سیاست علم و فناوری

ایده ها و دستاوردهای پژوهشی دانشگران نظام آموزش عالی در صورت تجاری شدن می تواند به ثروت آفرینی، کارآفرینی و در نهایت منجر به توسعه و رفاه اجتماعی و اقتصادی شود. برای تحقّق تجاری سازی یافته های علمی لازم است فرایند، روش ها و عوامل شکل دهنده و زمینه ساز مشخّص شوند تا در تصمیم گیری برای تجاری سازی مورد استفاده قرار گیرند. به دلیل جایگاه والای نیروهای علمی در این عرصه، این مقاله به تعیین و تبیین عوامل فردی مؤثّر در تجاری سازی نتایج پژوهشی و تبیین روابط بین این عوامل پرداخته است. روش تحقیق آن از نوع ترکیبی و جامعه آماری، شامل مدیران ارشد و مدیران پژوهشی و فناوری و اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و مدیران ارشد و مدیران پژوهشی و فناوری سازمان های طرف قرارداد با این دانشگاه است. برای نمونه گیری در بخش مطالعه کیفی از نمونه گیری هدفمند و در بخش کمّی از نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل مصاحبه و پرسشنامه محقّق ساخته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری همچون آزمون های تی، آنوا، فریدمن و تحلیل عاملی تأییدی به روش مولّفه های اصلی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان گر تأثیر عواملی فردی شامل خودکارآمدی، موفقیّت طلبی، قدرت طلبی، خلاقیّت و نوآوری، رقابت طلبی و منبع کنترل درونی در تجاری سازی نتایج پژوهشی است. در تبیین روابط این عوامل، علاوه بر اولویّت بندی آنها، بررسی روابط بین عوامل نشان داد که تمامی آنها رابطه همبستگی معناداری با یکدیگر دارند و بیشترین بار عاملی مربوط به متغیرهای خودکارآمدی و موفقیّت طلبی است.

کارآفرینی دانشگاهی از حوزه های نوین تحقیقات کارآفرینی است و به مفهوم طی کردن فرآیند کارآفرینی توسط عناصر دانشگاهی است که نتایج تحقیقات شان را درقالب شرکت های انشعابی تجاری سازی می کنند. در این تحقیق عوامل ساختاری موثر بر توسعه کارآفرینی دانشگاهی شناسایی، وزن هر یک از عوامل تعیین و دانشگاه جامع علمی-کاربردی به عنوان مورد مطالعه بررسی شده است. عوامل ساختاری همه عناصر، عوامل و شرایط فیزیکی غیرانسانی سازمان هستند که با نظم و قاعده خاصی چارچوب و قالب سازمان را می سازند. پرسش اصلی تحقیق این است که عوامل ساختاری موثر بر توسعه کارآفرینی دانشگاهی چیست؟ جامعه آماری پژوهش مدیران و اعضای هیات علمی دانشگاه علمی-کاربردی و خبرگان دانشگاهی در زمینه آموزش و ترویج کارآفرینی یا تجاری سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی و ارتباط با صنعت بودند. روش تحقیق آمیخته بوده و ابتدا داده های کیفی با استفاده از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شده و عوامل ساختاری تعیین گردیدند. سپس در بخش کمی از طریق پرسشنامه ماحصل کار کیفی داده ها گردآوری و توسط آزمون های کای اسکوئر و آزمون فریدمن تجزیه و تحلیل شدند و در پایان برای تائید مدل بدست آمده نیز از آزمون الگوی معادلات ساختاری استفاده شد. بر اساس نتایج تحقیق 25 عامل ساختاری در قالب 9 بعد شناسایی شدندکه ابعاد عوامل ساختاری از وزن و اهمیت یکسان برخوردار نیستند، بلکه به ترتیب ساختار سازمانی، امکانات فیزیکی، نظام پژوهشی، نظام مالی، نظام منابع انسانی، استراتژی سازمانی، نظام منابع اطلاعاتی، فرآیندها و روش های کاری و سیستم کنترل و نظارت دارای اولویت می باشند.

هدف اصلی این مقاله، تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران است. با مرور مراجع، مدل مفهومی حکمرانی نظام نوآوری استخراج شده که مشتمل بر فرآیندهای سیاست گذاری، تعیین اولویت ها، طراحی و پیاده سازی برنامه ها و ارزیابی سیاست ها و یادگیری می باشد. ابزارهای پرسشنامه و برگزاری هم اندیشی برای جمع آوری داده ها، بکاربرده شده و فنون تحلیل عاملی تأییدی و آزمون t برای تحلیل داده های خام استفاده شده است. بر پایه مدل طراحی شده، وضعیت فعلی و چالش های پیش روی حکمرانی نظام نوآوری ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل صورت گرفته حاکی از آن است که رویکرد غالب در سیاست گذاری نوآوری در ایران نگرش خطی بوده و سبک حکمرانی نظام ملی نوآوری نیز دستوری است. در خاتمه مقاله، پیشنهاداتی برای غلبه بر چالش های پیش رو ارائه شده است.

امروزه دانشگاه ها علاوه بر پژوهش و آموزش، به ایفای نقش در جهت مأموریت جدید مشارکت در توسعه اقتصادی جامعه نیز می پردازند؛ به عبارت دیگر، امروزه تجاری سازی دانش به ضرورتی انکارناپذیر تبدیل شده است.این در حالی است که هنوز دانشگاه های ایران نتوانسته اند به طور مطلوب دانش خود را تجاری نمایند. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش کیو موانع تجاری سازی دانش شناسایی شود و سپس با استفاده از تحلیل عاملی کیو، ذهنیت های مختلف افراد نسبت به این موضوع مورد تحلیل قرار گیرد. روش کیو ترکیبی از دو روش کیفی و کمی می باشد و همچنین رویکردی است که در آن ذهنیت های مختلف افراد نسبت به یک موضوع شناسایی می گردد. در این تحقیق پس از بررسی ادبیات تحقیق و انجام ده مصاحبه با خبرگان آگاه در این حوزه، حدود 41 مانع شناسایی گردید و توسط مشارکت کنندگان اولویت بندی شد. در نهایت، بر اساس یافته ها و نتایج تحلیل عاملی کیو، ذهنیت مشارکت کنندگان به 3 عامل یا گروه دسته بندی شد؛ به عبارت دیگر، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد سه دیدگاه مختلف یا الگوی ذهنی نسبت به موانع تجاری سازی دانش در میان خبرگان آگاه وجود دارد.

اگر چه یافته های بشری در ارتقاء کیفیت زندگی و توسعه سطح رفاه جامعه و توسعه اقتصادی و اجتماعی نقش به سزایی ایفا می کند اما این یافته ها تا زمانی که جنبه کاربردی پیدا نکرده و به بازار عرضه نشوند یا در دسترس متقاضیان قرار نگیرند از اهمیت لازم برخوردار نبوده و نمی توانند هزینه های تحقیق را جبران کند. شواهد متعدد از سراسر دنیا حاکی از این است که هر چند تعداد کثیری از تحقیقات از نظر فنی موفق بوده اند، اما تنها درصد اندکی از آنها در زمینه تجاری سازی به موفقیت دست یافته اند که این امر نشان دهنده پیچیدگی فرآیند تجاری سازی است. در این راستا، شناسایی عوامل مؤثر بر تجاری سازی این ایده ها و پیش بینی احتمال موفقیت آن ها می تواند مخترعین و نوآوران را در تجاری سازی یاری رساند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر تجاری سازی اقدامات نوآورانه و پیش بینی موفقیت آن ها در استان یزد انجام گرفته است. در این راستا، ابتدا متغیرهای مؤثر برتجاری سازی اختراعات و ابتکارات شناسایی شده و سپس بهترین مدل شبکه عصبی مصنوعی برای پیش بینی احتمال موفقیت این اختراعات ارائه گردیده است. نتایج این تحقیق نشان داده است که متغیرهای جمعیت شناختی، عوامل فردی- شخصی، فنی- فناورانه، بازار، مالی و اداری- قانونی بر موفقیت تجاری سازی تأثیرگذارند. همچنین در میان مدل های اجرا شده، مدل پرسپترون چندلایه (MLP) همراه باالگوریتم پس انتشار خطا (EBP) با 2 لایه پنهان با تابع محرک سیگموئید در لایه های پنهان و تابع محرک خطی در لایه خارجی هم در درصد جواب صحیح و هم در سایر معیارهای کارایی از وضعیت بهتری برخوردار است.

این تحقیق به شیوه پیمایشی به منظور شناسایی جایگاه کنونی و مطلوب دست اندرکاران عرصه تحقیقات کشاورزی ایران در ارتباط با کارکردهای مورد انتظار به انجام رسیده است. محققان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و اعضای هیات علمی کشاورزی جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. با استفاده از فرمول کوکران برای تعیین حجم نمونه و با بهره گیری از روش نموه گیری چند مرحله ای 172 عضو هیات علمی (1260=N) و 152 محقق (1160=N) برگزیده و مورد مطالعه قرار گرفتند. روایی پرسشنامه مورد استفاده برای گردآوری داده ها از سوی گروهی از اعضای هیات علمی و محققان کشاورزی مورد بررسی و تایید قرار گرفت. پایایی آن نیز برپایه ضریب آلفای کرونباخ (بین 71. تا 89. برای بخش های مختلف) مورد تایید قرار گرفت. از نرم افزار SPSS برای تحلیل داده ها با کاربست روش های آماری مناسب بهره گرفته شد. بر اساس نتایج تحقیق، موقعیت کنونی و مطلوب هفت دست اندرکار اصلی عرصه تحقیقات کشاورزی در ارتباط با نه کارکرد شناخته شده تحقیقاتی اولویت بندی شد. با توجه به یافته های تحقیق، نخستین اولویت کارکردی سازمان های فرابخشی، تحقیقات کشاورزی دانشگاهی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شبکه ترویج کشاورزی کشور، تشکل های کشاورزی، بخش خصوصی و مراکز تحقیقاتی منطقه ای و بین المللی در وضعیت مطلوب به ترتیب عبارت است از: سیاستگذاری و اولویت بندی، طراحی و اجرای تحقیقات کاربردی، طراحی و اجرای تحقیقات راهبردی، جذب فناوری و رسانش دستاوردهای تحقیقاتی، طراحی و اجرای تحقیقات سازگاری، تامین نهاده های تحقیقاتی و حمایت های نهادی و سیاستی. طبق نتایج مقایسه میانگین ها (آزمون t) شکاف معنی داری بین کارکرد فعلی و مطلوب تمامی دست اندرکاران تحقیقات کشاورزی وجود دارد.

سرمایه گذاری تحقیق و توسعه یکی از اساسی ترین عناصر در پیشرفت دانش، افزایش بهره وری، و ترغیب رشد است، هر کشوری منابع کافی در اینگونه فعالیت ها سرمایه گذاری نماید و به طور کارایی فعالیت های تحقیق و توسعه را انجام دهد، قابلیت رسیدن به رشد مطلوب را خواهد داشت. از این رو هدف این پژوهش بررسی عوامل تعیین کننده شدت تحقیق و توسعه می باشد. بدین منظور دو دسته از کشورها، 12 کشور درحال توسعه و 14 کشور توسعه یافته طی دوره 2006-1995 با بهره گیری از روش پانل دیتا مورد بررسی قرار گرفته اند. این مطالعه تمرکز بر اثر سه متغیر توضیحی حمایت از حقوق مالکیت فکری، بازبودن اقتصادی و رشد اقتصادی یا فشار تقاضا دارد. همچنین دو متغیر تعداد محققین در فعالیت تحقیق و توسعه و ارزش افزوده صنعت بصورت درصدی از تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیرهای کنترل در نظر گرفته شده اند. نتایج مطالعه حاکی است متغیر حقوق مالکیت فکری نقش مثبت و معناداری بر شدت تحقیق و توسعه دارد و متغیرهای بازبودن اقتصادی و فشار تقاضا از نظر آماری معنادار نیستند. متغیرهای کنترل هر دو از نظر آماری معنادارند و متغیر تعداد محققین در فعالیت تحقیق و توسعه برای هر دو دسته کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته ضریب مثبت دارد اما متغیر ارزش افزوده صنعت بصورت درصدی از تولید ناخالص داخلی دارای ضریب مثبت برای کشورهای توسعه یافته و ضریب منفی برای کشورهای درحال توسعه است.