ها تسلط کافی پیدا کنند. در همین زمینه مقاله حاضر به مقایسه مشخصه های زبر زنجیری دو زبان فارسی و ژاپنی اختصاص دارد. در این پژوهش، نویسنده می کوشد بر اساس مراحل کار در زبان شناسی مقابله ای ابتدا مشخصه های زبرزنجیری را در زبانهای فارسی و ژاپنی توصیف کرده و سپس ضمن مقایسه آنها پیش بینی هایی را درباره مشکلات دانشجویان فارسی زبان در یادگیری تلفظ و گفتار زبان ژاپنی انجام دهد.

التقای واکه ها هنگامی روی می دهد که در دو هجای مجاور، هجای سمت چپ فاقد پایانه و هجای سمت راست فاقد آغازه باشد. التقای واکه ها در بازنمایی واجی یا در یک مرحله میانی بین بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی رخ می دهد. انتظار می رود که این پدیده در هر زبانی وجود داشته باشد. ولی برطرف کردن آن فقط در زبان هایی که وجود آغازه در آنها ضروری است الزامی می باشد. التقای واکه ها معمولاً با بهره گیری از پنج راهکار برط رف م ی شود: درج هم خوان می انجی، حذف یکی از واکه ها، ادغام دو واکه، تشکیل غلت و سرانجام تبدیل دو واکه به یک واکه مرکب. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی شرایط و امکان رخداد هر پنج راهکار در زبان پارسی مورد بررسی قرار گرفته و فقط آن راه کارهایی که در این زبان رایج هستند، با بهره گیری از نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) تبیین شده اند. هدف این مقاله دست یابی به یک رتبه بندی دربرگیرنده نهایی از محدودیت های مختلف بوده که تبیین کننده همه راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه ها در زبان پارسی باشد. نتایج این پژوهش بالغ بر ده مورد است که هر یک واقعیتی را پیرامون فرایندها و راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه ها در زبان پارسی بیان می کند.

در این مقاله اشعار پر رمزو راز یکی از برجسته ترین شاعران قرن بیستم فرانسه بر اساس روش نقد مضمونی و از دیدگاه منتقد مشهور فرانسوی ژان پیر ریشارد بررسی می گردد آنچه مد نظر است ‘ پیگیری مسیر تخیل و رؤیاهای شاعر و دست یابی به راز خلاقیت اوست. این روش که در اصل ا ز نقد دنیای خیال گاستون باشلار ملهم است با توسل به سبک شناسی شعر افق های تازه تری را در نقد اشعار پرس می گشاید. در این راستا‘ آرایه ها و تصاویر شاعرانه‘ همراه با تناقض هایی که در بطن این اشعار پیچیده وجود دارند مورد مطالعه قرار می گیرد.همچنین ارتباط اشعار پرس با مفهوم زمان که از جلوه های مهم این اشعار است و نیز درونمایه های دیگری مانند حرکت و پیشروی به سوی فتح و رهایی تحلیل می گردد.

عالمان مسلمان از دیرباز به نقش اثرگذار «اشتراک معنوی» و «اشتراک لفظی» در تفسیر نصوص دینی توجه داشته اند. با شکل گیری دانش معناشناسی نوین نیز دغدغه مشابهی با عنوان «چندمعنایی» و «هم نامی» مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته است. تلاش گردید تا با تکیه بر مطالعه سیر تاریخی واژگان، شیوه های مطمئن تری برای تمایز میان آنها پیشنهاد گردد. این پژوهش بر پایه همین روش های نوین کوشید با شیوه توصیفی- تحلیلی به بازخوانی چندمعناییِ ریشه های «رب و» و «رب ب» در قرآن کریم بپردازد و همگرایی ها و واگرایی های ریشه ای در آنها را به بحث گذارد. پژوهش حاضر توانست با ارائه شواهد زبان شناختی، از وجود همگرایی در برخی از واژگانِ این ریشه ها که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته بودند، پرده بردارد. نیز بر پایه همین شواهد، نسبت به بخشی از ارتباط های معنایی که پیش از این ادعا شده بود، به دیده تردید نگریسته شده است.

علم سنجی حوزه ای است که به سنجش شاخص های کمّی مؤثر در نشر علوم می پردازد. در پژوهش حاضر، 411 مقاله ارائه شده در 8 همایش زبان شناسی ایران از سال 1369 تا 1391 با توجه به هفت شاخص علم سنجی بررسی شده است. یافته ها نشان می دهد که فراوانی مقالات در زیرشاخه نحو بیش از سایر زیرشاخه های زبان شناسی است و دو زیرشاخه تحلیل گفتمان و ساخت واژه در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. از میان 70 دانشگاه و مرکز علمیِ شرکت کننده در همایش های مورد مطالعه، دانشجویان و اعضای هیئت علمیِ دانشگاه علامه طباطبایی بیش ترین سهم را در ارائه مقالات داشته اند. از مجموع مقالاتِ ارائه شده، 202 مقاله به زبان یا گویشی خاص پرداخته است و زبان فارسی با 152 مقاله رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. هم چنین گرایش به کار گروهی در انجام دادن پژوهش و تألیف مقاله، سهم زنان در ارائه مقالات، میانگین طول عنوان مقالات و نیز استناد به منابع در طول زمان افزایش یافته است.

تاثیر متقابل زبان فارسی بر زبان تازی نتیجه جبری ارتباط عربها و ایرانیان و معلول گفت و گوی تمدنها و فرهنگهاست. نگارنده تاثیر زبان فارسی را بر زبان تازی در دو مقطع تاریخی بررسی کرده: یکی قبل از ورود اسلام به ایران و دیگری بعد از پذیرش اسلام ایرانیان. قبل از ورود اسلام به ایران، سرزمین ایرانی دارای تمدن کهن و قدیمی بود، که آوازه بلند شاهان آن همه جا را پر کرده بود و مسائل مختلف زمینه‌های جذب عالمان و دانشمندان کشورهای مختلف، ازجمله ادبا و شاعران عرب زبان را به دربار ایران فراهم کرد و این خود زمینه تاثیر زبان فارسی و انتقال لغات و مثلهای آن به زبان عربی و نیز ورود کلمات اعجمی در قرآن کریم گردید. بعد از ظهور اسلام در میان عرب، ایرانیان روح بلند خویش را در آموزه‌های دینی مسلمین یافتند، تشویق خلفای عباسی به علم و ادب، زمینه‌های درونی ایرانیان را نسبت به علم‌آموزی شکوفا کرد، از این جهت با جدیت تمام به آموزش علوم ادب رو آوردند و آثار مکتوب ادبی ارزشمندی از خود به یادگار گذاشتند که سبب ترویج و گسترش زبان عربی گردید.

زبان های ایرانی و هندی باستان و میانه واژه های مشترک فراوانی دارند که به پیشینه مشترک آنها باز می گردد، اما، واژه هایی را نیز می توان یافت که از یکی به دیگری راه یافته اند. یکی از کهن ترین واژه های دخیل سنسکریت در اوستا نام خاص – gaot?ma است. در بند شانزدهم فروردین یشت، از زایش مردی سخن به میان آمده که خواهد توانست «از مناظره با گوتمه پیروز به در آید». این نام، در ریگ ودا، به صورت – gotama آمده است. او یکی از هفت عارف (rsi-) بزرگ هند باستان و سراینده سرودهای 74 تا 93 از کتاب نخست ریگ ودا بوده است. بودای معروف نیز از خاندان گوتمه نامی بوده و، از این رو، لقب gautama داشته است. شاید گوتمه مذکور در فروردین یشت را بتوان همان بودا دانست؛ زیرا آیین بودا، از دیرباز، در استان های شرقی ایران شناخته شده بود و از رقیبان دین زردشتی به شمار می آمد. تاثیر زبان سنسکریت را در ترکیب اوستایی hapta h?ndu- «هفت رود» نیز می توان مشاهده کرد. در بند هجدهم از فرگرد نخست وندیداد «هفت رود» پانزدهمین سرزمینی خوانده شده که اهوره مزدا آفریده است. همین ترکیب در سنسکریت به صورت sapta sindhavah آمده و در ریگ ودا هم سابقه دارد. برخی واژه ایرانی باستان -hindu را – که در اوستا به صورت های hindu- و h?ndu- و در کتیبه های فارسی باستان به صورت hindu- آمده - دخیل از -sindhu هندی باستان می دانند که قاعده ابدال s به h در زبان های ایرانی در آن اعمال شده است؛ اما، چنان که تیمه به درستی نشان داده، hindu ایرانی باستان و -sindhu هندی باستان را باید بازمانده -sindhu هند و ایرانی دانست که هم ریشه هایی نیز در دیگر زبان های هند و اروپایی دارد...

تاثیر حیرت آور رسانه های صوتی - تصویری بر جهان، دست اندرکاران حوزه ترجمه را واداشته است تا به فکر یک تعریف جامع تر و قابل انطباق تری از ترجمه بیفتند که در برگیرنده اشکال جدید انتقال زبانی و فرهنگی باشد. اگر چه ترجمه به صورت زیرنویس از جنبه های گوناگون با ترجمه متن متفاوت است، اما به عنوان یک ترجمه خاص در نظر گرفته می شود (حتیم و میسون، (1997. سرآغاز ترجمه به صورت زیرنویس باز می گردد به دوران فیلمهای صامت (شوارز، (2002 و این نوع ترجمه به صورت یک روش معمول در برخی از کشورهای کوچک همچون کشورهای اسکاندیناوی استفاده شده است (بروداسن، (2006. با وجود این، این نوع ترجمه در اکثر کشورها یک پدیده جدید می باشد، از جمله در ایران که ترجمه به صورت زیرنویس غالبا به فیلمهای سینمایی عرضه شده در فروشگاه های عرضه محصولات فرهنگی اختصاص می یابد. ترجمه فیلم به صورت زیرنویس، که ممکن است به طرزی فریبنده ساده به نظر برسد، یک کار پیچیده با قید و بندهای خاص خود که نشات گرفته از ساختار صوتی - تصویری منحصر به فردش می باشد در نظر گرفته می شود (شومه، (2004. در این مقاله سعی بر این است تا علاوه بر تشریح ویژگیهای این نوع ترجمه خاص، معیارهای رایجی که باید در این رشته رعایت شود مورد بررسی قرار گیرند.

تاریخ پژوهی ترجمه ازجمله حوزه هایی است که در سال های اخیر توجه ترجمه-پژوهان را به خود جلب کرده است. یکی از محورهای قابل بررسی در این زمینه نقد ترجمه است که می توان آن را مهم ترین جلوة «پیوند نظریه و عمل ترجمه» و آیینه ای تمام نما از هنجارهای حاکم بر تولید و پذیرش ترجمه در یک کشور دانست. با توجه به نبود پژوهش های روشمند درزمینة چگونگی انجام نقد ترجمه در ایران معاصر، در پژوهش حاضر سعی داریم تا با بررسی مبانی معناشناختی موردنظر منتقدان ترجمه در ایرانِ قبل از انقلاب، بخش کوچکی از این خلأ را پر کنیم. در این پژوهش که به صورت کتابخانه ای انجام شده است، مجلات سخن، راهنمای کتاب، انتقاد کتاب و صدف به-عنوان مجلات تخصصی نقد، مرجع تحقیق قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان می دهد مبانی معناشناختی به کارگرفته شده در نقدهای ترجمه در قبل از انقلاب، بیشتر تابع خلاقیت های فردی منتقدان و نیز میزان دانش زبانی و آشنایی آن ها با مبانی زبان شناسی روزگار خود بوده است.