سیاست علم و فناوری

هدف پژوهش حاضر، بررسی و تبیین الگوی همکاری میان پژوهشگران حوزه سیاست گذاری و مدیریت فناوری در ایران است. در این پژوهش که از نوع علم سنجی است، با بررسی 175 مقاله نوشته شده توسط نویسندگان ایرانی در 17 نشریه داخلی و خارجی مرتبط با این حوزه، مبادرت به ترسیم و تحلیل شبکه هم نویسندگی میان پژوهشگران این حوزه دانشی شده است. این شبکه هم نویسندگی با استفاده از شاخص های تحلیل شبکه های اجتماعی در دو سطح کلان همچون چگالی، ضریب خوشه بندی، ساختار اجتماعات در شبکه هم نویسندگی و خرد مانند درجه مرکزیت، مرکزیت بینابینی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که پژوهشگران این حوزه بیشتر تمایل دارند که به صورت گروه های کوچک به تولید علم بپردازند و ارتباط میان آن ها ضعیف است. هم چنین می توان این شبکه را نوعی شبکه مستقل از مقیاس دانست.

فصلنامه سیاست علم و فناوری اولین و معتبرترین نشریه علمی-پژوهشی کشور در حوزه سیاست گذاری علم و فناوری و مدیریت فناوری است که از سال 1387 رسماً فعالیت خود را آغاز نموده است. هدف این مقاله بررسی و مرور این فصلنامه و شناسایی ویژگی های اصلی آن و تحلیل عملکرد آن در طول 5 سال انتشار و بررسی مسیر تکامل این فصلنامه در مدت زمان فعالیت آن است. مقالات این فصلنامه از ابتدای انتشار تا سال پنجم، شماره 4، سال 1392 مورد بررسی قرار گرفته اند. در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی جریان دانشی فصلنامه ویژگی های اصلی فصلنامه و مقالات چاپ شده آن و همچنین ویژگی های محتوائی آن شامل مفاهیم و موضوعات مقالات و روش تحقیق به کار گرفته شده در مقالات، شمایی کلی از این فصلنامه ارائه و در اختیار پژوهشگران و محققان این حوزه دانشی قرار گیرد. نتایج بررسی جریان دانشی فصلنامه نشان می دهد که بیشترین مشارکت در تولید و انتشار مقالات فصلنامه را نویسندگان مرد با 80 درصد داشته اند. همچنین نرخ پذیرش مقالات فصلنامه معادل 5/16 درصد بدست آمده است که نشان از نرخ پائین پذیرش مقالات دارد. نتایج بررسی ها نشان می دهد که دانشگاه ها بیشترین سهم در انتشار مقالات فصلنامه را داشته اند و در این میان دانشگاه های واقع در شهر تهران بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند. نتایج بررسی محتوائی فصلنامه نشان می دهد که بیشترین سهم انتشار مقالات از نظر موضوعی مربوط به مقالات مرتبط با حوزه سیاست گذاری/علم و فناوری، اقتصاد و مدیریت فناوری بوده اند. همچنین بیشتر مقالات از منظر جهت گیری پژوهش از نوع کاربردی، از نظر استراتژی تحقیق پیمایشی و از نظر هدف تحقیق توصیفی بوده اند.

در روند سیاست گذاری و برنامه ریزی علم و فناوری کشور، ایجاد و توسعه فضاهایی نظیر پارک های علم وفناوری که بتواند در سطح ملی و منطقه ای باعث تسریع در رشد و سپس توسعه پایدار مناطق گردد بسیار ضروری است. اقدامات نظری و عملی در سیاست های نوین برنامه ریزی کشور، ضرورت ایجاد پارک های علم وفناوری مبتنی بر بنیان های مناطق با هدف دستیابی به توسعه پایدار را مورد تأکید قرار می دهد، لیکن برای وصول به این اهداف، تاکنون معیارها و اصول برنامه ریزی و طراحی، تدوین نشده اند. در این پژوهش کاربردی، با توجه به ویژگی های منحصربه فرد و مزیت های استان مازندران (نمونه مورد بررسی) که بر بستر اقتصاد طبیعت بنیان استوار است، اصول برنامه ریزی و طراحی متفاوتی برای تدارک و اجرای پارک های علم وفناوری در قیاس با سایر نقاط کشور و جهان صورت گرفته و تلاش شده است تا الگویی مناسب برای شرایط مشابه ارایه گردد. از طریق شناخت مفاهیم مرتبط با موضوع توسعه منطقه ای و چگونگی تعیین مزیت های منطقه ای مبتنی بر روش های علمی و ویژگی های مزیتی، اصول برنامه ریزی و طراحی در قالب تدوین بیانیه چشم انداز و فرآیند گردش کامل تولید در پارک ها تدوین شده اند. در جمع بندی مشخص شده که برای برنامه ریزی پارک های علم وفناوری، با توجه به متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، زمانی و بویژه محیطی و فضایی مناطق مختلف، میتوان راهبردهای برنامه ریزی و طراحی متفاوتی را ارایه نمود، به ویژه اگر اقتصاد مناطق، «طبیعت بنیان» باشد. راهبردهای ارایه شده در پنج عرصه اقتصادی، مدیریتی، محیطی– کالبدی، اجتماعی– فرهنگی و دانش و فناوری دسته بندی شده و 65 هدف راهبردی در عرصه های مذکور ارایه شده اند.

در این مقاله کوشش می شود در مورد توافق موقت ایران با کشورهای 1+5 به دو سوال اساسی پاسخ بگوید: اول اینکه آیا این توافق یک تغییر سیاستی در روند توسعه فناوری هسته ای محسوب شود و در صورت مثبت بودن، سوال دوم این است که این تغییر حاصل یک نوع فرآیند یادگیری بوده است یا حاصل یک نوع انطباق سیاستی دربرابر فشار محیط خارجی. مقاله با استفاده از مفهوم لایه های سیاستی پیتر هال و ظرفیت های مدیریتی، تحلیلی و تاملی سوزانا بوراس، به ارائه یک مدل نظری (مدل سیاست گذاری در محیط بین الملل) می پردازد و سسپس با بازخوانی داده های روندتاریخی مذاکرات که در چارچوب نظریه "روایت گرایی تصمیم گیری منطقی" مرتب شده اند، به تحلیل میزان هماهنگی دو تصمیم اساسی در دو نقطه عطف تاریخ 1383 و 1390 پرداخته است و در پایان نتیجه می گیرد که توافق موقت ایران به واقع، حاصل فرآیند یادگیری توامان سیاستی – دیپلماتیک ناشی از تعامل بین ظرفیت های تحلیلی و تاملی است که به صورت برآیند دیالکتیکی سیاست سازی های دو مرحله قبل و هم افزایی بین فرایند توسعه فناوری و یادگیری سیاستی بوجود آمده است. مقاله در پایان نتیجه می گیرد که این توافق در ماهیت، آغاز راه یک نوع تصحیح مسیر سیاست گذاری در بازگشت به ارزش ها و اصول سیاستی محسوب می گردند که تحت عنوان رهنمون های پارادایمی سلبی - ایجابی سیاست گذاری در حوزه فناوری هسته ای از قبل اعلام شده اند.

کارکرد هدفمند نظام آموزشی تضمین کننده توسعه ملی هر کشوری است. آن چه دانشمندان، مهندسان و نیروی کار تریبت یافته از چنین نظامی در فرایند آموزش یاد می گیرند اهرمی است برای گردش چرخه اقتصادی کشور، افزایش تولید ناخالص ملی و هم زمان کسب درآمد فردی. به شرط ثابت بودن عوامل اثرگذار دیگر. انتظار آن است که در یک نظام آموزشی خوب ساختار یافته در جهت اهداف ملی، همه افراد به یک اندازه از مزایای این نظام آموزشی بهره ببرند. یکی از مهم ترین معیارهای ارزیابی عملکرد سیستم آموزشی، برنامه های اجرای آزمون های ملی و بین المللی استاندارد است. این برنامه های آزمون گیری که به منظور اندازه گیری رشد شناختی دانش آموزان اجرا می شوند، نشان می دهند که دانش آموزان هر کشوری به چه خوبی از مزایای یک سیستم آموزشی بهره مند شده اند. این تحقیق به بررسی عملکرد استانی گروه ریاضی و فنی در دو خرده آزمون سراسری ریاضی و فیزیک و مقایسه نتایج دو آزمون به تفکیک استان و جنسیت طی سال های 1387 تا 1391 می پردازد. همچنین برای شناخت جایگاه استان ها در پیوستار جهانی مبتنی بر آزمون های بین المللی TIMSS اعداد و ارقامی ارایه شده است. این پژوهش با طرح تحقیق پس رویدادی اجرا و برای تحلیل داده های استانی از روش اندازه گیری های مکرر استفاده شده است. داده های این تحقیق از بانک داده های سازمان سنجش آموزش کشور و جداول مرکز مطالعات ملی تیمز و پرلز جمع آوری شده است. نتایج نشان داد که در این دوره 5 ساله استان هایی با عملکرد بالا در مقایسه با استان های محروم بین 4 تا 5 واحد انحراف معیار در مقیاس استاندارد z فاصله ای ثابت دارند. میانگین عملکرد دختر ها پایین تر از پسرها است و دانش آموزان استان هایی که در آزمون های بین المللی عملکرد ضعیفی دارند به همان ترتیب در آزمون سراسری نیز ضعیف هستند.

شکست شبکه ها یکی از انواع شکست نظام های نوآوری است که نسبت به سایر انواع شکست، کمتر مورد توجه محققین بوده است. در یک تقسیم بندی کلی، شبکه ها یا در مرحله تشکیل، با شکست مواجه می شوند و یا پس از شکل گیری، ناپایدار می شوند. حالت اول به شکست ضعیف و حالت دوم به شکست قوی شبکه ها معروف است. شکست در نظام نوآوری، ضرورتی را برای مداخله دولت در این عرصه فراهم می آورد. با این حال، به دلیل آنکه این فرآیند به خوبی تحلیل نشده است، چارچوب مداخله دولت در این عرصه نیز مشخص نیست. در این مقاله، فرآیند شکست ضعیف در شبکه های نوآوری مهندسی شده بر مبنای رویکرد فرآیندی و اکتشافی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و از روش موردکاوی برای اعتبارسنجی مدل مفهومی استخراج شده استفاده گردیده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که به طور کلی شبکه ها به دو دلیل "از دست رفتن اعتماد" و "بی انگیزگی اعضاء" دچار ناپایداری می شوند. چهار زیرفعالیت کلیدی در تشکیل شبکه ها، که عبارتند از انتخاب اعضاء، طراحی ساختار، رسمیت بخشیدن به شبکه و مدیریت مخاطرات؛ هر یک می توانند به انحاء مختلف باعث ایجاد بی اعتمادی و یا بی انگیزگی در میان اعضای شبکه ها و متعاقبا ناپایداری گردند. با ارائه یک چارچوب مفهومی، نحوه تاثیر هر یک از فعالیت های چهارگانه در شکست شبکه های نوآوری از طریق دو عامل بی اعتمادی و یا بی انگیزگی، نشان داده شده است. در پایان، مکانیزم های موثر در شکست یکی از شبکه های نوآوری و توسعه فناوری صنعت نفت و گاز ایران با استفاده از چارچوب مفهومی پیشنهاد شده، تشریح شده است.