خانواده از مهم ترین نهادهای اجتماعی است. پراهمیت ترین کارکرد این نهاد، پرورش فرزندان و انتقال فرهنگ و ارزش ها به نسل بعدی است. در بین افراد تشکیل دهنده خانواده، نقش زنان، هم به لحاظ موقعیت فیزیولوزی هم به لحاظ موقعیت فرهنگی و اجتماعی، چه در جایگاه همسری و چه در جایگاه مادری، از اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود این، در غرب، همزمان با مُدرنیته و پس از آن بر مبنای آموزه های فمینیستی و با نام دفاع از حقوق زن، کارکردهای خانواده و موقعیت و جایگاه همسری و مادری دستخوش تغییرات وسیعی شده است. این پژوهش در نظر دارد آسیب شناسی خانواده در فرهنگ غرب را از دیدگاه رهبر معظّم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای مورد واکاوی قرار دهد. برای این منظور، سخنان ایشان در زمینه خانواده در فرهنگ غرب جمع آوری و از طریق روش تحلیل تماتیک کدگذاری گردید و در مجموع 50 کد استخراج شد. سپس سه مقوله با عناوین «جایگاه همسر در خانواده در فرهنگ غرب»، «جایگاه مادری در خانواده در فرهنگ غرب» و «آسیب شناسی خانواده در فرهنگ غرب» از طریق روش تحلیل محتوا تحلیل گردید. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه ایشان، مؤلفه هایی از فرهنگ غرب، باعث سستی بنیان خانواده شده است؛ چراکه این فرهنگ هم به دلیل شناخت ناقص از هویت و شخصیت زن و هم به دلیل تعریف نقش هایی خارج از تکوین و خلقت زن برای او، ضعف شدید کارویژه های خانواده و به تَبَع آن، اثرات مخرّبی را در جامعه در پی داشته است. سبک کردن امر ازدواج، بی هویت کردن جوانان، پایین آمدن سن جنایت و افزایش رفتارهای غیراخلاقی مانند همجنس گرایی، در زمره این آسیب هاست. از دیدگاه آیت الله خامنه ای، آنچه باعث فروپاشی فرهنگ ها می شود، ضعف خانواده است؛ مسئله ای که فرهنگ غرب اکنون گرفتار آن شده است.
در میان اعضای خانواده ارتباط های مختلفی مانند ارتباط عاطفی، حقوقی، فقهی و ... وجود دارد. یکی از انواع ارتباط ها میان مرد و زن در خانواده، رابطه اخلاقی میان آن دو است. این رابطه، گاهی از سوی مرد و گاهی از سوی زن مطرح می شود؛ هم چنان که رابطه اخلاقی ممکن است از منظر اثباتی و ذکر فضایل و باید ها بررسی شود و ممکن است از منظر سلبی و بیان رذایل و نباید ها. آنچه در این پژوهش کانون توجه بوده، بررسی رابطه اخلاقی و بیان بایسته های اخلاقی شوهر در رابطه با همسر از نگاه اسلام است. پرسش اصلی این است که سخن اسلام درباره سلوک اخلاقی شوهر با همسر چیست و چه باید ها و فضایلی را برای معاشرت مرد با همسر در روابط زناشویی مطرح می کند. در پاسخ به این پرسش و با بررسی برخی آیات و روایات، به شیوه توصیفی تحلیلی، به این نتیجه رسیده ایم که افزون بر غلبه نگاه اخلاقیِ دین به روابط مرد و زن و پیش بینی ضمانت های اجرایی لازم، از نظر قرآن، اصلِ محوری ای که مرد باید در روابط میان خود و همسرش مراعات کند، معاشرت نیکوست. روایات نیز افزون بر این که به طور کلی بر معاشرت نیکو با همسر تأکید کرده اند، مصادیقی از این معاشرت و سلوک اخلاقی را بیان داشته اند که در این پژوهش، ده مصداق از آن، در گفتار و رفتار اولیای دین ذکر شده است.
در روایات متعددی غیرت، نه تنها فضیلتی صرفاً مردانه قلمداد شده است، بلکه حتّی این صفت برای زنان مذموم دانسته شده و از غیرت زنانه به نوعی حسد تعبیر شده است. حال، اگر زنی از سر عشق، بی چشم داشت به همسر و خانواده اش، تلاش کرد تا به نوعی همسر خود را کنترل کرده و دورادور تحت نظر گیرد تا اتفاقی ناگوار کانون گرم خانواده او را متلاشی نسازد، آیا حسادت ورزیده است؟ اساساً آیا زن حق ندارد به همسر خود غیرت بورزد؟ این نوشتار در نظر دارد تا نقش زنانگی و میزان و معیار تأثیر آن در ساحت اخلاق اسلامی را با تأکید بر مقوله اخلاقی غیرت، در بستر متون روایی شیعه و آیات شریف قرآن واکاوی نماید. به نظر می رسد در برخی مقولات اخلاقی از جمله مقوله غیرت، آنچه موجب تمایز داوری اخلاقی در باب زن و مرد شده بیشتر تابعی از نقش زن در بستر جامعه و یا خانواده بوده و کمتر به مطلق شخصیت و ماهیت زن توجّه داشته است.
امروزه در بیشتر جوامع، طلاق به عنوان یک مسئله اجتماعی مهم در نظر گرفته می شود. به نظر می رسد سبک زندگی و مؤلفه های مرتبط با آن، به ویژه نگرش مذهبی و تعهد اخلاقی در افراد متأهل، می تواند بر وضعیت رابطه زناشویی آن ها و اقدامشان برای طلاق، تأثیرگذار باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین نگرش مذهبی، تعهد اخلاقی و سبک زندگی با وضعیت زناشویی (طلاق/ عدم طلاق) در زنان و مردان شهر اصفهان است. طرح این پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی و علّی- مقایسه ای است. جامعه آماری شامل کلیه زنان و مردان متقاضی شهر اصفهان (متقاضی طلاق و غیرمتقاضی طلاق) بود که 203 نفر از میان افراد متقاضی طلاق و 202 نفر از میان افراد غیرمتقاضی طلاق، با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در این پژوهش، از پرسشنامه نگرش سنج مذهب براهنی، پرسشنامه تعهد زناشویی و پرسشنامه سبک زندگی به عنوان ابزار پژوهش و برای تحلیل داده ها از همبستگی دورشته ای نقطه ای و آزمون مان ویتنی- یو استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد دو متغیر نگرش مذهبی و تعهد اخلاقی می توانند به طور معناداری وضعیت زناشویی (طلاق/ عدم طلاق) را پیش بینی نمایند. بر این اساس، افراد دارای سطوح بالاتر نگرش مذهبی و تعهد اخلاقی، دارای میزان کمتری از تقاضای طلاق هستند. براساس یافته های به دست آمده در این پژوهش، نگرش مذهبی و تعهد اخلاقی می توانند به عنوان دو مؤلفه مهم و اساسی در پایداری روابط زناشویی در نظر گرفته شوند.
نهاد خانواده مهم ترین و بنیادی ترین بستر برای تربیت اخلاقی و درونی سازی فضائل اخلاقی در فرزندان است. هم در آیات کریمه قرآن و هم در احادیث و روایات اهل بیت:سلسله دستورات مؤثر و راهگشایی در حوزه تربیت فرزندان وجود دارد تا جایی که اسلام یکی از معیارهای انتخاب همسر خوب را میزان کارآمدی وی در اداره و تربیت فرزندان می داند. از سوی دیگر، طیف وسیعی از دستورات اخلاقی نیز ناظر به روابط بین همسران است. یکی از این دستورات اخلاقی در رابطه میان زن و شوهر، تغافل و تجاهل هنگام مواجه شدن با انحراف اخلاقی همسر است. تأثیرات این انحراف اخلاقی در تعامل طرفینی و نیز در تربیت اخلاقی فرزندان موجب می شود شوهر به عنوان یک فاعل اخلاقی، دچار تعارض تواردی (الزام ایجابی یک فعل خاص از یک جهت و الزام سلبی آن از جهت دیگر) شود؛ زیرا از یک سو اخلاقاً بایسته است از انحراف اخلاقی همسر خویش اغماض کند و از سوی دیگر مسئولیت اخلاقی او در تربیت فرزندان ایجاب می کند که از این انحراف اخلاقی اغماض نکند. این مقاله بر آن است تا با بررسی این تعارض در موقعیت های مختلف (دست کم 15وضعیت)، با انتخاب و تعیّن بخشیدن موجّه به یکی از راه حل های ممکن (تصمیم گیری اخلاقی)، به حل این تعارض بپردازد.
پرسش اساسی این است که راه افزایش توانمندی انسان در تحمّل مشکلات چیست؟ آموزه های قرآن و حدیث، یکی از راه ها را «توکّل به خدا» دانسته است. در همین راستا، مقاله پیش رو، به تبیین روان شناختی مفهوم توکّل و نقش آن در «تحمل افزایی» انسان در سختی های زندگی می پردازد. نتیجه پژوهش روشن می سازد که توکّل در حوزه شناخت ها و عواطف فرد تغییراتی ایجاد می کند که از همان رهگذر، توانایی تحمل وی را افزایش می دهد. در حیطه شناخت و نگرش فرد، شخص توکّل کننده دارای نوعی تفسیر و ارزیابی می شود که به سبب آن عواطف مثبتِ «آرامش» و «نیرومندی» در او شکل می گیرد. این عواطف، منطبق با مؤلفه های «تحمل» است. این نتایج از مسیر فرایند «زمینه ها» و فرایند «پیش نیازها»ی توکّل به دست آمده و در حوزه مشکلات خانواده، بر تحمل افزایی اعضا در مواجهه با «رویدادهای ناگوار» و «رفتارهای ناگوار» تطبیق داده شده است.
نیاز جنسی یکی از نیازهای مهم بشر است که گاهی افراد از راه های آسیب زا برای رفع آن اقدام می کنند. یکی از این راه ها استفاده از محصولات هرزه نگاری است که به اَشکال گوناگون در دسترس افراد قرار می گیرد و می تواند اثرات جبران ناپذیری بر فرد و جامعه وارد سازد. مهم ترین آسیبی که کاربری این محصولات در پی دارد، متوجه زنان و به تَبَع آن، ازدواج و نهاد خانواده است. بر همین اساس، هدف اصلی پژوهش پیش رو، آسیب شناسی استفاده از محصولات هرزه نگاری نسبت به زنان است. این مطالعه به صورت کیفی با رویکرد پدیدارشناختی و مبتنی بر نمونه گیری هدفمند انجام شده است. بدین منظور، با 20 نفر از مردانی که مصرف کننده فیلم و عکس هرزه نگاری بودند، مصاحبه عمیق صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از روش کولیزی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد پیامدهای استفاده از محصولات هرزه نگاری، در دو دسته پیامدهای نگرشی (زن به عنوان کالای جنسی، ترس از صمیمیت، برداشت های نادرست نسبت به زن و اخلال در امر ازدواج) و پیامدهای کُنشی (الگوبرداری جنسی، اعتیاد جنسی، تجاوز و خشونت جنسی و رابطه جنسی شهوانی) قابل تقسیم بندی است.
