تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی

پژوهش حاضر به بررسی و شناخت سنجش عملکرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی، به اهدافی همچون توانمند سازی دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارائه خدمات به مناطق روستایی، افزایش رفاه و کاهش مشکلات حوزه روستایی و ارزیابی دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است. نوع تحقیق به صورت کاربردی- توسعه ای است و روش مطالعه اسنادی، تحلیلی و پیمایشی است. جهت تکمیل اطلاعات موجود از پرسش نامه استفاده شده است. حوزه مورد مطالعه ساکنین چهار روستای کبوتر آباد، مدیسه، مهرگان و سین به ترتیب از شهرستان های اصفهان، لنجان، فلاورجان و برخوار و میمه می باشد. با توجه به جمعیت 6139 نفر آنها حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران تعداد 236 نفر برآورد شده است. برای آزمون فرضیات پژوهش نیز از آزمون کای اسکوئر، آزمون T. student و آنالیز واریانس با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شد نتایج تحقیق نشان می دهد عوامل متعددی از قبیل ارائه خدمات از قبیل پست بانک، خدمات پستی و اینترنتی، میزان آگاهی افراد از نوع خدمات ارائه در دفاتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات، دیدگاه افراد نسبت به این خدمات در مناطق روستایی در میزان عملکرد دفاتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ارائه خدمات نقش به سزایی دارند. لذا در این مقاله به تقویت زیر ساخت های مخابراتی و تجهیز دفاتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات، جهت ارائه خدمات به نواحی روستایی، ترغیب روستاییان به استفاده از شیوه های مجازی به منظور کاهش واسطه ها و سفرهای غیر ضروری به شهر پیشنهاد گردیده است.

بر هم خوردن تعادل درون و برون منطقه ای از موانع اصلی توسعه ملی به شمار می رود. الگوی حاکم بر نابرابری های منطقه ای در سطح ملی، در سطح مناطق و استان ها نیز وجود دارد. لازمه برنامه ریزی منطقه ای و کاهش نابرابری ها، شناسایی جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر به لحاظ توسعه است. در این پژوهش برای نشان دادن نابرابری ها میان شهرستان های استان آذربایجان شرقی 61 شاخص توسعه در بخش های آموزش، فرهنگی- اجتماعی، جمعیتی- اقتصادی، بهداشتی- درمانی، زیربنایی- کالبدی و کشاورزی انتخاب و با بهره گیری از روش تحلیل عاملی برای هر کدام از بخش ها عوامل و شاخص های تلفیقی استخراج گردیده و به عنوان ورودی روش تاکسونومی مورد استفاده قرار گرفته و در نهایت جهت گروه بندی شهرستان ها از روش تحلیل خوشه ای استفاده شده است. برابر بررسی های صورت گرفته، در سال 1385 از مجموع 19 شهرستان، یک شهرستان توسعه یافته، 9 شهرستان نسبتاً توسعه یافته، 6 شهرستان توسعه نیافته و 3 شهرستان محروم می باشد. فضای استان آذربایجان شرقی از نیمه توسعه یافته غربی و توسعه نیافته شرقی تشکیل شده است. این نابرابری ها بازتاب و برآیند عوامل محیطی، اقتصاد سیاسی، نارسایی های نظام برنامه ریزی فضایی بویژه قطب رشد (شهر تبریز) می باشد.

جمعیت شهری جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه با رشد فزاینده ای روبروست و تبعات آن به صورت گسترش کالبدی شهر ها و مسایل عدیده اجتماعی – اقتصادی نمود یافته است. در دوره ی زمانی 1990-1950 میلادی جمعیت شهری جهان رشد سه برابری داشته و از 730 میلیون نفر به 3/2 میلیارد نفر رسیده ، احتمال می رود که بین سالهای 2020-1990 میلادی این میزان دو برابر شود . در ایران پس از جنگ جهانی دوم مسائل متعددی موجب مهاجرت روستاییان به شهرها ، توسعه بخش خدمات در شهرها و به تبع آن توسعه سریع کالبدی مناطق شهری گردید. شهرکرد مرکز استان چهار محال و بختیاری نیز یکی از شهر هایی است که در دهه های اخیر رشد جمعیتی بسیار فزاینده ای داشته و با توسعه و گسترش فیزیکی قابل توجهی روبرو بوده است .در این نوشتار گسترش فضایی شهرکرد طی دوره 30 ساله 85-55 مورد بررسی و مدل سازی قرار گرفت . برای این کار از هشت متغیر مستقل شامل ارتفاع زمین ، شیب زمین ، جهت دامنه ها ، کاربری زمین ، فاصله از راه های اصلی ، فاصله از مرکز شهر ، فاصله از مراکز آموزش عالی و فاصله از مناطق صنعتی و مدل رگرسیون لاجستیک در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی(نرم افزار ArcGis نسخه 2/9 ) و همچنین نرم افزار SPSS استفاده شد.اطلاعات مورد نیاز نیز از منابع کتابخانه ای و نقشه های مختلف بدست آمد.نتایج نشان داد این روش می تواند با دقت نسبتا بالایی(دقت کلی 89 درصد) گسترش فضایی شهرکرد را مدل سازی نماید. نقشه حاصل از مدل مذکور نواحی با احتمال گسترش فضایی برمبنای روند گذشته را مشخص نمود و نواحی مناسب برای گسترش آتی را نیز ارائه کرد.بر این مبنا نواحی شمالی، شمال غربی وشمال شرقی شهرکرد مناسب ترین نواحی برای گسترش آتی شهر هستند.

در جهان امروز صنعت گردشگری به مثابه یکی از وجوه توسعه همه جانبه اقتصادی و اجتماعی کشورها پذیرفته شده و ضرورت برنامه ریزی آن در مقیاسی گسترده مورد توجه قرار گرفته است. اثرات مثبت این صنعت بر پیکره اقتصاد ملی در قیاس با آثار و عواقب منفی آن، چنان چشم گیر است که هر گونه تردید در پرداختن به توسعه این بخش را به کلی منتفی می سازد. هدف این پژوهش بررسی نقش گردشگری در توسعه منطقه ای کلپورگان می باشد که با بررسی پتانسیل ها و زیر ساخت های منطقه، امکان سنجی توسعه گردشگری در منطقه را مورد بررسی قرار می دهد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و بازدید میدانی می باشد. یافته های این تحقیق نشان می دهد با توجه به وجود جاذبه ها و پتانسیل های طبیعی و تاریخی در منطقه از جمله کارگاه های سفال سازی که سابقه دیرینه در منطقه کلپورگان دارد، در صورت اعمال مدیریت و تهیه یک طرح جامع منطقه ای می توان بسترهای توسعه گردشگری در منطقه و به تبع آن توسعه منطقه ای کلپورگان را فراهم آورد.

کشور ایران بنا به موقعیت جغرافیایی خاص خود به ویژه از سمت شمال و شمال شرقی محل ورود اقوام کوچ نشین بوده و اغلب حکومت هایی که در ایران تشکیل شده وابسته به ایلات می باشد. از این رو ایلات نقش فوق العاده مهمی در ثبات و عدم ثبات حکومت های مرکزی به عهده داشته اند. کوچ نشینان که اساس زندگی آنها مبتنی بر کوچ و کوچندگی است، گاه از چارچوب مرزهای کشور فراتر می رفتند و دو یا چند همسایه را درگیر منازعه می کردند. هدف پژوهش حاضر مطالعه نقش ایلات و عشایر ترکمن بر تکوین مرزهای سیاسی در شمال شرقی ایران است. روش مورد استفاده توصیفی– تحلیلی و استفاده از منابع اسنادی و تاریخی است. نتایج تحقیق نشان می دهد، در گذشته حکومت پهلوی بخش بزرگی از جمعیت کشور را عشایر تشکیل می داده و همچنین جابجایی عشایر به صورت قشلاق و ییلاق سبب شده که کنترل دولت مرکزی بر عشایر به خصوص در دوره افول قدرت بی ثبات باشد. در حقیقت تا قبل از تثبیت مرزهای شمال شرقی کشور ایران جابجایی ایلات و عشایر ترکمن در دو سوی مرزهای ایران و کشور شوروی سابق در قالب ییلاق و از سویی قشلاق عشایر کشور شوروی سابق در داخل مرزهای ایران و عواملی چون عدم پرداخت مالیات توسط کوچ نشینان هر دو کشور موجب کوچ به کشور همسایه می شده است و این عوامل باعث تاخیر در روند تکوین مرزهای سیاسی در این بخش از ایران شده است.

این مطالعه بررسی عوامل جذب در مهاجرت دانشجویان می باشد. مشخصه خاص این تحقیق نسبت به سایر طرح های مشابه این است که این طرح در استانی اجرا شده است که نه تنها محرومیت اقتصادی را تجربه می کند بلکه مهاجرت به خارج استان را نیز تجربه کرده است. فرض براین بوده است که انتخاب چنین شرایطی برای تحقیق می تواند به یافتن موثرترین عوامل جذب در مهاجرت دانشجویان کمک کند. در این تحقیق با توجه به کمبود آمار و ارقام و نارسایی های آماری در مورد دانشجویان، از آزمایش فرضیات خود بر روی جامعه نمونه استفاده شد. مطالعه اولیه نشان داد سه عامل بیش از سایر عوامل بر انگیزه های مهاجرت دانشجویان تاثیر گذارتر بوده اند. عواملی همچون کیفیت علمی بالای دانشگاه جهت ادامه تحصیل - اشتغال یا فرصت یافتن شغل و احتمال همسر گزینی از شهر میزبان از عوامل مهم جذب جمعیت متخصص به این شهر بوده اند. مقایسه این سه عامل نشان داد که عامل اشتغال نقش تعیین کننده تری را در ایجاد انگیزه برای اقامت بازی می کند. همچنین نشان داده شد که عامل ازدواج اگرچه نقش تعیین کننده و قاطعی را در انگیزه های مهاجرت بازی می کند اما به لحاظ آماری به دلیل پایین بودن نسبت آن و همچنین بدلیل موانع فرهنگی از نظر برنامه ریزی و تشویق دانشجویان غیر بومی به ازدواج با دانشجویان بومی نقش کم رنگ تری را نسبت به عامل اشتغال داشته است. این پژوهش همچنین با توجه به درصد بالای دانشجویان طالب ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر که 87.9 درصد کل نمونه را تشکیل می دادند نشان داد که عامل ادامه تحصیل می تواند نقش مهمی را در ایجاد انگیزه در انتخاب دانشگاه شهر میزبان و در نتیجه اتخاذ تصمیم به اقامت طولانی تر در آن بازی کند. پایه تحلیل این پژوهش با توجه به ناقص بودن آمارهای موجود، بر مبنای آمارهای حاصل از نمونه گیری گذاشته شده است.

در این پژوهش ابتدا با استفاده از نقشه پایه شهر جهرم با فرمت داخلی نرم افزار اتوکد که خطاهای آن، جهت استفاده در سیستم اطلاعات جغرافیایی، در محیط همان نرم افزار گرفته شده است، اقدام به تهیه نقشه های نواحی، تقسیم بندی پیشنهادی، تراکم و وضعیت دسترسی های شهر جهرم شده است. سپس با استفاده از روش های ژئورفرنس و تلفیق لایه ها اقدام به تعیین موقعیت شهر جهرم نسبت به گسل ها و نقاط لرزه خیز منطقه شده است، و فاصله دقیق شهر تا این نقاط مشخص گردید. پس از تقسیم بتدی شهر به 29 ناحیه پیشنهادی، اطلاعات لازم در رابطه با شاخص های استاندارد موجود جهت پهنه بندی شهری به لحاظ آسیب پذیری، همچون مصالح مورد استفاده در ساخت و سطح مقاومت ابنیه و غیره، که با عملیات میدانی و نیز کسب راهنمایی از کارشناسان مرتبط با امر شهرسازی در شهر جهرم جمع آوری و رتبه بندی شدند، وارد سیستم اطلاعات جغرافیایی شد. سپس با روش وزن دهی به شاخص ها و هم پوشانی وزنی لایه ها، خروجی های مناسب در رابطه با میزان آسیب پذیری کالبدی شهر جهرم در برابر زلزله تهیه گردید. با استفاده از این نقشه ها و اطلاعات بدست آمده از آنها می توان برنامه ریزی های لازم را جهت مقابله با بحران های طبیعی احتمالی (به ویژه زلزله) انجام داد.