مطالعات اخلاق کاربردی (اخلاق سابق)

موضوعات مهمی چون ارتباط های صحیح همسران در زندگی مشترک و در ابعاد گوناگون، از جمله بُعد رفتاری، از ضرورت های فرهنگی هر جامعه برای پاسداشت خانواده است که هر دو حوزه علم و دین به آن توجه کرده اند. همچنین، مبانی و شاخصه های معیّنی در هر دو حوزه برای این موضوع وجود دارد. هدف پژوهش تبیینی حاضر، بررسی مبانی اخلاقی رفتار همسران مسلمان از منظر قرآن است. در این نوشتار به روش تحلیلی استنتاجی حُسن معاشرت یا به تعبیر قرآن، معاشرتِ به معروف، به عنوان مبنای اخلاقی و محوری در حوزه رفتار همسران با یکدیگر مطرح شد. این مبنا تمامی رفتارهای اخلاقی همسران در قبال یکدیگر را دربرمی گیرد. همچنین،            در این مقاله تمامی رفتارهای همسران، زیرمجموعه تکریم و تغافل و تقابل قرار گرفتند که هریک به نوبه خود، اصلی اخلاقی در حوزه رفتار قلمداد می شوند.

در سیره تربیتی امام هشتم، علی بن موسی الرضاA اشاره هایی لطیف و متفکرانه درباره مؤلفه های اخلاقی انسان کامل می توان یافت که نشان دهنده ژرف نگری و ثبات اندیشه های الهی امام است و جامعه اسلامی باید همچنان نسبت به فراگیری آن عطشناک و آزمند باشد. بنابراین، این روایت های پربار یکی از منابع غنی در پرورش نسل اسلامی است. در شعرهای ابی العتاهیه، شاعر عهد عباسی، نیز شعرهایی با محتوای اخلاقی می بینیم که علاوه بر بازتاب موقعیت سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جامعه، تداعی گر معانی آیات قرآن کریم و انعکاس دهنده اندیشه های ناب و کلام ائمه معصومDهستند. هدف این پژوهش تطبیقی که با روش تحلیلی توصیفی انجام شد، بررسی رویکرد های اخلاقی انسان کامل در پرتو سخنان گوهربار رضوی و اشعار شاعر زهد و حکمت، ابی العتاهیه بود.

موضوع تغییرپذیری اخلاق از موضوعات بنیادین دانش اخلاق است. امکان تغییر اخلاقِ انسان پیامدهای مهمی، مانند سخن گفتن از اخلاقی سازی فرد و جامعه، زندگی سعادت محور و مباحث تربیتی دارد. ازاین رو، اخلاق پژوهان به این موضوع در کنار مباحث تربیتی و اخلاقی توجه کرده اند. در این جستار، بحث تغییرپذیری اخلاق از دیدگاه راغب اصفهانی بررسی شده است. راغب معتقد است، الگوی اخلاق مندی انسان هم بر طبیعت انسان مبتنی است و هم بر آموزش. رفتار اخلاقی در نتیجه آموزش، جزء سرشت ثانوی (عادت) انسان می شود. اخلاق مبتنی بر طبیعت یا به واسطه فیض الهی حاصل می شود یا به واسطه عوامل طبیعی دیگر. واژه فیض الهی جهت گیری خاصی را به لحاظ پرهیز از انحصارنگری در اندیشه راغب نمایان می سازد. درصورتی که اخلاق، حاصل از فیض الهی و عوامل طبیعی باشد، خُلقیات انسان تغییر نخواهند کرد؛ اما در حالت دوم، ازآنجایی که خُلقیات انسان ریشه در عادت دارند و              براساس تعلیم وتربیت حاصل می شوند، تغییرپذیر و اصلاح شدنی اند.                  راغب ازاین نظر، همسو با جهت گیری ارسطو، جالینوس، رواقیان و ابن مسکویه است. راغب عوامل دیگری را نیز در تحلیل نظر خود بیان می کند. فرایند پردازش های راغب از این موضوع، به همراه نقد دلیل های او در این جستار آمده است.

این پژوهش با هدف تعیین رابطه مسئولیت پذیری اخلاقی و اجتماعی با باور به دنیای عادلانه و نا عادلانه اجرا شد. روش پژوهش همبستگی، جامعه آماری پژوهش دانشجویان دانشگاه آزاد اصفهان، واحد خوراسگان و نجف آباد و گروه نمونه 374 نفر بود. این افراد ازطریق نمونه گیری دومرحله ای انتخاب شدند. نمونه گیری به این صورت بود که در مرحله اول از هر گروه آموزشی دو کلاس انتخاب و سپس در هر دو دانشگاه با رعایت نسبت پسران و دختران دانشجو، نمونه نهایی به صورت تصادفی انتخاب شد. ابزارهای پژوهش مقیاس مسئولیت پذیری اخلاقی و اجتماعی ( کالین، 2006) پرسش نامه باور به دنیای عادلانه برای خود و دیگران (ساتون و داگلاس، 2005)، پرسش نامه باور به دنیای ناعادلانه (دالبرت و همکاران، 2001) و پرسش نامه باور به دنیای عادلانهٔ عمومی (دالبرت، 2001) بود. داده ها ازطریق ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین ابعادی از مسئولیت پذیری اخلاقی و اجتماعی با باور به دنیای عادلانه (p<0/01 ) رابطه معنا داری وجود دارد . نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که فقط با باور به دنیای عادلانه می توان مسئولیت پذیری مبتنی بر تعهد و پیمان و مسئولیت پذیری اخلاقی اجتماعی کلی را پیش بینی کرد.

ریشه بسیاری از رفتارها و فعالیت های مدیران و معلمان را باید در اخلاق و ارزش های اخلاقی جست وجو کرد. دراین بین، توجه به اخلاق حرفه ای و پیامدهای آن از اساسی ترین موضوع های پژوهشی در حوزه های سازمانی است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی اخلاق حرفه ای و مؤلفه های آن میان معلمان مدارس ابتدایی پسرانه دولتی در شهر تهران است. روش پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری را تمامی معلمان در مدارس ابتدایی پسرانه دولتی در شهر تهران تشکیل می دهند که 7هزار و 848 نفرند. با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 366 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری در این پژوهش، خوشه ای چندمرحله ای و طبقه ای است. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه محقق ساخته اخلاق حرفه ای و برای تعیین روایی پرسش نامه از روایی محتوا و سازه استفاده شد. همچنین، پایایی پرسش نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، اخلاق حرفه ای «94/0» ارزیابی شد. یافته ها نشان داد: 1. وضعیت اخلاق حرفه ای و تمامی مؤلفه های آن، به غیراز مؤلفه عدالت که در حد متوسط میانگین فرضی پژوهش قرار دارد، در تمامی ابعاد بیش از میانگین فرضی پژوهش است؛ 2. معلمان زن و مرد میزان اخلاق حرفه ای یکسانی دارند و وضعیت اخلاق حرفه ای معلمان براساس رشته تحصیلی، مدرک تحصیلی، سن و سابقه خدمت با یکدیگر تفاوت معناداری ندارد؛ اما براساس منطقه تفاوت معناداری دارد.

هدف اصلی پژوهش حاضربررسی رابطهٔ اخلاق حرفه ای و اعتماد سازمانی بر توانمندسازی روان شناختی معلمان بود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی معلمان دوره متوسطه اول در مدارس دولتی در سال تحصیلی 1392 تا 1393در نواحی پنج گانه آموزش وپرورش تبریز، به تعداد 2100 نفر بودند. نمونه مدنظر براساس جدول مورگان 322 نفر بودند که این افراد با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای و نسبتی انتخاب شدند. روش این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه های اخلاق حرفه ای، اعتماد سازمانی سیدجوادین (1388) و پرسش نامهٔ توانمندسازی روان شناختی اسپریترز (1995) استفاده شد. ضرایب پایایی این پرسش نامه ها با استفاده از آلفای کرونباخ برای اخلاق حرفه ای (93/0=α) و اعتماد سازمانی (88/0=α) و توانمندسازی روان شناختی (87/0=α) به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از همبستگی پیرسون با استفاده از نرم افزار22 SPSS استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین اخلاق حرفه ای و مؤلفه های آن با توانمندسازی روان شناختی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بین اعتماد سازمانی و توانمندسازی روان شناختی معلمان نیز رابطه مثبت و معناداری دیده شد. همچنین، نتایج آزمون رگرسیون حاکی از تأیید رابطه خطی برای پیش بینی توانمندسازی روان شناختی براساس اخلاق حرفه ای و اعتماد سازمانی بود. در پایان، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین معلمان زن و مرد ازلحاظ متغیرهای مسئولیت پذیری، صادق بودن، عدالت، وفاداری، برتری جویی و رقابت، احترام به دیگران، همدردی با دیگران و اعتماد سازمانی تفاوت معنادار وجود دارد. درحالی که میان آن ها ازنظر رعایت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی و توانمندسازی روان شناختی تفاوت معناداری وجود ندارد.  

هدف پژوهش حاضر شناسایی رابطه دین داری با کیفیت زندگی و کارکرد آموزشی دانش آموزان دوره متوسطه دوم است. این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری در این پژوهش تمامی دانش آموزان دوره متوسطه دوم شهرستان بابل هستند که از میان 168 دانش آموز، 87 دختر و 81 پسر، با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار استفاده شده در این پژوهش پرسش نامهٔ کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی (SF-36) و پرسش نامهٔ دین داری گلاک و استارک (1965) است. برای سنجش کارکرد آموزشی دانش آموزان معدل پایان ترم آن ها نیز درنظر گرفته شد. نتیجه های آزمون همبستگی پیرسون نشان می دهد که میان دین داری و کیفیت زندگی و کارکرد آموزشی دانش آموزان همبستگی مثبت معناداری وجود دارد. همچنین، یافته های پژوهش دربردارنده نکته های کاربردی مفیدی برای سیاست گزاران عرصه آموزش وپرورش است.

امروزه، شبکه های اجتماعی در سراسر جهان افزایش یافته و آثار گوناگونی بر زندگی کاربران خود گذارده است. رشد و محبوبیت شبکه های اجتماعی برخط، دنیای جدیدی از همکاری و ارتباط ایجاد کرده است. بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان برای ارتباط و همکاری و گسترش دانش به هم متصل شده و شبکه ایجاد کرده اند. امروزه، شبکه های اجتماعی به بخشی جدانشدنی از زندگی افراد و سازمان ها تبدیل شده اند؛ به طوری که زندگی واقعی افراد، تحت تأثیر آن ها قرار می گیرد. در این مقاله باتوجه به امتیازهای شبکه های اجتماعی، تأثیر این شبکه ها بر ارتقای سبک زندگی ایرانی اسلامی مطالعه شده است. سبک زندگی در مطالعات فرهنگی، به مجموعه رفتارها و مدل ها و الگوهای کنش های هر فرد گفته می شود. نتیجه های به دست آمده در این مطالعه نشان می دهد که باتوجه به فراوانی استفاده جوانان از شبکه های اجتماعی، می توان از ظرفیت این شبکه ها برای ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی استفاده کرد. همچنین، با طراحی وب سایت ها و وبلاگ ها و ایجاد شبکه های فرهنگی می توان در راستای ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی گام برداشت.  

در عصر حاضر، تربیت فرزندان از اساسی ترین دغدغه های والدین است. دین آسمانی اسلام تعالیمی مناسب و امام علیA تعالیمی خاص درباره تربیت فرزندان دارند. ازاین رو، هدف این پژوهش درآمدی بر اصول فرزندپروری با تأکید بر سیره علوی بود. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و اسنادی بود. داده ها به روش کتابخانه ای و از طریق فرم های فیش برداری گردآوری و درنهایت به شیوه توصیفی تحلیلی و اسنادی ارزیابی شد. نتایج پژوهش حکایت از آن داشت که عزت، آزادی، محبت، تکریم، اخلاق مداری، توجه به تفاوت های فردی، تدریجی بودن تربیت، همه جانبه بودن تربیت و بازی از اصول اساسی امام علیA در تربیت فرزند است.

رابطه زن و مرد از آغاز خلقت انسان پدیدار شده است و بشر در هر دوره ای بخش عمده ای از شناخت و هویت جنسی خود را در روند تعامل با جنس مخالف به دست آورده است. بنابراین، می توان گفت، توجه به جنسیت و تفاوت های زن و مرد از موضوعات همیشگی موجود در جوامع بوده است. این پژوهش با کمک از مرجع فرابشری اسلام در صدد دستیابی به پیامد های صحیح تفاوت های جنسیتی در تعلیم وتربیت بود؛ چراکه این مرجع از هرگونه کج اندیشی درباره  تفاوت هایی جنسیتی مبرّا و بهترین ترسیمگر اهداف درجهتِ سعادت حقیقی انسان هاست. به این منظور، در حد توان با کاوش در آیات قرآن و روایات معصومانD در تبیین موضوع کوشش شد.آموزه های اسلامی تفاوت هایی میان زن و مرد مطرح می کند. این تفاوت ها نه تنها ازنظر حقیقی به برابری انسانی و ارزشی آن ها لطمه وارد نمی کند، بلکه لازمه سلامت حیات فردی و خانوادگی و اجتماعی است. در تفسیر تفاوت گذاری های جنسیتی در اسلام، باید بر ملاحظه ویژگی های طبیعی مرد و زن، وظایف و کارکردها و مصالح خاصی توجه و مرز آن را با نابرابری و تبعیض و ستم جنسیتی مشخص کرد. این تفاوت ها در مسیر، منجر به شکل گیری وظیفه ها و نقش های غیرمشابهی می شود که پیامدهای درخورتوجهی در تعلیم وتربیت دارد.

 در تاریخ تربیتی اسلام با گرایش ها و رویکردهای متفاوتی روبه رو می شویم. گرچه سخن همهٔ آن ها برپایهٔ قرآن و سنت است، هریک از زاویه ای با واژهٔ تربیت و حیطه های مربوط به آن روبه رو شده اند. پژوهش و بررسی دربارهٔ این اصول تربیتی اهمیت دارد؛ چراکه با نقد و بررسی آن ها می توان عمیق تر و کاربردی تر با موضوعات تربیتی روبه رو شد. همچنین، آشنایی با معایب و کاستی های موجود، می تواند چهرهٔ واقعی این گرایش ها را آشکارتر سازد. از جملهٔ این رویکردها، گرایش نقل گرایی است که در حال حاضر، به شکل افراطی در گروه هایی، همچون سَلفیان و وهابیان و ده ها فرقهٔ دیگر دیده می شود. این گروه ها با تأکید بر سنت و کتاب، شیوه های غلط تربیتی خود را میان قشرهای گوناگون، از جمله جوانان ترویج می دهند. حال، باتوجه به اهمیت تربیت اخلاقی، این پرسش مطرح می شود که در رویکرد نقل گرایی معیارهای تربیت اخلاقی چگونه دنبال شده اند و آیا تربیت اخلاقی نقل گرایانه به این معیارها توجه کرده است یا خیر؟ این مقاله با روش تحلیلی استتاجی در پی پاسخ به این پرسش هاست. در ادامه دلالت های تربیتی رویکرد نقل گرایی و تأثیرات منفی این نوع تربیت اخلاقی نقد و بررسی می شود.