معرفت فرهنگی اجتماعی

تعریف ارتباط همواره ذهن اندیشمندان دانش ارتباطات را به خود مشغول کرده و در این مسیر ده ها تعریف ارائه شده است. این تعریف ها عموماً در بسترهای هستی شناختی ماده گرا، انسان شناختی داروینی و فرویدی و روش شناختی تجربه گرایی ارائه شده اند. تحقیق فرارو با استناد به بیش از یک صد آموزه قرآنی و حدیثی بنا دارد که این مفهوم را با روش اجتهاد، از قرآن و حدیث استنطاق کند و درنهایت تعریفی ارائه کرده است که انواع ارتباطات کلامی و غیرکلامی مؤمنانه و غیرمؤمنانه را شامل می شود. این تعریف بر فرامادی بودن معنای ادراکی تأکید دارد و منبع معنایی انسان ها را قلب و درون آنها، که همان حیثیت غیبی وجود انسانی است، معرفی می کند که در فرایند الهام یا وسوسه، از جهان غیب ادراک معنا کرده، آن را در ارتباطات اجتماعی خود به اشتراک می گذارد. طبق این تعریف، نقش محوری در فرایند مفاهمه اجتماعی با تشابه قلبی است که زمینه همرسانی معانی و ادراک مشترک از پیام ها را فراهم می کند.

پرسش از معنای علم و منطق تبیین در علوم اجتماعی بحث بنیادینی است که با فهم کلان از هستی ارتباط مستقیم دارد. ملازم با رشد و گسترش رایانه ها و نهادینه شدن منطقِ ریاضیِ صفر یک، تغییرات بنیادینی در فهم از هستی ایجاد شد. فلسفه علوم اجتماعی از منظری فلسفی به نسبت جهان اجتماعی و منطق فهم آن با این تغییرات بنیادین می نگرد. بسیاری از تحقیقاتی که تا کنون درباره تبیین اجتماعی در جهان سایبر انجام شده، صورت های جدیدی از تبیین در بستر جهان سایبر به مثابه یک بنیان هستی شناسی جدید است. تحلیل این نتایج از منظری بنیادین، در یک تقسیم بندی کلان دو جریان را معرفی می کند. اول رویکردهایی که نوعی ارتجاع به روش های مدرن تبیین اجتماعی را دنبال می کنند؛ دوم روش هایی که تلاش می کنند مسیرهای جدیدی را برای منطق تبیین اجتماعی در جهان سایبر فراروی بشر قرار دهند. هرچند نهایتاً در ارائه نظام منطقی جامع و منسجم متناسب با تغییرات بنیادین، خلأها و نقص های فراوانی دارند. در مجموع تمام تلاش ها برای طرح امکان جدیدی از علم اجتماعی در دو دسته کلان قابل بازیابی اند. بالطبع متناسب با مسئله و مسیر تحقیقی که پیش گرفته شده، روش توصیفی تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است.

مفاهیم فلسفی همچون مفهوم عدالت، دارای منشأ انتزاع اند. تحلیل فلسفی منشأ انتزاع مفهوم، در شناخت دقیق آن و احکامش مؤثر است. اصل عدالت در حوزه اجتماع، بیانگر ساختار مناسبی است که در آن هر چیزی در جایگاه مناسبش قرار گیرد. شناخت مؤلفه های ساختار عدالت، نیازمند تحلیل فلسفی است. در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی، مؤلفه های عدالت براساس تقسیم ثنایی و در مواردی با ذکر اهم مصادیق، تبیین شده است. چهار مؤلفه اصلی عبارت اند از: خیرات، موانع، اختصاصات و مشترکات. مؤلفه خیرات حاوی اقسامی چون خیرات فردی و عمومی است که براساس دیدگاه انسان شناسانه، منظومه اهداف انسان را بیان می کند. بازشناسی انواع موانع آزادی های مشروع، در شناخت عدالت از بی عدالتی مؤثر است. مؤلفه اختصاص ها نیز متأثر از اموری چون تلاش، نیاز، نسبت، شایستگی و مواردی چون هبه و نفقه است. نهایتاً مشترکات نیز به دو قسم طبیعی و خدمات دولتی تقسیم می شوند که خدمات دولتی براساس نیازمندی و مشارکت های بخشی، جغرافیای خدمات را تعیین می کند. شناخت مؤلفه های عدالت در کنار شناخت معیار ارزش، به تبیین اصل عدالت و قواعد منتزع از آن منتهی می شود.

باورها به عنوان سطوح بنیادین فرهنگ، در تعین بخشی به کنش های انسانی نقشی مهم ایفا می کنند. این نقش پذیری بستری مناسب برای پیشگیری و حل چالش ها و مسائل اجتماعی است. امروزه کاهش فرزندآوری به عنوان یک چالش یا مسئله برای خانواده ایرانی مورد تأکید کارشناسان جمعیت قرار گرفته است. یکی از راه های حل این چالش ها، اصلاح و تقویت باورها، به ویژه باورهای معطوف به خدا و صفات اوست. در این میان باور به رزاقیت خدا به عنوان یکی از نمودهای باور به توحید افعالی، نقشی برجسته در حل مسئله فرزندآوری دارد. در این نوشتار تلاش شده است تا با تکیه بر آموزه های دینی به واکاوی دلالت های جمعیت شناختی باورها با تأکید بر رزاقیت الهی پرداخته شود. در جمع آوری داده ها از روش اسنادی و کتابخانه ای و در پردازش داده ها از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که دلالت های جمعیت شناختی باور به رزاقیت الهی را در مؤلفه هایی چون انحصار رزاقیت به خدا، حتمی بودن رزق، عدم غفلت خدا از روزی دهندگی، نکوهش کشتن فرزندان، روزی دهندگی خدا به همه هستی، وسعت رزق در صورت تشکیل خانواده، مشروط بودن روزی به کار و تلاش، به روشنی می توان دریافت.

علایق نظری بوردیو در جامعه شناسی معاصر که دامنه وسیعی از موضوعات در حوزه های مختلف علوم انسانی را پوشش می دهد، نشان از تلفیق و ترکیب رهیافت های نظری متنوع در آثار این جامعه شناس فرانسوی و همچنین اثرپذیری فکری وی از آرای دیگر اندیشمندان پیش از خود دارد. موضوع عقل و تاریخ و ارتباط بین این دو مفهوم، یکی از چالش برانگیزترین مباحثی است که پی یر بوردیو در بطن نظریات و مباحث خویش بدان پرداخته؛ لیکن کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. براین اساس، این مقاله در نظر دارد تا با بررسی آرا و اندیشه های نظری بوردیو درباره ارتباط میان عقل و تاریخ، با اتخاذ روش پژوهش هرمنوتیک متن محور، ضمن دستیابی به تقریری نو از اندیشه بوردیو، به واکاوی خصیصه های فکری وی در این زمینه بپردازد. در این راستا متناسب با سؤالات پژوهش، ضمن مرور منابع متعدد از بوردیو و شارحان او و بازاندیشی مفاهیم متعلق به وی، ابتدا به بیان برخی از اصلی ترین ریشه های فکری بوردیو که در قرابت با چشم انداز او به موضوع تحقیق قرار دارند، پرداخته شد؛ سپس وجوه بارز اندیشه بوردیو درباره موضوع تحقیق واکاوی شد و چهار وجه اساسی در نظریات وی درباره رابطه میان عقل و تاریخ به دست آمد که عبارت اند از: رد انگاره های ذات باورانه درباره تاریخ و عقل؛ رد انگاره های عام و جهان شمول؛ رد نظریه های تکامل تاریخی؛ و مرکزیت زدایی از سوژه شناسا در بستر تاریخ.

یکی از مباحث اساسی در حوزه اخلاق، میزان اثرپذیری آن از عوامل فرهنگی و اجتماعی است. عالم ربانی، ملااحمد نراقی، در کتاب گران سنگ خود، معراج السعاده، به این مهم توجه ویژه دارد. او ضمن آنکه حضور در جامعه را زمینه رسیدن به صفات اخلاقی دانسته است، بین کنش های اجتماعی ازیک سو، و معرفت ها و ملکات اخلاقی ازسوی دیگر، تعامل برقرار می کند. به علاوه، او برای بسیاری از صفات اخلاقی، خاستگاه اجتماعی قائل است. وی همچنین با دخالت دادن عرف، به نوعی نسبیت اخلاقی معتقد است. وی عوامل اجتماعی را در تکوین شخصیت اخلاقی مهم می داند و آنها را یک راه کلیدی برای ریشه یابی و ریشه کنی صفات رذیله، و ایجاد و رشد صفات حسنه معرفی می کند.