پژوهش های ادبی

پژوهش های ادبی

پژوهش های ادبی سال شانزدهم تابستان 1398 شماره 64 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

فرم شناسی تلمیحات روایی- قرآنی در مجموعه اشعار شفیعی کدکنی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بلاغت فرم شناسی ساختار تلمیح روایتهای قرآنی شفیعی کدکنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۵۰۹
تلمیح یکی از کهن ترین و پرکاربردترین فنون و صنایع ادبی بلاغی است که سبب غنای معنایی و زیبایی زبانی شعر می شود؛ اما در ادبیات و شعر معاصر، رشد دانش ادبی و گسترش مطالعات نقد ادبی سبب تنوع و پیچیدگی کاربرد این صنعت ادبی در شعر شده است که بررسی و تحلیل ظرافتهای ساختاری و نحوه سازوکار آنها نیازمند مطالعات دقیق تر با رویکردهای نوین است. از این رو، پژوهش حاضر در صدد است به شیوه توصیفی تحلیلی ساختار تلمیحات روایی قرآنی در مجموعه اشعار شفیعی کدکنی را با روشی نوین بررسی کند تا دریابد شفیعی کدکنی با چه شگردهای فرمی از روایتهای قرآن در تلمیحات شعری اش استفاده کرده و بر این اساس، چه اقسام تلمیحی در شعر او وجود دارد؟ بر اساس نتایج، شفیعی کدکنی شاعری است که در تلمیحات روایی قرآنی خود قسمتهای مختلفی از داستانهای معروف و شناخته شده قرآنی را با نوآوری ها و هنجارشکنی های ساختاری و هنری متنوع و پیچیده ای به کار برده است که سبب ایجاد اقسام مختلف تلمیحات تشبیهی، ساختاری، آیرونیک، چندوجهی، ترکیبی، پژواکی و نام دهی خاص در شعرش شده است.
۲.

تحلیل شخصیت «گل محمّد» در رمان کلیدر بر اساس نظریه معنامحور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: شخصیت نظریه معنامحور گل محمد دولت آبادی کلیدر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۶ تعداد دانلود : ۴۳۴
نظریه معنامحور یکی از رویکردهای نوین تحلیل شخصیت پردازی در روایت شناسی است. جستار حاضر بر آن است تا بر اساس این نظریه به تحلیل شخصیت «گل محمّد» در رمان کلیدر بپردازد و با بهره گیری از شیوه توصیفی تحلیلی به این پرسشها پاسخ دهد که 1. مطابق مؤلفه های نظریه معنامحور، گل محمد چه صفات و ویژگیهایی دارد؛ 2. این صفات در کدام قرینه های متنی بازنمایی شده اند. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که مطابق اصول تعمیم پذیری، تکرار، تشابه، تضاد و استلزام، گل محمد صفات و ویژگیهای متناقضی دارد که این صفات و ویژگیها در قراین متنی ای چون توصیف مستقیم، ظاهر بیرونی شخصیت، کنش، گفتار، قیاس موقعیّت بازنمایی شده است.
۳.

تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تحلیل انتقادی گفتمان طنز ابوالقاسم حالت طنز محمدعلی افراشته شعر معاصر فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۰ تعداد دانلود : ۳۹۰
موضوع این جستار تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمدعلی افراشته» به کوشش نصرت الله نوح، براساس الگوی ون لیوون (1996م.) است. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر قدرتهای حاکم و فرایندهای ایدئولوژیکی دوران پهلوی دوم بر میزان صراحت و پوشیدگی کلام در این دو اثر است. در این مقاله کارگزارانی که در این اشعار طنزآمیز حضور و مشارکت دارند براساس عوامل الگوی ون لیوون چون حذف، تشخص زدایی، مشخص سازی، نامشخص سازی، نامدهی، طبقه بندی، پیوند زدن، جدا کردن، جنس ارجاعی و نوع ارجاعی بررسی می شوند. دلیل انتخاب این دو اثر این است که دیدگاه های این طنزپردازان در دوران پهلوی دوم از آبشخورهای مشترک سیاسی و اجتماعی سرچشمه می گیرد؛ اما آنان ایدئولوژی و گرایشهای متفاوتی نیز دارند. بنابراین وجود مشترکات و مفترقات گوناگون، زمینه مقایسه میان آنها را فراهم می سازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد با اینکه هر دو طنزپرداز به پوشیده گویی تمایل بیشتری دارند و طبقه بندی و تشخص زدایی در اشعار آنان بیشترین بسامد را دارد؛ اما محمدعلی افراشته بر خلاف ابوالقاسم حالت با نامدهی کارگزارانی که بر مسند قدرت قرار دارند و هم چنین انتقاد از ارکان اصلی قدرت چون شاه، دربار، روحانیون و نیروهای امنیتی بر صراحت کلام خود افزوده است. محمدعلی افراشته هم چنین به دلیل گرایش سوسیالیستی از عامل جنس ارجاعی برای بازنمایی توده و خلق بیشتر بهره برده است. ابوالقاسم حالت نیز با کاربرد بیشتر عامل نامشخص سازی یعنی ضمایر و صفات مبهم، کلام خود را پوشیده تر کرده است.
۴.

نقش شاعران مسمّط پرداز مشروطه در پدید آمدن شعر نیمایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شعر دوره مشروطه مسمط شعر نیمایی قالب شکنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۵ تعداد دانلود : ۵۸۷
در بحث از چگونگی پدیدآمدن شعر نیمایی، عموماً علل و عواملی نظیر تلاشهای قالب شکنانه شمس کسمایی، جعفر خامنه ای، ابوالقاسم لاهوتی و تقی رفعت و آشنایی نیما با زبان فرانسه و اثرپذیری او از ادبیات غرب مطرح است. با پژوهش دقیق تر در این حوزه مشخّص می شود اگرچه عوامل مذکور به قوّت خود باقی اند، نقش تحرّک قالبی شعر کلاسیک مانند گرایش به مسمّط و نوآوریهای درون این قالب در این باره انکارناشدنی است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی نشان می دهد برخی از مهمترین ویژگیهای شعر نیمایی، پیش از او در بعضی مسمّطهای دوره مشروطه به کار رفته اند. این ویژگیها عبارتند از: تغییر طول مصراعها و تغییر جایگاه قافیه؛ همچنین قالب مسمّط از جهت آمیختن با شعر روایی و نمایشی و پرداختن به مضامین سیاسی و اجتماعی، نسبت به شعر نیمایی پیشگام بوده است.
۵.

بررسی سیر مراتب هستی در بینش عرفانی مولانا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مولوی هستی شناسی بینش عرفانی مراتب هستی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۷ تعداد دانلود : ۵۰۲
این مقاله بر آن است تا با تحلیل و بررسی دیدگاه های مولانا جلال الدین محمد بلخی درباره سیر مراتب هستی، اولاً جایگاه مباحث هستی شناسی را دراندیشه و آثار این عارف بنام تبیین کند تا از این طریق، زمینه شناخت بیشتر بینش عرفانی این عارف فراهم شود. ثانیاً تفاوت نوع نگاه مولانا به مباحث هستی شناسی را با دیدگاه های هستی شناسانه فلاسفه و متکلمین مشخص کند. نگارنده با روش تحلیلی- توصیفی به این نتیجه رسیده است که با توجه به بسامد اندک مباحث هستی شناسی در آثار مولوی در قیاس با موضوعات مرتبط با انسان شناسی و خداشناسی، بینش عرفانی مولوی متکی بر دو رکن انسان شناسی و خداشناسی است. همچنین مولانا به عنوان یک عارف بر خلاف فلاسفه و متکلمین، از ورود به جزئیات مباحث هستی شناسی پرهیز کرده و گاه ممکن است این مباحث را با مباحث معرفت شناسی نیز همراه کند.
۶.

بررسی سیر تحول اسماءِ جلالی در متون عرفانی قرون چهارم و ششم (مطالعه ی موردی در کشف المحجوب و روح الارواح)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تفسیر عرفانی اسماءالله اسماء جلالی روح الارواح کشف المحجوب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۱ تعداد دانلود : ۱۲۶۰
در این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی و با بررسی آثار مشخص شده، ابتدا به جست وجویی مختصر در تاریخچه کاربرد اسماءالله در آثار منثور عرفانی و سیر در نظریات عارفان در این باره و تقسیمات آن، خصوصاً اسماء جمالی و جلالی پرداخته شده و سپس در مبحث اصلی پژوهش، در دو اثر برجسته عرفانی متعلق به قرون چهارم و ششم، کشف المحجوب هجویری و روح الارواح سمعانی، چند اسم جلالی پروردگار از قبیل عزیز، ملک، غنی و جلیل، نتایج تجلیّات و غلبه این اسماء بر باطن سالک، تفاوتها و شباهتهای کارکرد آنها از دید این دو نویسنده عارف، شبکه اندیشه گانی آنها و جنبه های بلاغی به کارگرفته شده در نگارش این دو متن، مورد بررسی قرار گرفته است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۲