سیاست علم و فناوری

فساد در آموزش عالی پدیده ای است که نظام های آموزشی همواره با آن درگیر و هزینه های هنگفتی بابت آن پرداخته اند و هدف مقاله حاضر تدوین یک الگوی دانشگاهی عاری از فساد بر مبنای اسناد فرادستی و قوانین و مقررات نظام آموزش عالی ایران است که در پرتو آن رسالت کلیدی این نظام پیگیری شده و ارتقاء کیفیت آن نیز تأمین شود. این پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق آن کیفی می باشد. در تحلیل یافته ها از روش تحلیل محتوای کیفی بهره گرفته شده و با رویکرد استقرایی، محتوای متنی اسناد فرادستی آموزش عالی به عنوان راهبردهای ابلاغی، تحلیل و مفاهیم در قالب کدهای باز و محوری استخراج شدند. ابتدا نمونه ای 77تایی از مجموعه قوانین آموزش عالی به صورت غیراحتمالی و هدفمند انتخاب و به واسطه آنها گونه شناسی قوانین نظام آموزش عالی ارائه و سپس با تحلیل محتوای 7 سند فرادستی منتخب آموزش عالی و استخراج گزاره های الزام آور برای دانشگاه ها، 19 مفهوم اصلی استخراج شد. مفاهیم استخراج شده در قالب چهار رویکرد گروه بندی شده اند: رویکرد مدیریتی و سیاست گذاری در آموزش عالی، تأمین منابع مالی و زیرساختی، تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص و همچنین اجرای سیاست که پایش و ارزیابی آنها الگویی برآمده از معیارهای اسناد فرادستی آموزش عالی را پدید آورده است. در انتها نیز پیشنهاداتی جهت اجرایی شدن الگوی استخراج شده مطرح شده است.

هدف مقاله حاضر این است که نسبت فناوری با ارزش های اخلاقی را کاویده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا مصنوعات فناورانه به لحاظ اخلاقی بی طرف هستند یا خیر. برای این مقصود به آراء دو تن از فیلسوفان هلندی فناوری، یعنی (ایبو)فن دی پول و پیترپائول فربیک ارجاع داده می شود. بر اساس آراء پول، کارکرد یا تأثیرات جانبی مصنوعات می توانند با ارزش های اخلاقی در ارتباط باشند و از این رو، مصنوعات می توانند ارزشی را مجسم کنند یا در عمل موجب ظهور ارزشی خاص شوند. بر اساس آراء فربیک مصنوعات، عمل و درک انسان را تحت تأثیر قرار می دهند و می توان این تأثیر را ارزیابی اخلاقی و طراحی فناورانه ای را پیشنهاد کرد که زندگی فضیلت مندانه ای را برای انسان به ارمغان آورد. در انتها نیز با نگاهی انتقادی تلاش شده طرحی سازوار ارائه شود تا ذیل آن بتوان به یک معنا مصنوعات فناورانه را (اخلاقاً) خوب یا بد دانست و از اخلاق طراحی دفاع کرد.

از دهه 90 میلادی فعالیت های پراکنده ای برای تولید داخلی زیست داروها آغاز و اکنون حدود 20 داروی نوترکیب در کشور تولید می شود. ظهور چندین شرکت فعال در این حوزه و تولید برخی داروهای خاص فناورانه - که ایران دومین تولیدکننده آنها در دنیا است – نشان دهنده پیشرفت شگرف ایران در تولید داروهای زیستفناورانه و شکل گیری یک صنعت کاملاً مستقل طی کمتر از دو دهه است. در این مقاله ظهور صنعت زیست داروی ایران به عنوان یک مطالعه موردی خاص در نظر گرفته و در یک تحقیق کیفی اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور داده ها از طریق مصاحبه های اکتشافی و نیمه ساختاریافته گردآوری و با استفاده از تحلیل تم و کدگذاری، تحلیل شدند. بررسی ها نشان می دهد که شکل گیری اجتماعات منسجم میان برخی افراد در سطوح میانی دولت و دانشگاه منجر به ایجاد کارآفرینی نهادی جمعی بین دولت و دانشگاهیان شده و همین نیز نقطه آغاز ظهور صنعت زیست داروها در ایران است. علاوه بر این نشان داده شده که نهادهای واسطه ای سه نقش مهم در ظهور این صنعت در ایران ایفاء کرده اند: ایجاد درهم تنیدگی دولت-دانشگاهیان، ایجاد اجتماع منسجم میان کارآفرینان نهادی و همچنین تسهیل تأمین مالی و برقراری ارتباطات بین المللی.

مطالعه شایستگی کارآفرینان فناور به عنوان قلب کسب وکارهای فناورانه، یکی از حوزه های پژوهشی اصلی در قلمروی کارآفرینی فناورانه است. با این حال، این مطالعات عمدتاً با رویکردی منطقی انجام گرفته به طوری که ضمن در نظر گرفتن کارآفرین و کار به شکل موجودیت هایی مستقل، فهرست هایی ساده سازی شده از شایستگی ها ارائه شده که تناسب چندانی با ماهیت نامعین و نااطمینانی بالا در فرآیند کارآفرینی فناورانه نداشته است. این مقاله بر آن است تا با بکارگیری رویکرد تفسیری به عنوان رویکردی بدیل، فهم موجود از شایستگی کارآفرینان فناور را توسعه ببخشد. بدین منظور، در چارچوب روش پدیدارشناسی با 19 کارآفرین فناور فعال کشور در بخش های مختلف فناوری مصاحبه شده است. تحلیل استقرایی داده ها حاکی است که شایستگی در تجربه زیسته کارآفرینان فناور، مقوله ای است بروز یابنده (نه پیشینی)، نسبی (نه مطلق)، کلی (نه مجموعی از اجزاء غیرمرتبط) و وابسته به نحوه ادراک کارآفرینان فناور از معنای کارآفرینی فناورانه. یافته های این پژوهش برای کارآفرینان فناور (از طریق تشریح مفهوم توسعه شایستگی)، فعالان حوزه آموزش (با ارائه راهکارهای نوین آموزشی همچون یادگیری حین عمل و مبتنی بر ارتقاء ادراک نقش) و مدیران مراکزی همچون شتاب دهنده ها و صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر (از طریق بهبود روش های شناسایی و هدایت افراد مستعد به منظور کارآفرینی فناورانه) کاربرد دارد.

یکی از چالش های حمایت از کارآفرینان، ارزش گذاری فناوری آنها به منظور تأمین مالی از طریق سرمایه گذاری خطرپذیر است. در خلال فرآیند تأمین مالی، برای سرمایه گذار مطلوب است که با مشخص شدن تدریجی عدم قطعیت ها، این حق را داشته باشد که با اعمال اختیاراتی نظیر توسعه، تحدید و یا فسخ، میزان سرمایه گذاری خود را افزایش و یا کاهش داده و یا حتی متوقف نماید. از سوی دیگر، منطقی است که کارآفرین در صورت اعطاء چنین اختیاراتی، ارزش بالاتری را برای فناوری خود طلب نماید. در این مقاله، مرور مطالعات و بهره مندی از نظرات خبرگان به عنوان روش تحلیل اختیارات واقعی ارزش گذاری فناوری در تأمین مالی خطرپذیر قرار گرفته است. بر خلاف پژوهش های قبلی که از اختیار ترکیبی بهره برده اند از "اختیار انتخاب" برای اعمال انعطاف پذیری های سرمایه گذاری در مرحله تجاری سازی استفاده و بدین طریق میزان ارزش افزوده برای ترغیب کارآفرین به اعطاء اختیارات مذکور محاسبه می شود. در پایان با ارزش گذاری یک فناوری موردی از طریق بکارگیری رویکرد پیشنهادی و حصول ارزش افزوده ای نزدیک به 36/4 میلیارد ریال در مقایسه با روش مرسوم تنزیل جریان نقدی، مشخص شد که محاسبات یک مورد واقعی با استدلال مطرح شده منطبق است.

در سیاست گذاری آموزش عالی، فرصت مطالعاتی می تواند به عنوان یک راهبرد مهم توسعه حرفه ای اعضاء هیأت علمی و ارتقاء کیفیت دانشگاه ها مدنظر قرار گیرد. مقاله حاضر با رویکردی تفسیری به تحلیل تجارب اعضاء هیأت علمی از گذراندن دوره های فرصت مطالعاتی و تأثیر این دوره ها بر توسعه حرفه ای آنها پرداخته است. مشارکت کنندگان در تحقیق هم شامل 25 نفر از دارندگان تجربه فرصت مطالعاتی بوده که به صورت هدفمند و ملاکی انتخاب شده اند. داده های مطالعه با مصاحبه های واقعه مدار گردآوری و به شکل استقرایی در قالب تحلیل مضمونی با نرم افزار Nvivo10 کدگذاری شدند. بنا به دیدگاه اعضاء هیأت علمی، آنهایی که به فرصت مطالعاتی اعزام می شوند باید با بهره گیری از این فرصت، تغییرات عمده ای در سبک زندگی شخصی و کار حرفه ای خود ایجاد کنند: تنظیم برنامه بلندمدت برای زندگی خود و خانواده، سرمایه گذاری برای فرزندان در خارج از کشور، ترویج کار گروهی و اشتیاق بیشتر به تألیف کتب و مقالات علمی با کیفیت بالاتر، بهبود مهارت های تدریس و برخورد شایسته تر با دانشجویان و نهایتاً ایفاء نقش به عنوان رابط با دانشگاه های خارج کشور. نتیجه کاربردی و پیشنهاد این پژوهش هم آن است که برای افزایش تمایل اعضاء هیأت علمی در استفاده از فرصت های مذکور به عنوان عاملی مؤثر در ارتقاء شاخص های آکادمیک دانشگاه و ترغیب آنها در دستیابی به دانش تخصصی روز، اقداماتی از جمله تسهیل و تثبیت مقررات استفاده از فرصت مطالعاتی و ایجاد زیرساخت های مناسب اجرای نوآوری ها و تجارب کسب شده اساتید مدنظر قرار گیرد.