پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه

رضاشاه در راستای برنامه ها و اقدامات شبه مدرنیستی، وجود فرهنگ اسلامی را مانعی برای اهداف خود می دانست و سعی کرد به بهانه ی مدرن سازی ایران، شرایط را برای تحقق این اهداف فراهم آورد. بنابراین، ضمن در پیش گرفتن سیاست ناسیونالیسم گذشته گرا(باستان گرایی)، تجددگرایی(ایجاد جامعه شبه غربی) و سکولاریسم(جدایی دین از سیاست)، مذهب زدایی را در رأس برنامه های فرهنگی خود قرار داد و سیاست کشف حجاب یکی از این نمونه ها بود؛ که در نتیجه ی مقابله روحانیون و مردم با این سیاست ها، قیام گوهرشاد به وقوع پیوست. بر این اساس، مقاله حاضر بر آن است تا نسبتِ میان قیام گوهرشاد را با سیاست های فرهنگی رضاشاه بسنجد و راهبردهای وی را برای مبارزه با فرهنگِ مذهبی بیان کند و نقش قیام گوهرشاد را در این زمینه مورد بررسی قرار دهد. حاصل این مطالعه تاریخی، ما را به این واقعیت رهنمون می سازد که قضیه کشف حجاب در راستای سیاست فرهنگی رضاشاه و به خصوص سیاست مذهب زدایی وی قرار داشت.

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، سبب شد جریان ها و احزابی که مترصد فرصتی برای به دست آوردن سهمی در نظام آینده کشور بودند، از فضای به دست آمده، استفاده نمایند و اوضاع را به نفع خود تغییر دهند. نهضت آزادی نیز همانند سایر گروه ها فعالیت خود را آغاز کرد و توانست دولت موقت را در اختیار گیرد، امّا بدلیل مغایرت داشتن اصول فکری اش با انقلاب اسلامی، تماماً به مقابله با نظام اسلامی پرداخت. مسئله اصلی مقاله، تحلیل و بررسی عملکرد نهضت آزادی در دهه 1360 در مواجهه با انقلاب اسلامی است. فرضیه پژوهش آن است که با ناکامی سیاست های لیبرالی و تعامل گرای این جریان در مقابل تفکرشیعی انقلاب اسلامی، نهضت آزادی با استراتژی «انقلاب مسالمت آمیز» علیه نظام، اقداماتی از جمله مشروعیت زدایی و کاهش کارآمدی نظام جمهوری اسلامی در راستای از بین بردن حمایت های مردمی و همراه-ساختن جامعه برای قیام علیه نظام را در رأس برنامه های خود قرار داد. برای رسیدن به این اهداف از فضای به دست آمده ی جنگ، انتخابات و جریان های اپوزیسیون استفاده وافری نمود.

سرمایه ی اجتماعی به مجموعه ی هنجارها، عادات اجتماعی و آن دسته از قواعد رفتاری اطلاق می شود که طی مدتی طولانی بر مناسبات اجتماعی سیطره یافته و همواره در حال انجام است. ضعف، انهدام و سقوط سرمایه ی اجتماعی، خود به خود، هزینه ی اجتماعی زندگی را برای مردم و دولت افزایش داده و به طور غیرمستقیم زمینه ی افزایش یا کاهش رضایت شهروندان از دولت را فراهم می آورد. یکی از دلایل آسیب-پذیری داخلی کشورهای جهان سوم، سطحِ اندکِ سرمایه اجتماعی است. اندک بودن قواعد رفتاریِ ارزش آفرین، هنجار آفرین و اعتماد آفرین موجب تشدید رقابت بین حکمرانان و مردم می شود. کاهش میل های انگیزشی مردم به سمت ارزش های فرهنگی و اجتماعی، موجب سلب اعتماد اجتماعی، همراه با کاهش مشارکت سیاسی می شود و در صورت عدم مشارکت، نظام سیاسی فاقد مشروعیت سیاسی می گردد. در صورت کاهش میزان مشارکت عمومی، میزان مشارکت انتقادی بالا رفته و نیروهای اجتماعی (افراد و گروه ها) به سمت تغییر و دگرگونی نظام سیاسی حرکت می کنند. انقلاب مخملی یکی از این حرکت هاست. انقلاب مخملی نوعی دگرگونی آرام و بدون خونریزی است که در شرایط خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، مانند افزایش ناهنجاری های فرهنگی و کاهش میزان اعتماد جامعه به وقوع می پیوندد، این مفهوم بیش تر در سال های اخیر یعنی پس از تحولات گرجستان2003، اوکراین2004 و قرقیزستان2005، اذهان را به سمت و سوی خود سوق داده است. شرایط وقوع این انقلاب ها در شاخصه هایی شبیه به یک دیگر بوده است.

این مقاله برآن است که نشان دهد که امام خمینی رحمت الله علیه با بهره مندی وافر معارف اسلامی و تعمق و تأملی پویا و مجتهدانه در میراث گرانقدر نبوی صلی الله علیه و آله و تعلیم ائمه معصومین علیهم السلام ، چگونه توانست به درکی درست و روشن از نظام حقوق زنان در اسلام دست یابد که موجب احیای حقوق زنان ایرانی در جریان شکل گیری انقلاب اسلامی سال 1357ه.ش. ایران شود. چهار چوب نظری مقاله مبتنی بر مبنای نظری دیدگاه های امام رحمت الله علیه است که در رد شکل گیری گفتمان های مختلف در مورد زنان با توجه به مقتضیات زمان و مکان سخن گفته و حکم صادر کرده است. با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و تبیین تاریخی، در یک چهار چوب تاریخی ابتدا به موقعیت زنان در روندهای تاریخی، ائم از دیدگاه غربی فمینیسم و جایگاه زنان از دیدگاه اسلام که مبنای نظری امام رحمت الله علیه در مورد زنان در پرتو آن شکل یافته و هم چنین بررسی اندیشه های امام خمینی رحمت الله علیه که در قالب دوره های گفتمانی مختلفی در مورد زنان که طی چهار دوره ی مختلف زمانی شکل گرفته، پرداخته و در خاتمه هم، علل برتری دیدگاه حضرت امام رحمت الله علیه مورد بررسی و بازنگری قرار گرفته است.

از با ارزش ترین اسناد هر کشوری می توان به اسناد رسمی و دکترین های سیاست خارجی آن کشور اشاره نمود و مفاهیمی چون دکترین نظامی و سیاست خارجی آن کشور را از آن برداشت کرد. کشور روسیه هم در این مهم مثتثنی نبوده و با اهمیت یافتن قدرت هوشمند در دستور کار خود و با در نظر گرفتن بالاترین هدف خود پس از فروپاشی شوروی و بازگشت به هژمون جهانی، به بازنگری در نگارش اسناد و دکترین های سیاست خارجی خودپرداخته و با به کارگیری نگاهی متفاوت به نظام بین الملل با استفاده از گفتمان های حاکم بر سیاست خارجی خود بر مبنای واقع گرایی تهاجمی و در نظر گرفتن عواملی چون اقتصادی، نظامی، نقش نخبگان، ناسیونالیسم، ژئوپلتیک، رقابت در عرصه بین المللی توأم با ترس و یا همکاری توأم با پاداش، سیاستی متفاوت را در دستور کار خود نسبت به کشورهای شرق و غرب اعمال داشته است. جمهوری اسلامی ایران در دهه اخیر و مناسبات پیش آمده در منطقه، نقش و حضوری متفاوت را درنظام بین الملل و اسناد سیاست خارجی روسیه به خود اختصاص داده است. نگارنده در تلاش است تا در این مقاله به تبیین و تحلیل سیاست خارجی روسیه نسبت به ایران در اسناد و دکترین های روسیه بپردازد. یافته های این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته و به دنبال تجزیه و تحلیل حوادث اخیر در نظام بین الملل و تأثیرات آن ها در اسناد روسیه در بازه زمانی 2020-2010 است و این که جمهوری اسلامی ایران چه نقش و جایگاهی در این اسناد داشته است.

هرمنوتیک با هایدگر (1889 1976م.)، یکی از متفکران و فیلسوفان مغرب زمین، وارد مرحله ی جدیدی در دوران تاریخی خود می شود. هایدگر علاوه بر این که در زمینه های متعدد هستی شناسی، زیبایی شناسی، هنر و ... تحولات بنیادی را ایجاد نموده، در مسأله هرمنوتیک نیز چرخشی بنیادی خلق نموده است. هرمنوتیک در اندیشه هایدگر غیر از هرمنوتیکِ گذشته است. هایدگر بر اساس مبانی اندیشه خود، چرخشی را در هرمنوتیک پدید آورد که پس از آن، تفسیر از «متن محوری» به «مؤلف محوری» سوق داده شد. دستاورد عظیم هایدگر این است که فلسفه ورزی را بر محور هرمنوتیک قرار داد. در اندیشه ی هایدگر، «هرمنوتیک» بحث و جدل درباره مفاهیم و مقولات نیست، بلکه اساساً آشکار کردن آن چیزی است که در درون ما می گذرد. دازاین (Da-sein) بودن – آن جا، اما آن جا بودن اساساً یعنی، عملی کردن حضور و حاضر شدن؛ عملی که از طریق آن و برای آن معنا در زمان کنونی آشکار می شود. این مقاله، هرمنوتیک را در نظر هایدگر مورد بازکاوی قرار می دهد.