سیاست علم و فناوری

بسیاری از سرمایه گذاری ها بر روی تحقیق و توسعه، با هدف تحریک شکل گیری روابط همکاری انجام شده و باعث بهبود معنادار رشد اقتصادی و عملکرد نظام ملی نوآوری شده است. تاکنون مطالعات متعددی در زمینه روابط بین اعضای شبکه ها صورت گرفته است اما خلأهایی از قبیل عدم توجه کافی به بازیگران دولتی در این مطالعات دیده می شود. این پژوهش به دنبال ارائه الگویی برای تقویت روابط بین اعضای شبکه های همکاری علم و فناوری مبتنی بر نظریه سرمایه اجتماعی در ایران است، به طوری که ماهیت اعضای شبکه از نظر دولتی و خصوصی بودن نیز در نظر گرفته شود. جامعه پژوهش حاضر، اعضای شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو در ایران و روش پژوهش مطالعه موردی است. در گام اول عوامل مؤثر بر تقویت روابط در بین اعضای شبکه از طریق مرور ادبیات (مربوط به نظریه سرمایه اجتماعی) شناسایی و به وسیله اجماع خبرگان تعدیل شد. در گام بعد این عوامل با استفاده از مدل سازی ساختاری تفسیری در ترکیب های سه گانه خصوصی-خصوصی، خصوصی-دولتی و دولتی-دولتی اولویت بندی و مقایسه گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که عوامل برنامه ها و سیاست های مدیریت شبکه، تجربه روابط پیشین و مدت زمان عضویت، سه عامل ریشه ای در ترکیبات مختلف دولتی- دولتی، خصوصی- دولتی و خصوصی- خصوصی هستند. همچنین عامل برنامه ها و سیاست های اعضای شبکه نیز در ترکیب دولتی- دولتی عاملی ریشه ای و تأثیرگذار است.  

بر اساس بررسی های انجام شده، عمده تحقیقات در موضوع کارآفرینی، به کارآفرینی در صنعت پرداخته است. اما لازم است به بررسی و شناسایی فرآیند های کارآفرینانه فرهنگی، خصوصاً کارآفرینی در زمینه محصولات فرهنگی نیز پرداخته شود. شناسایی بسترهای مؤثر بر کارآفرینی محصولات فرهنگی، امکان رشد را برای اصحاب فرهنگ، کارآفرینان فرهنگی و ملاحظات لازم را برای سیاست گذاری دولتی آشکار می سازد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی بسترهای مؤثر بر کارآفرینی محصولات فرهنگی در ایران و به روش کیفی از نوع تجزیه وتحلیل مضمون است. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته و عمیق با 13 نفر در سه حوزه کارآفرینان محصولات فرهنگی، اساتید فرهنگ و هنر و سیاست گذاران این حوزه با استفاده از تکنیک گلوله برفی گردآوری شد و با استفاده از کدگذاری باز و محوری در سه سطح موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده در قالب پنج محور مجزا طبقه بندی شد که عبارت اند از: الگوی ذهنی مصرف و تولید آزاد فرهنگی در جامعه، ایجاد چشم انداز مشترک توسعه فدرالیزم فرهنگی در جامعه، نظام های فرهنگی خدمت رسان در جامعه، توسعه قابلیت های شخصی کارآفرینان محصولات فرهنگی در جامعه و یادگیری خلاقانه فرهنگ در جامعه. هریک از این محورها خود شامل زیرمقولاتی هستند که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است. کلیدواژه ها :

علی رغم این که ایران جزو بزرگترین کشورهای دارنده ذخایر نفت و گاز جهان است، اما از منظر فناوری های بالادستی نفت، همواره دارای مشکلاتی بوده و شرکت های اکتشاف و تولید ایرانی جایگاه قابل ملاحظه ای به لحاظ سطح توانمندی فناورانه به خصوص در حوزه مهم ازدیاد برداشت نفت دنیا ندارند. در کنار عوامل متعدد در سطوح خرد و صنعت، سیاستگذاری مناسب و حمایت دولتی در سطح کلان اهمیت ویژه ای در توسعه توانمندی فناورانه شرکت های داخلی دارد. به این منظور، مقاله حاضر به استخراج و ارزیابی مهمترین سیاست های کلان برای توسعه فناورانه شرکت های اکتشاف و تولید در حوزه ازدیاد برداشت نفت پرداخته است. ابتدا با استفاده از روش تحلیل مضمون، سیاست های به کار گرفته شده و تجربیات موفق کشورهای دیگر با مرور جامع ادبیات استخراج شد، سپس با به کارگیری روش مدلسازی ساختاری تفسیری و بر اساس نظرات خبرگان اکتشاف و تولید ایران، این سیاست ها برای فعالیت های ازدیاد برداشت نفت صنعت نفت ویژه سازی شده و در قالب مدلی سطح بندی شده و روابط بین آن ها مشخص شد. تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، مشوق های مالی برای فعالیت های تحقیق و توسعه شرکت ها، ایجاد موسسات تحقیق و توسعه دولتی، ایجاد پیوند با شرکت های بین المللی و جذب و دانش فناورانه آن ها، سیاست جایگزینی واردات و حفاظت از بازار داخلی، و تجاری کردن نوآوری های شرکت ها و حمایت از آن ها از مهمترین سیاست های کلان استخراج شده از نتایج این پژوهش هستند.  

برخلاف مطالعات موجود فرارسی که موارد موفق را تحلیل می کنند، مقاله حاضر فرارسی ناموفقِ یک بنگاه خودروسازی دیرآمده را مورد مطالعه قرار می دهد. بدین منظور با استفاده از راهبرد مطالعه موردی و روش تحلیل مضمون (تم)، مضامین و مفاهیم مرتبط با چارچوب مفهومی، استخراج و دسته بندی می شوند. چارچوب مفهومی عملیاتی شده به عنوان مهم ترین دانش افزایی این مقاله، عناصر جدیدی را به عنوان رژیم های فناورانه و بازار صنعت خودرو به ادبیات حوزه فرارسی معرفی می کند. این عناصر عبارتند از انتقال فناوری، تنوع حوزه های فناورانه، دانش ضمنی، پیوندهای پیشین، صرفه مقیاس، زنجیره تامین بومی، نگاه سرمایه ای به کالای مصرفی، بازار انحصاری چندجانبه و بازار همگن. علاوه بر این، مقاله حاضر دو عامل جدید موثر بر فرارسی که در جریان مطالعه موردی بنگاه بومی ایجاد شده اند یعنی"راهبرد صنعتی" و"مسائل ساختاری" را به مدل های فرارسی موجود اضافه می کند. در نهایت، اتخاذ سیاست های منسجم برمبنای رژیم های صنعت و راهبرد صنعتی می تواند فضای مساعدی را برای فرارسی بنگاه بومی فراهم نماید.  

در سال های اخیر، نواحی نوآوری به عنوان محرک های اصلی توسعه منطقه ای، با توسعه زیادی همراه بوده اند. در چنین بافتاری، استقرار ناحیه نوآوری با محوریت دانشگاه، در بهترین فرم ساختاری، رفتاری و عملکردی خود که توانایی پاسخگویی به نیازهای ناحیه نوآوری با هدف توسعه منطقه ای را داشته باشد، به نگاهی چندجانبه، تعاملی و دقیق به اجزا و عناصر و شیوه های طراحی نیاز دارد. این مقاله سعی دارد تا نگرشی ریزبینانه را در خصوص فرایندهای شکل گیری ناحیه نوآوری با محوریت موسسه لنگرگاهی (دانشگاه) فراهم آورد. در این پژوهش 680 منبع در مرحله اول و 162 منبع در مرحله پایانی، در یک فرایند چهار مرحله ای مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهشی مورد استفاده از نوع مرور نظام مند و با در نظرگرفتن نگاه جهانی، ابعاد و افق های مختلف در یک مطالعه بین رشته ای است. نتایج پژوهش بیان می دارد که به منظور استقرار ناحیه نوآوری با هدف توسعه منطقه ای در رهیافت مدل لنگرگاهی دانشگاه نسل چهارم، 5 لایه مختلف زیر متصور می شود. 1- نهادی: هاله لنگرگاهی نسل چهارمی (شتابدهی و تسهیلگری)، 2-لایه اجتماعی-جامعه مبتنی بر فرهنگ، نوآوری و داده های باز 3- لایه زیرساختی و شهری 4- لایه جغرافیایی ناحیه نوآوری 5- موسسه لنگرگاهی (دانشگاه نسل چهارمی). این پژوهش همچنین به گسترده شدن افق دید پژوهشگران و متولیان اجرایی بوم سازگان نوآوری، مطالعات شهری، تجاری و دانشگاهی کمک می کند.  

حفظ و ارتقای جایگاه شرکت ها در معادلات رقابتی، در گرو منابع فناورانه آن ها است. را ه های مختلفی برای دست یابی به نسل های جدید فناوری وجود دارد و لذا انتخاب روش مناسبی جهت اکتساب فناوری که زمان، هزینه و برآیند آن را بهینه نماید، دارای اهمیت زیادی است. بر همین اساس، این پژوهش با هدف شناسایی روش های بهینه اکتساب فناوری در شرایط و موقعیت های مختلف با استفاده از یک مدل سه بعدی ناشی از برهم کنش عوامل مرتبط با مالک، گیرنده و ماهیت فناوری انجام شده است. مدل پیشنهادی جهت انتخاب روش مناسب اکتساب فناوری شامل موقعیت های متعددی است که این موقعیت ها از برهم کنش 6 عامل در 3 بعد ایجاد شده اند. این عوامل از مرور ادبیات و مطالعه مدل های اکتساب فناوری موجود و یکسان سازی تعداد زیادی از عوامل هم خانواده به دست آمده اند. روش های پیشنهادشده براساس ترکیب وضعیت هر یک از عوامل در دو حالت حدی، و در دو دسته «روش های بهینه» و «روش های امکان پذیر اما غیربهینه» ارائه شده است. روش های «بهینه» روش هایی هستند که با عوامل، تطابق کامل دارند و مطمئناً مناسب ترین روش برای اکتساب فناوری می باشند. اما روش های «امکان پذیر اما غیربهینه» در مواقعی پیشنهاد شده اند که تطابق کامل با عوامل وضعیت وجود ندارد اما عوامل محدودکننده، آن وضعیت را نقض نمی نمایند. بدین ترتیب هر بنگاهی می تواند با شناسایی و تطبیق وضعیت خود در مقایسه با عوامل مدل، «روش های بهینه» و «روش های امکان پذیر اما غیربهینه» متناسب با وضعیت خاص خود را از مدل استخراج نموده و مورد استفاده قرار دهد.