نقی عیوضی

موضوع تغییرپذیری اخلاق از موضوعات بنیادین دانش اخلاق است. امکان تغییر اخلاقِ انسان پیامدهای مهمی، مانند سخن گفتن از اخلاقی سازی فرد و جامعه، زندگی سعادت محور و مباحث تربیتی دارد. ازاین رو، اخلاق پژوهان به این موضوع در کنار مباحث تربیتی و اخلاقی توجه کرده اند. در این جستار، بحث تغییرپذیری اخلاق از دیدگاه راغب اصفهانی بررسی شده است. راغب معتقد است، الگوی اخلاق مندی انسان هم بر طبیعت انسان مبتنی است و هم بر آموزش. رفتار اخلاقی در نتیجه آموزش، جزء سرشت ثانوی (عادت) انسان می شود. اخلاق مبتنی بر طبیعت یا به واسطه فیض الهی حاصل می شود یا به واسطه عوامل طبیعی دیگر. واژه فیض الهی جهت گیری خاصی را به لحاظ پرهیز از انحصارنگری در اندیشه راغب نمایان می سازد. درصورتی که اخلاق، حاصل از فیض الهی و عوامل طبیعی باشد، خُلقیات انسان تغییر نخواهند کرد؛ اما در حالت دوم، ازآنجایی که خُلقیات انسان ریشه در عادت دارند و              براساس تعلیم وتربیت حاصل می شوند، تغییرپذیر و اصلاح شدنی اند.                  راغب ازاین نظر، همسو با جهت گیری ارسطو، جالینوس، رواقیان و ابن مسکویه است. راغب عوامل دیگری را نیز در تحلیل نظر خود بیان می کند. فرایند پردازش های راغب از این موضوع، به همراه نقد دلیل های او در این جستار آمده است.