سیاست علم و فناوری

در این مقاله به منظور ارزیابی توان نوآوری و جذابیت بازار فناوری نانو در کشورهای مختلف، اختراعات ثبت شده در حوزه فناوری نانو با استفاده از پایگاه داده QPAT در بازه زمانی 2001- 2007 مورد بررسی می شوند. در مرحله اول، تعداد اختراعات ثبت شده کشورهای مختلف در دفاتر ثبتی امریکا، اتحادیه اروپا و سازمان جهانی مالکیت فکری (WPO)تجزیه و تحلیل می شوند و سهم و جایگاه هریک از کشورها در این زمینه تعیین می شود. همچنین، رابطه بین تولید علم و فناوری و موقعیت کشورهای مختلف در این دو شاخص مطالعه می شود. مطابق این بررسی، تنها توانمندی علمی برای رشد و توسعه فناوری کافی نیست و توسعه زیرساخت های مالکیت فکری در این زمینه ضروری است. در مرحله دوم، شمار اختراعات ثبت شده در هریک از کشورهای موجود در پایگاهQPAT ،به عنوان معیاری از قدرت فناوری و جذابیت بازار داخلی تجزیه و تحلیل آماری می شود و بر اساس آن، کشورهای مورد نظر رده بندی می شوند. همچنین، رابطه بین شاخص توانمندی نوآوری و توان تجاری سازی و جذابیت بازار نیز  بررسی خواهد شد.  

مقاله حاضر به دنبال پاسخ گفتن به این پرسش هاست که مهم ترین دلایل رواج تکنیک ها و ابزارهای نوین سیاست گذاری در ایران کدام اند، و نیز این که تا چه میزان این دلایل می توانند سرعت رواج این ابزارها را در فضای سیاست گذاری کشور توضیح دهند. برای پاسخ گویی به این پرسش ها، با استفاده از گفتمان بین المللی که حول موضوع "انتقال سیاست " شکل گرفته، مسئله انتقال ابزارهای سیاستی (که خود مصداقی از پدیده انتقال سیاست است) در مقاله تحلیل شده است. با تمرکز بر "چرایی" انتقال ابزارهای سیاستی، مهم ترین عوامل اثرگذار بر این پدیده از متون پژوهشی انتقال سیاست استخراج شده است. در گام بعد، بخشی از این دلایل که به کارگیری ابزارهای نوین سیاست گذاری از سوی بازیگران عرصه سیاست را توضیح می دادند، مشخص شدند. سپس در گام پایانی، با نظرسنجی از خبرگان حوزه سیاست گذاری در کشور، میزان اهمیت نسبی این دلایل در رواج ابزارهای نوین سیاست گذاری در ایران بررسی شدند. نتیجه این بررسی، نشان داده است که رواج بسیاری از ابزارهای نوین سیاست گذاری در ایران متأثر از دلایلی همچون "تلاش برای علمی جلوه دادن سیاست ها" یا با هدف "صَرف بودجه های تخصیص یافته در این زمینه"، و نه مثلاً در جهت افزایش مشارکت ذی نفعان در فرآیند سیاست گذاری است. افزون بر این، دانشِ اندک دست اندرکاران و متقاضیانِ به کارگیری این ابزارها و تکنیک ها، زمینه لازم را برای رواج سریع این ابزارها و تکنیک های سیاست گذاری بیش از پیش فراهم کرده است.

امروزه ایجاد پارک های علمی یکی از استراتژی های اساسی توسعه کسب وکار منطقه ای و ایجاد نواحی نوآور به شمار می رود. برای توسعه پارک های علمی، اغلب از نظریه های مربوط به نواحی نوآور  استفاده می شود و توانمندی ها و ضعف های ناحیه کمتر به حساب می آید. از آنجا که پارک های علمی بخشی از زنجیره نظام نوآوری ملی/ منطقه ای هستند، می توان ادعا کرد که خط مشی های توسعه پارک ها باید با خط مشی توسعه نوآوری ناحیه میزبان آنها همخوان باشد. در این مقاله فرض بر آن است که خط مشی های نوآوری در مناطق دارای نوآوری کمتر از حد انتظار، می توانند رهنمود مناسبی برای توسعه پارک های علمی ایران به دست دهند. این مقاله، با مرور آثار و متون پژوهشی این دوره، موانع نوآوری در مناطق مختلف و خط مشی های ارتقای نوآوری در نواحی کمتر نوآور را با هدف تعمیم آنها به توسعه پارک های علمی بررسی می کند. سپس با توجه به داده های مرتبط با  نوآوری، استان های ایران را به سه گروه ناحیه شهری گسسته (شامل دو استان)، ناحیه صنعتی قفل شده (شامل هشت استان) و ناحیه جانبی (شامل 18 استان) دسته بندی می کند و خط مشی های مناسبی برای توسعه پارک های علمی در این مناطق پیشنهاد می دهد

در منابع نظری و عملی سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری مجموعه ای از نظریه ها، چارچوب ها و ابزارها برای تدوین سیاست های ملی علم ، فناوری و نوآوری هستند که از جنس یک برنامه تحول در سطح کلان اند. با این همه، مرور این منابع نشان می دهد که نمی توان چارچوبی مفهومی برای یکپارچه کردن این مجموعه از ابزارها یافت. این مقاله با بررسی مسئله برنامه ملی توسعه علم، فناوری و نوآوری، به عنوان یک برنامه تحول در سطح کلان و با روش پژوهش بین رشته ای، می کوشد تا چارچوبی مفهومی از ترکیب این مجموعه نظریه ها و روش ها پیشنهاد کند. این چارچوب مفهومی بر پایه مراحل تدوین یک برنامه تحول و جایابی نظریه ها، چارچوب ها و ابزارهای موجود این حوزه در قالب مراحل یاد شده شکل گرفته و از نظریات برخی از خبرگان سیاست گذاری علم و فناوری کشور استفاده شده است. سپس بر اساس این چارچوب، روشی برای تدوین نقشه جامع علمی کشور ایران به مثابه مصداقی از برنامه های ملی توسعه علم، فناوری و نوآوری تدوین شده است. در نهایت، موضوعاتی برای پژوهش های آینده در زمینه سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری پیشنهاد شده اند.

پژوهش حاضر به حوزه فناوری های نرم ، به مثابه یکی از زوایای ناشناخته مدیریت فناوری می پردازد. در این پژوهش با توجه به اهمی ت فناوری های نرم،  با به دست دادن تعریفی مشخص از این فناوری ، ویژگی ها و انواع آن بررسی می شود. از سوی دیگر، درباره یکی از مه م ترین مسائل صنعت کشور، یعنی انتقال سیستم های سازمانی بحث می شود که در این پژوهش با عنوان فناوری های فرایندی نرم معرفی می شوند در این مقاله با مرور متون و آثار پژوهشی این حوزه،40 تمایز فناوری های نرم و سخت شناسایی می شوند.با طبقه بندی این تمایزات در چهار گروه، اهمیت هر یک از آنها در فرایند های شناسایی و انتخاب SPR (یکی از مهم ترین فناوری های نرم انتقال یافته به ایران خودرو) با نگرش سنجی از جامعه آماری سنجیده می شود.  

در سال های اخیر، "شرکت های تازه تأسیس فناوری محور"، به عنوان موتور رشد سریع اقتصادی، مورد توجه بسیاری از محققان و سیاست گذاران در کشورهای مختلف بوده اند. میزان بسیار بالای رشد اشتغالزایی، فروش، صادرات و سرمایه این شرکت ها، و به ویژه نقش آنها در ایجاد فرصت های شغلی با کیفیت بالا، این شرکت ها را در کانون توجه سیاست گذاران در بسیاری از کشورهای دنیا قرار داده است. نقش مهم NTBFها، "اشاعه فناوری در شبکه های نوآوری است. این شرکت ها از طریق کمک به انتقال فناوری از بخش های تحقیقاتی به بخش های تولیدی و صنعتی، نقش بسیار مهمی در توسعه فناورانه به عهده داشته اند. در نتیجه، با توجه به اهمیت فراوان این شرکت ها و همچنین، از آنجا که توسعه آنها به دلایل بسیاری نیازمند برنامه ریزی و حمایت صحیح دولت است، در این مقاله ابتدا به شناسایی ابزارهای مناسب برای کمک به ایجاد و رشد NTBFها می پردازیم؛ سپس با استفاده از دیدگاه های گروههای مختلفی از خبرگان و به کمک یک مدل تصمیم گیری چندمعیاره فازی، ابزارهای سیاستی اولویت دار را تعیین می کنیم.

نظام ارتقا ی اعضای هیئت علمی دانشگاه ها یکی ازسازوکارهای عمده حفظ و تقویت کیفیت و کارآمدی فعالیت های آموزش عالی و پژوهش در کشور به شمار می آید.براین اساس، و با توجه به در دست تدوین بودن آیین نامه ی جدید ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی کشور، بررسی تطبیقی نظام های ارتقای اعضای هیئت علمی در دانشگاه های دیگر کشورها به منزله ی یکی از گام های مقدماتی در تدوین چنین نظامی ضروری به نظر می رسد. مطالعه ای تطبیقی در این مورد با بررسی نظام ارتقای دانشگاه های دیگر کشورها و مقایسه ی آن با نظام جدید پیشنهادی برای ارتقای اعضای هیئت علمی در آموزش عالی به سیاست گذاران علمی کشور امکان خواهد داد با تحلیل دیدگاه های منعکس شده در نظام ارتقای مربوط به دیگر کشورها و با در نظر گرفتن موقعیت آموزش عالی کشورمان، آیین نامه جدید ارتقای اعضای هیئت علمی را به گونه ای طراحی و تدوین کنند که فراهم کننده زمینه ارتقای همه جانبه آموزشی، علمی و تحقیقاتی کشور باشد. مطالعه حاضر به بررسی تطبیقی معیارهای ارتقای اعضای هیئت علمی در آیین نامه پیشنهادی در مقایسه با معیارهای ارتقای در 35 دانشگاه از کشورهای ترکیه، افریقای جنوبی، ایرلند، لبنان، نیوزیلند، کانادا، امریکا، انگلستان و استرالیا می پردازد. معیارهای مورد بررسی که برگرفته از وبگاه های رسمی این دانشگاه ها هستند، در زمینه های آموزش، پژوهش و خدمات استخراج شده اند و سپس به صورت تطبیقی در مقایسه با زمینه های مشابه درآیین نامه پیشنهادی ارتقای مورد بحث قرار گرفته اند. بر این اساس، پیشنهادهایی برای جامعیت و تعمیق بیشتر معیارهای آیین نامه مورد بحث به ویژه در زمینه توجه بیشتر به جنبه های آموزشی فعالیت های اعضای هیئت علمی و مد نظر قرار دادن اثرگذاری فعالیت های علمی و پژوهشی در متن جامعه ارائه می شود.