مطالعات اخلاق کاربردی (اخلاق سابق)

در برابر نگرش مسلط و کهن مقدس بودن ازدواج و مطلوبیت آن، شاهد شکل گیری و گسترش نگاهی هستیم که این نهاد را، نه برخی مسائل و حواشی آن را، غیراخلاقی می شمارد و در عین قبول برخی فواید روان شناختی یا اجتماعی آن، از منظر اخلاقی به نقادی ازدواج می پردازد. مقاله حاضر می کوشد این دیدگاه را بررسی و قوت آن را بسنجد. با این هدف، سه استدلال اصلی بر ضد ازدواج در این مقاله گزارش و ارزیابی شده است. استدلال نخست بر ناممکن بودن عشق پایدار، که در ازدواج ضروری است، تأکید می کند. دومین استدلال مخاطره آمیز بودن ازدواج را برجسته می کند و سومین استدلال بر ناسازگاری عواطف و عقلانیت در ازدواج پای می فشارد. نگارنده با استفاده از یافته های روان شناسی تکاملی، مطالعات زیست شناختی و روان شناسی اجتماعی، به تحلیل اخلاقی این دلایل می پردازد و با سلوکی صرفاً فلسفی، نه روایی و نقلی، می کوشد ناکارآمدی آن ها را نشان دهد. در پایان، نگارنده دلیلی اخلاقی برای مقبولیت ازدواج پیش می کشد و هم چنان این نهاد را اخلاقاً قابل دفاع می شمارد. واژه های کلیدی چکیده در برابر نگرش مسلط و کهن مقدس بودن ازدواج و مطلوبیت آن، شاهد شکل گیری و گسترش نگاهی هستیم که این نهاد را، نه برخی مسائل و حواشی آن را، غیراخلاقی می شمارد و در عین قبول برخی فواید روان شناختی یا اجتماعی آن، از منظر اخلاقی به نقادی ازدواج می پردازد. مقاله حاضر می کوشد این دیدگاه را بررسی و قوت آن را بسنجد. با این هدف، سه استدلال اصلی بر ضد ازدواج در این مقاله گزارش و ارزیابی شده است. استدلال نخست بر ناممکن بودن عشق پایدار، که در ازدواج ضروری است، تأکید می کند. دومین استدلال مخاطره آمیز بودن ازدواج را برجسته می کند و سومین استدلال بر ناسازگاری عواطف و عقلانیت در ازدواج پای می فشارد. نگارنده با استفاده از یافته های روان شناسی تکاملی، مطالعات زیست شناختی و روان شناسی اجتماعی، به تحلیل اخلاقی این دلایل می پردازد و با سلوکی صرفاً فلسفی، نه روایی و نقلی، می کوشد ناکارآمدی آن ها را نشان دهد. در پایان، نگارنده دلیلی اخلاقی برای مقبولیت ازدواج پیش می کشد و هم چنان این نهاد را اخلاقاً قابل دفاع می شمارد.

موضوع این مقاله، شاخص هایی است که با آن ها می توان همسانی اخلاقی زوجین را احراز نمود. تعریف همسانی اخلاقی، جایگاه آن در روایات و شاخص هایی که باید در زوج و زوجه وجود داشته باشد، در این نوشتار بررسی شده است. در پی این بررسی، همسانی اخلاقی، به عنوان «یکسانی زوجین در دارا بودن ارزش های اخلاقی همسان و ویژگی های اخلاقی مربوط به جنس و نقش خود در زندگی مشترک»، در نظر گرفته می شود. مقاله، مبتنی بر روش مطالعه توصیفی و تحلیلیِ روایات انتخاب همسر، حقوق زوجین و معرفی زنان و مردان نیک، به این نتیجه رسیده است که برای انتخاب زوج و تشخیص همسانی اخلاقی در خواستگار باید به دو معیار کلی «عقل» و «تقوا» و چهار شاخص کلی «حُسن خلق»، «مروّت»، «عدم فسق» و «خوش باطنی» توجه نمود. شاخص حُسن خلق دارای چهار شاخص جزئی تر یعنی مدارا و رفق، بخشش و گذشت، مهربانی و تواضع است. هم چنین شاخص مروّت، شاخص های عفاف، تعهد مالی و ناموسی به همسر، سخاوت و حُسن اخلاق در مواجهات اجتماعی را در بر می گیرد. از میان فسق های ظاهری نیز بیشتر بر روی شرب خمر تأکید شده و منظور از خوش باطنی، شاخص صدق است. بنابراین، در همسانی اخلاقی زوج، دو معیار کلی، چهار شاخص کلی و نُه شاخص جزئی دخالت دارد.

نوشتار پیش رو، به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به آیاتی از قرآن کریم به این پرسش که زمینه های تربیتی کودکان پیش از تولد چیست، پاسخ گفته است. بیان اهمیت فرزندآوری از دیدگاه اسلام و وظایف اساسی دختران و پسرانی که برای تشکیل خانواده و امر خطیر فرزندآوری تصمیم گرفته اند، از جمله موضوعات طرح شده در این مقال است؛ وظایفی مانند تزکیه و خودسازی، تلاش برای رشد و تقویت روحیه تقوا، عفت و پاکدامنی و نهادینه کردن شخصیتی معنوی که از دوران نوجوانی و جوانی شکل می گیرد و جانمایه ای برای تربیت نسل آینده است. هم چنین مداقه در امر ازدواج و همسرگزینی و مراقبت های دوران بارداری، اهمیت تغذیه و تأثیر آن در روح و جسم کودک، اهمیت محیط، جامعه و نقش وراثت از منظر قرآن، از دیگر بخش های نوشتار است.

دوران مجردی، بخش جدایی ناپذیر زندگی هر جوانی است که بیشتر با ازدواج پایان می یابد و وارد مرحله جدیدی می گردد. پاک زیستی مهم ترین وظیفه اخلاقی در دوران تجرد است و نقشی اساسی در سیر معنوی یک جوان به سوی خدا دارد. تبیین پاک زیستی و چیستی و چرایی و ویژگی های اخلاقی آن از دیدگاه فرهنگ دینی هدف مقاله حاضر است. از دیدگاه دینی، پاک زیستی با بار معنایی ویژه، صفات اخلاقی بسیاری را به همراه دارد و از سوی دیگر رذائل اخلاقی زیادی را برنمی تابد. اهمیت پاک زیستی تا آن جاست که بدون آن حرکت در مسیر کمال و سعادت انسانی امکان پذیر نیست. تبیین ویژگی های اخلاقی پاک زیستی، معلوم می سازد بسیاری از روابط جنسی و عاطفی میان دختران و پسران، که در جامعه فعلی ما وجود دارد، با چالش مواجه است. این مقاله در سه بخش، مفهوم شناسی پاک زیستی، ارزشمندی معنوی و اخلاقی پاک زیستی و ویژگی های اخلاقی پاک زیستی، به تبیین مسئله می پردازد.

خانواده بزرگ ترین مدرسه تربیتی است که درآن زیباترین عواطف بشری شکل می گیرد و محیط مناسبی را برای تعالی و بروز استعداد های نهفته انسانی فراهم می کند. شرط این مهم آن است که این نهاد کوچک ولی مؤثر بر اساس یک انتخاب دقیق شکل گیرد و روابط درون آن به ویژه رابطه زن و شوهر بر مبنای رعایت اخلاق و ابراز صحیح عواطف تنظیم شود. در این صورت است که آرامش حقیقی در آن تجلّی می یابد و مفهوم حقیقی مسکن (محل سکونت) به ظهور می رسد. پیوسته این نهاد را عواملی از درون خانواده و بیرون آن تهدید می کند که بحث آسیب شناسی آن را در مسائل تربیتی و اخلاقی از اهمیت ویژه ای برخوردار می کند. از جمله این آسیب ها روابط جنسی قبل از ازدواج است که اختلافات و تعارضاتی را در خانواده به وجود می آورد و حل دیر هنگام آن می تواند به فروپاشی خانواده منجر شود. ما در این تحقیق در پی آنیم که با روش کتابخانه ای و توصیف و تحلیل، برخی تعارضات حاصله از روابط قبل از ازدواج را بررسی نموده و نقش و تأثیر این روابط را در عرصه خانواده از جهت اخلاقی آسیب شناسی کنیم و در صورت امکان راه حل هایی ارائه دهیم.

«ای برادر چون زن کنی دین گزین نه نام و خواسته، که اگر خواهی آن هر دو تو را وبال گردد و زن تو را طاعت ندارد. و چون زن خواهی کام راندن و شهوت مخواه بدان نیت که دین دار بود و حصن دین تو باشد و یار تو را به طاعت و پرده، بود تو را از آتش دوزخ برهاند.» (غزالی، 1373 (ب): 264). چکیده امام محمد غزالی، بخشی از آثار مهم خود را به موضوع همسرگزینی و بررسی مختصات و جوانب آن اختصاص می دهد. رویکرد امام محمد به مقوله همسرگزینی متأثر از روش شناسی دینی- عرفانی وی و مرتبط با نگاه کلی او به سعادت است. همسرگزینی در اندیشه وی در چهارچوب علوم ظاهری، که خود بخشی از کلیتی به نام علوم دین هستند، مطرح می گردد. غزالی در این آثار مسائلی درباره چرایی همسرگزینی، فواید و آسیب شناسی آن و ملاک های همسرگزینی را مطرح می کند. مقاله پیش رو، پژوهشی در باب جوانب موضوع همسرگزینی در بافتار اندیشه امام محمد غزالی است.