علوم تربیتی

کودکان در طول تاریخ آموزش و پرورش همواره از طریق روش ها، راهبردها و دیدگاه های مختلف کنترل شده و به نظم در آمده اند. این شیوه ها که امروزه به عنوان شیوه های نوین انضباطی در مدرسه به کار گرفته می شوند، از نظر میشل فوکو و پیروانش؛ یعنی رز، مارشال، رادفورد و میلی[1] به عنوان روش های انقیاد کودکان در نظام های آموزشی مورد انتقاد قرار گرفته اند. در این مقاله تصریح شده است که چگونه شیوه های انضباطی که با هدف تربیت افرادی سودمند و مفید برای اجتماع در نظام های آموزشی به کار گرفته می شوند، می توانند به انقیاد و مطیع سازی آن ها منجر شوند. از این رو ضمن تبیین این نگاه نقادانه به رژیم های عمل انضباطی در نظام آموزشی، به تأسی از دیدگاه تبارشناسانه ی فوکو، پیوند میان قدرت- دانش در تحول فهم بشر از عمل انضباطی مورد بررسی قرار گرفته و خاطر نشان شده است که طی تاریخ تحول رویکردهای انضباطی ( مداخله ای، تعاملی و عدم مداخله) در دانش تربیتی؛ گفتمان های اقتصادی- سیاسی و اجتماعی لیبرالیستی، نظام های آموزشی را تبدیل به عاملی برای انقیاد کودکان توسط خودشان کرده اند. <br clear="all" />  

با آن که در ذهن و زمان فارابی، فلسفه ی تربیت حیات و هویت مستقل و بازشناخته ای ندارد، با ریزکاوی در آثار او می توان به شماری از مفاهیمی که امروزه در فلسفه ی تعلیم و تربیت مطرح است پی برد و دریافت که فارابی پس از جابر بن حیان و کندی، سومین فیلسوف تربیت در جهان اسلام است که پاره ای از دیدگاه های تربیتی او به یادگار مانده است. در جستار پیش رو تلاش شده است از رهگذر پژوهشی بنیادی- تاریخی و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، اندیشه های تربیتی فارابی واکاوی شود تا معلوم گردد وی تعلیم و تربیت را چه سان تعریف کرده است و درباره ی امکان و ضرورت تربیت چه گفته است و اهداف و اصول و عوامل تربیت از نگاه او کدام است و وی نسبت به برنامه ی درسی و ساحت های تربیت و روش های تربیتی چه دیدگاهی داشته است

هدف این پژوهش بررسی مبانی نظری جهانی شدن و اثرات آن بر اهداف کلی برنامه ی درسی نظام آموزش و پرورش ایران می باشد. در این رابطه سه نظریه ی مهم فلسفی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که در آثار والراشتاین (نظریه ی نظام جهانی)، مایر و بولی (نظریه ی سیاست جهانی) و رابرتسون (نظریه ی فرهنگ جهانی) بوده، در حوزه ی نظام آموزشی و برنامه ی درسی بررسی شده است. بازتاب هر نظریه در برنامه ی درسی نشان می دهد که جهت گیری برنامه ی درسی نظام های آموزشی به سمت جریانی از تکثرگرایی، توجه به خرده فرهنگ ها، توجه به هویت ملی و بومی، آموزش فنی حرفه ای، آموزش مادام العمر و تمرکززدایی پیش می رود. با توجه به این که جامعه ی ایران نیز جامعه ای جوان و در حال گذر است و ضرورت میزان اثرپذیری اهداف برنامه ی درسی این کشور از تحولات جهانی امری اجتناب ناپذیر است، لذا این پژوهش با بهره گیری از روش کیفی– تحلیلی به بررسی میزان تناسب اهداف برنامه ی درسی ایران با اهداف برنامه ی درسی نظریه های نامبرده پرداخت. در این پژوهش مشخص شد این نظریه ها شباهت ها و تفاوت هایی با اهداف برنامه ی درسی ایران دارند و فرصت ها و تهدیدهایی ایجاد می کنند. فرصت های این سه نظریه برای برنامه ی درسی ایران، توجه به خصوصی سازی، تمرکز زدایی، برنامه ی درسی تلفیقی، تأکید بیش تر بر هویت ملی، خرده فرهنگ ها، صلح و آموزش مداوم می باشد. تهدیدات این سه نظریه برای برنامه ی درسی ایران در تأکیداتی است که بر برنامه ی درسی موضوع محور، بهره کشی اقتصادی، ترویج روحیه ی مصرف گرایی و ناهمواری توزیع دانش دارد.

این پژوهش با هدف بررسی موانع گسترش مشارکت بخش خصوصی در آموزش و پرورش ایران (موردکاوی مدارس غیرانتفاعی) از دیدگاه مدیران و صاحب نظران حوزه ی اقتصاد آموزش انجام گرفت. نمونه ی آماری عبارت بود از 284 نفر از مدیران مدارس غیر انتفاعی پسرانه ی شهر تهران و 10 نفر از صاحب نظران اقتصاد آموزش دانشگاه های تهران که به ترتیب با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای و روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ای مشتمل بر 62 گویه از عوامل مؤثر در عدم توسعه ی مدارس غیر انتفاعی در دو بخش عوامل طرف تقاضا و طرف عرضه بود. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه از آزمونt  تک نمونه ای استفاده شد. نتایج پژوهش حاکی از این است که نگرش منفی و عدم اعتماد دولت به بخش خصوصی برای فراهم سازی آموزش، هدف تک بعدی از مشارکت، عدم انگیزه ی بخش خصوصی برای حضور در بازار آموزشی و عدم پیش نگری امکانات و اقدامات تسهیل کننده ی حضور بخش خصوصی از مهم ترین موانع گسترش مدارس غیر انتفاعی از دیدگاه مدیران و صاحب نظران بوده است.

این پژوهش در سطح سازمان آب و برق استان خوزستان تحت عنوان بررسی اثربخشی دوره های آموزشی ICDL برتوانمندی های دانشی، نگرشی و مهارتی کارکنان انجام گردید. الگوی نظری تحقیق بر اساس الگوی انتقالی هالتون بود که با بهره گیری از تحقیق آمیخته (کمی و کیفی) بررسی گردید. جامعه ی آماری این تحقیق کلیه ی کارکنان و مدیران سازمان آب و برق خوزستان را تشکیل می دهد، که مجموعاً 1270 نفر می باشند. در این خصوص با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، 220 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند اما تعداد پرسشنامه ی برگشت داده 200 مورد بوده است. با 20 نفر نیز مصاحبه انجام گرفت. ابزارهای جمع آوری اطلاعات تحلیل اسناد شرکت، مصاحبه و پرسشنامه است، که در سه حیطه ی دانشی، مهارتی و نگرشی توسط پژوهشگر تهیه گردیده است. روایی پرسش نامه با استفاده از روش روایی صوری و پایایی آن از طریق روش آماری آلفای کرونباخ محاسبه گردید که میزان آن 95/0 بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده گردید. بعد از تحلیل نتایج مشخص شد تأثیر دوره های آموزشی ICDL برتوانمندی های دانشی، مهارتی و نگرشی، ضعیف و پایین تر از استاندارد تعیین شده است، که نشان دهنده ی ضعف در نظام آموزشی سازمان است.

هدف این پژوهش شناسایی روش آموزش مناسب برای آموزش مداوم جامعه ی پزشکی با استفاده از روش آموزش متداول (مبتنی بر سخنرانی) و دو روش آموزش الکترونیکی بود. در یک بررسی نیمه آزمایشی 90 پزشک عمومی و دستیار بر اساس فراخوان درون دانشگاهی، از دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و با روش نمونه گیری در دسترس در سه گروه 30 نفره شرکت کردند. روش آموزش مداوم متداول به صورت حضوری در کلاس درس و با قالب سخنرانی توسط استادان با تجربه ی دانشگاه بود. محتوای یادگیری الکترونیکی در گروه دوم با استفاده از نرم افزار مایکروسافت پاورپوینت 2010 و با دو رسانه ی متن و تصویر؛ و در گروه سوم با استفاده از نرم افزار Macromedia Flash CS5 و با هر پنج رسانه ی آموزشی (متن، صوت، تصویر، پویانمایی و ویدئو) تولید شد. لازم به ذکر است که برای هر سه گروه از محتوای متنی یکسان استفاده شد. ابزارهای جمع آوری اطلاعات شامل چهار پرسشنامه، یک پرسشنامه ی جامعه شناختی (با 8 گویه)، یک پرسشنامه ی سنجش میزان یادگیری با مقایسه ی پیش و پس آزمون (با 20 سؤال در سطح کاربرد طبقه بندی الگوی مریل) و دو پرسشنامه ی سنجش میزان انگیزش بر اساس دو روش آموزش متداول و آموزش الکترونیک (با 48 گویه) بود. داده ها به کمک آزمون های آماری مجذور کای، تی زوجی، تحلیل واریانس یک طرفه، کروسکال والیس و توکی تحلیل شد. یافته ها نشان داد که تفاوت معنی داری بین میانگین نمرات سه گروه در پیش آزمون وجود نداشت (05/0>P). نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در پس آزمون نشان داد که از نظر میزان یادگیری بین گروه اول و گروه دوم تفاوت معنی داری وجود نداشت و در گروه سوم بیش ترین میزان افزایش در یادگیری نسبت به گروه های دیگر وجود داشت که از نظر آماری معنی دار بود (001/0=p). همچنین انگیزش شرکت کنندگان در گروه دوم نسبت به گروه اول بیش تر بود و شرکت کنندگان با روش طراحی شده با الگوی مریل، رایگلوث و کلر نسبت به دو روش دیگر از سطح انگیزش بیش تری برخوردار بودند (001/0=P). نتیجه این که روش آموزش طراحی شده با الگوهای طراحی آموزشی و انگیزشی به لحاظ میزان یادگیری و انگیزش برای آموزش پزشکان نسبت به دو روش آموزش متداول و طراحی شده با الگوهای طراحی آموزشی صرف اثربخش تر بود.  

پژوهش حاضر با هدف بهره گیری از یکی از شیوه های نوین ِپژوهش، تحت عنوان «فراتحلیل»، به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهش های انجام شده در کشور ایران، در زمینه ی مطالعات دوزبانه و آموزش های پیش از دبستان در پیشرفت تحصیلی پرداخته است. بدین منظور، تعداد 28 پژوهش انجام یافته در زمینه ی مطالعات دوزبانگی و آموزش پیش دبستانی از مراکز پژوهشی کشورگردآوری و از میان آن ها به روش پیشنهادی تابانه (2004) و نمونه گیری گوله برفی تعداد10 پژوهش که قابلیت بررسی داشت، برای فرا تحلیل انتخاب شد. پژوهش ها بر اساس این فهرست که شامل مؤلفه های روش شناختی تحقیق مانند پرسش ها، فرضیه ها، اهداف، جامعه ی آماری، نمونه گیری، روش پژوهش، روش آماری، روایی و پایاییِ پرسشنامه ها است، برای فرا تحلیل انتخاب شدند. تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار فرا تحلیلِ جامع صورت گرفت. نتایج پژوهش حاضر با بهره گیری از روش ترکیب اندازه اثر به روش اشمیت وهانتز (1990) نشان داد که رابطه بین دوزبانگی و پیشرفت تحصیلی حمایت لازم را دریافت نکرد. همچنین نتایج حاکی از آن است که آموزش های پیش از دبستان، عملکرد تحصیلی را تبیین می کنند.  

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه ی یادگیری خود راهبر و مؤلفه های آن با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی در دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان های دولتی شهر بوشهر بود. بدین منظور 246 دانش آموز به شیوه ی تصادفی چند مرحله ای انتخاب و در پژوهش حاضر شرکت نمودند. ابزار مورد استفاده در پژوهش حاضر مقیاس خود راهبری در یادگیری (فیشر و همکاران)، مقیاس چند وجهی رضایت از زندگی (هیوبنر) بود و نیز برای ارزیابی عملکرد تحصیلی میانگین نمرات درسی (معدل) دانش آموزان مورد استفاده قرار گرفت. برای تحلیل داده ها علاوه بر روش آمار توصیفی، روش تحلیل رگرسیون نیز به کار رفت. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که بین یادگیری خود راهبر و ابعاد آن (خود مدیریتی، رغبت به یادگیری و خود کنترلی) با رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که بعد خود مدیریتی بهترین پیش بین رضایت از زندگی و بعد رغبت به یادگیری بهترین پیش بین عملکرد تحصیلی است. به عبارتی نتایج تحلیل نشان داد که مؤلفه های یادگیری خود راهبر پیش بین مناسبی برای رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی هستند.

پژوهش حاضر به «مقایسه ی یادگیری اجتماعی- هیجانی و مهارت های اجتماعی دانش آموزان مدارس غیر دولتی بدون کیف و دولتی شهر اصفهان» پرداخته است. روش پژوهش توصیفی و از نوع علی- مقایسه ای می باشد. جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه ی دانش آموزان دختر و پسر پایه ی چهارم و پنجم مقطع ابتدایی مدارس بدون کیف و دولتی شهر اصفهان در سال تحصیلی 89-1388 بوده است. بدین منظور، 157 نفر به شیوه ی نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه های یادگیری اجتماعی- هیجانی کورین و همکاران (2009) و مهارت اجتماعی گرشام و الیوت (1990) استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در حیطه ی یادگیری اجتماعی- هیجانی بین دانش آموزان مدارس بدون کیف و دولتی تفاوت معنی داری وجود داشت.

هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش متغیرهای ادراک تهدید، اضطراب شناختی امتحان، سبک بزرگ نمایی تهدید، اسناد به عملکرد و ترس از ارزیابی منفی به عنوان متغیرهای پیش بین اضطراب امتحان در دختران دبیرستانی بود. 874 نفر از دانش آموزان پایه ی سوم دبیرستان های شهر اهواز، به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه ی اضطراب امتحان پاسخ دادند. پس از آن دو گروه فاقد و واجد اضطراب امتحان (هر گروه 105 نفر) انتخاب شدند و به ابزارهای تحقیق پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل ممیز به روش گام به گام استفاده شد که نشان داد متغیرهای پیش بین قادرند اضطراب امتحان را پیش بینی کنند. از میان انواع متغیر های پیش بین اضطراب شناختی امتحان و سبک بزرگ نمایی تهدید بهترین پیش بینی کننده ی اضطراب امتحان می باشند. نتایج بیان می کنند که عوامل شناختی نقش مهمی در پیش بینی اضطراب امتحان دختران دبیرستانی دارد.

این پژوهش با هدف مطالعه ی تأثیر ساختارهای هدف کلاسی بر بهزیستی روان شناختی دانش آموزان با توجه به نقش میانجی خودکارآمدی و نیازهای روان شناختی به اجرا در آمده است. در این مطالعه برای آزمایش مدل فرضی از روش همبستگی به شیوه ی تحلیل مسیر استفاده شد. 160 دانش آموز دوم متوسطه (77 دختر و 83 پسر) در سال تحصیلی 90-1389 به شیوه ی نمونه گیری خوشه ای تصادفی دو مرحله ای از نواحی چهارگانه ی آموزش و پرورش شهر شیراز انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده مقیاس نیازهای اساسی روان شناختی (1985)، ساختارهای اهداف کلاسی (2003)، مقیاس خودکارآمدی عمومی (1982) و مقیاس رضایت از زندگی (2007) بودند. نتایج نشان داد اثر ساختار اهداف عملکردی از سوی داده های تجربی مورد تأیید قرار نمی گیرد، اما تأثیر ساختار اهداف تبحری بر بهزیستی از سوی داده های تجربی حمایت می شود. متغیر برون زاد اهداف تبحری از توان پیش بینی کنندگی معنی داری برای پیش بینی متغیرهای وابسته میانی خودکارآمدی و نیازهای روان شناختی برخوردار بودند؛ و این دو به نوبه ی خود پیش بینی کننده ی معنی داری برای متغیر نهایی بهزیستی روان شناختی بودند. این یافته در راستای اهمیت اهداف تبحری که بر یادگیری به منظور تسلط بر موضوع تأکید دارند به طور نظری و منطقی قابل فهم است.

هدف از این پژوهش بررسی اعتبار و پایایی فرم کوتاه و تجدید نظر شده ی رویکردهای مطالعه برای سنجش رویکردهای مطالعه، دانش آموزان مقطع متوسطه بود. به این منظور نمونه ای 310 نفری (155 پسر و 155 دختر) که 144 نفر از آن ها در رشته ی ریاضی و 166 نفر در رشته ی تجربی تحصیل می کردند به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند و مقیاس مذکور را تکمیل کردند. ضرایب همسانی درونی از طریق محاسبه ی همبستگی هر سؤال با نمره ی کل هر رویکرد بین 30/0 و 71/0 به دست آمد. نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی به کمک چرخش واریماکس نشان داد که همسو با نتایج لانگ (2000)، رویکرد راهبردی با تمام سؤالاتش در یک عامل و سؤالات رویکرد سطحی و عمیق هر کدام در دو عامل بار گرفتند و به این ترتیب پرسشنامه (با حذف دو سؤال با بار عاملی پایین) از پنج عامل راهبردی، یادسپاری نامنسجم، درک مفهوم، ارتباط مفاهیم و ترس شکست تشکیل شده است .علاوه بر این رابطه ی منفی به دست آمده بین رویکرد سطحی با رویکرد عمیق و رویکرد راهبردی و رابطه ی مثبت رویکرد عمیق و رویکرد راهبردی همسو با تمام پژوهش های پیشین گواهی بر روایی مقیاس است. آلفای کرونباخ محاسبه شده برای رویکرد عمیق، سطحی و راهبردی به ترتیب 67/0، 57/0 و 67/0 به دست آمد. همچنین ضرایب پایایی بازآزمایی برای آن ها در حد مطلوب و به ترتیب 67/0، 73/0 و 67/0 محاسبه شد که حاکی از ثبات در اندازه گیری رویکردهای مطالعه، دانش آموزان مقطع متوسطه است.

یکی از مهم ترین مؤلفه های الگوی طراحی محیط های یادگیری حل مشکل تکیه گاه سازی است. هدف اصلی این تحقیق بررسی ابعاد تکیه گاه سازی آموزشی و تدوین الگوی مطلوب برای محیط یادگیری سازنده گرای مشکل گشایی مبتنی بر کامپیوتر بود. روش تحقیق مورد استفاده روش آمیخته و شامل تحلیل محتوای کیفی و پیمایش بود. روش تحلیل محتوای کیفی مورد استفاده روش قیاسی بود. ابزار تحقیق پیمایش یک پرسشنامه ی محقق ساخته بود که روایی آن به تأیید 5 نفر متخصص حوزه ی علوم تربیتی رسید. برای تعیین پایایی از روش بازآزمایی استفاده شد. ضریب همبستگی به دست آمده (499/0) بین دو آزمون در سطح 05/0 معنی دار بود. روش نمونه گیری تحلیل محتوای قیاسی روش انتخاب هدفمند بود. همچنین روش نمونه گیری تحقیق پیمایش، تصادفی ساده بود. یافته های تحقیق نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس مهارت های فراشناختی یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی فراشناختی است و در ادامه نیز راهبردهای تکیه گاه سازی فراشناختی برای پشتیبانی از مهارت های فراشناخت یادگیرنده تعیین شدند. همچنین یافته ها نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس سطح انگیزش پیشرفت تحصیلی یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی انگیزشی است و در ادامه نیز راهبردهای تکیه گاه سازی انگیزشی برای پشتیبانی از انگیزش یادگیرنده تعیین شدند. همین طور یافته ها نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس دانش پیشین یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی شناختی است و در ادامه راهبردهای تکیه گاه سازی شناختی مشخص شدند. همچنین راهبردهای تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس محیط های یادگیری حل مشکل شناسایی شدند. بدین ترتیب چارچوب تکیه گاه سازی آموزشی شناسایی و الگوی تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب تدوین شد. در نهایت الگوی پیشنهادی از نظر 20 متخصص حوزه ی تکنولوژی آموزشی اعتباربخشی شد.