درخت حوزه‌های تخصصی

از آنجا که یکى از اهداف عمده فصلنامه، پاسخگویى به مسایل فقهى حقوقى بانوان است، در راستاى نیل به این هدف مطلع شدیم که بانوى مجتهده سرکار خانم صفاتى نسبت به مسایلى چند در امور زنان موفق به انجام تحقیقات گسترده‏اى شده و به نتایج مطلوب و ارزشمندى نائل آمده‏اند.بر این اساس در این گفتمان راجع به یکى از عمده‏ترین مسایل زنان که گستره‏اى فراگیر دارد باب سخن را با ایشان گشودیم و توفیقى حاصل گردید تا از نظرات ارزشمندشان بهره‏مند شویم. و شما خواننده عزیز را در جریان این گفتمان فقهى قرار دهیم.

یکى از موضوعات اساسى در مباحث زنان، مسأله مشارکت سیاسى آنها مى‏باشد. این امر تنها از یک قرن قبل در غرب به شکل جدى مدنظر قرار گرفته، لکن در میان مسلمین، از چهارده قرن قبل، همراه با اولین حضور اجتماعى مسلمانان همواره مورد توجه بوده است. از آنجا که سالیان متمادى تحجّر برخى مقدس مآبان و عداوت بعضى اسلام ستیزان، این جلوه روشن از مظاهر کمال اسلام را مخدوش نموده است، سعى شد تا نمونه هایى از گستره مشارکت سیاسى زنان در تاریخ اسلام عرضه گردد. در دو شماره قبل نشریه، بحث حضور فعال زنان در بیعت، یا به تعبیرى حضور فعال آنها در تصمیم‏گیریهاى نظام سیاسى اسلام و نیز مسأله هجرت به عنوان حرکتى اساسى در ساختن زیربناى تمدن باشکوه اسلامى و سپس روشنگرى و هدایت افکار جامعه توسط زنان ارائه شد.در بحث هدایت جامعه یا همان امر به معروف و نهى از منکر در عرصه سیاست، پس از اشارتى مختصر به آیات و روایات، مواردى از تاریخ صدر اسلام از ابتداى رسالت پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تا پایان خلافت معاویه ذکر گردید.در ادامه به نمونه هایى از این تلاش گسترده تا عصر حکومت منجى بشریت، حضرت مهدى موعود علیه‏السلام اشاره مى‏شود.

گفتار گذشته در زمینه حقوق خانواده به بحث پیرامون ریاست مرد و نحوه تحقق آن از دیدگاه قرآن و نیز گستره وظایف زن و نقش او در حفاظت از ارزشها و صلاحیتهاى ایمانى و اخلاقى و حسن تدبیر نسبت به امور خانواده در ذیل آیه 34 از سوره نساء منتهى گشت.این بار ادامه آیه مبارکه را در زمینه حکم نشوز و نحوه تحقق آن از سوى زن پى‏مى‏گیریم «وَالّلاتی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فی المِضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ»

رسانه‏هاى فراگیر(1) یا وسایل ارتباط جمعى، در وجهه عمومى، نظامى براى ارتباط و انتقال نمادها و پیامها به عموم مردم تعریف مى‏شود و سه کاربرد عمده آن را «سرگرم نمودن»، «آگاهى بخشى به عموم مردم» و «همگرا کردن» در یک نظام از پیش تعیین شده‏ایى از ارزشها و باورها و نمادهاى رفتار اجتماعى برمى‏شمرند. این تعابیر براى پدیده‏اى که مبدأ و غایت خود را در هویت غربى، به ظهور و ثبوت رسانده است، کاملاً برازنده مى‏نماید؛ بى آنکه حامل بار ارزشى خاصى باشد. از سوى دیگر هر فردى بر اساس مدل ارزشى خود امکان استفاده کارآمد از رسانه‏هاى فراگیر را محقق مى‏سازد. امروزه وسایل ارتباط جمعى تنها محدود به ارائه اطلاعات لازم براى زندگى در جامعه‏اى متجدد و فرامدرن نیست، بلکه در بعد وسیع‏تر اهمیت و عدم اهمیت و مطلوبیت یا نامطلوب بودن پدیده‏ها را تعیین مى‏کند. در این مقاله به بررسی نحوه انعکاس تصویر زن از رسانه های غربی می پردازیم.

اصحاب انقلاب اسلامى، انسانهاى مهذب و بصیرى بودند که در آوردگاه اندیشه‏هاى گوناگون، اصولى‏ترین مواضع را بر مبناى سدیدترین برهان‏ها و شفاف‏ترین گویش‏ها اعلام و ابلاغ مى‏کردند و جان مشتاقان و جویندگان را حامل عالیترین پیامها که رسالتِ حفظ و ابلاغ انقلاب اسلامى در پرتو نحوه حضور اسلام در عصر حاضر است، نمودند و بى‏تردید یکى از این یاران صدیق، سالار شهیدان انقلاب اسلامى، شهید «قیام و قول و قلم» حضرت آیة‏اللّه‏ بهشتى است، هم او که امام شهادتش را در برابر مظلومیتش ناچیز شمرد، اینک ما براى طرح افکارش، که جامعه را نه به تقواى گوشه‏نشینى، که به تقواى ستیز در برابر همه رنگهاى غیرخدایى فرامى‏خواند، به محضر کلامش، مشرف شدیم و از بین بیش از پنجاه متن سخنرانى مکتوب و غیر مکتوب پیرامون توسعه دینى و انقلاب اسلامى، کاوش نمودیم که حاصل این تأمل‏ها و گزینش‏ها، نوشتارى است که در پیش روى دارید و براى ارتباط محسوس‏تر با فضاى آن روز و اینکه چگونه تاریخ در ماهیتِ تکرار شدنىِ خود، جلوس دوباره‏اى کرده، شما را به مطالعه یک سخنرانى ضمیمه شده نیز، دعوت مى‏نمائیم. خاصه آنکه این سخنها در حال و هواى تشکیل اولین مجلس شوراى اسلامى پس از انقلاب است و مى‏تواند ما را به تأمل و تحلیل و توجه به رسالتهاى مانده و وظیفه‏هاى فراموش شده وادارد، با امید بهره‏گیرى از کلام آن شهید بزرگوار فرصت را مغتنم شمرده و از «بنیاد نشر آثار و اندیشه‏هاى شهید بهشتى» به ویژه از مساعدت و همراهى برادر گرامى جناب آقاى دکتر علیرضا بهشتى کمال تشکر و قدردانى مى‏نماییم که امکان دسترسى به نوشته‏ها و نسخه‏ها و نوارهاى اصلى آن شهید گرانقدر را فراهم نمودند و ما را در این جستجو یارى رساندند.

در راستاى دستیابى به اهداف ارزشمند فرهنگى و ایفاى رسالت عمده‏اى که شوراى فرهنگى اجتماعى زنان در جهت تنویر افکار و تبیین پاره‏اى از موضوعات اصولى خصوصا از دیدگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى بر عهده دارد؛ بر آن شدیم تا گفتمان علمى - تخصصى این شماره از فصلنامه را در فرهنگستان علوم در حضور فقیه اندیشمند جناب آقاى دکتر محقق داماد انجام دهیم، که به توفیق حق این مقصود حاصل شد، و این بار ره‏توشه‏اى دیگر از اندوخته‏هاى فراوان و تجربیات گرانبار صاحبنظران را براى شما خوانندگان عزیز به ارمغان آورده‏ایم.

الهیات و فلسفه فمینیستى و در حقیقت جهان بینى فمینیستها، دیدگاهى است که از آن منظر به تماشاى هستى مى‏نشینند ولى نهضت فمینیست فقط یک جریان اجتماعى - فرهنگى - سیاسى در جهت دفاع از از حقوق زن و آزادى زن است. نهضت فمینیسم به شکل خاص خود، اولین بار توسط یک سوسیالیست در قرن 19 به نام چارلز فوریر(4) پایه‏گذارى شده است و بعدها بواسطه تکوین الهیات فمینیستى و تبیین فلسفه فمینیسم، این نهضت نهادینه شد. در این مقاله به بررسی جوانب مختلف این مکاتب می پردازیم.

افکار عمومى جهانیان و تمدنهاى عظیمى که على‏رغم پیشرفت تکنولوژى و صنعت، در عطش درک ماهیت انسانى و وظایف خود مى‏سوزند، با زبان حال، چشم انتظار و دست تمنا به سوى بارش ابرهاى پیام آور آسمان معارف اسلامى دارند. باید مرزهاى مشترک و نقطه‏هاى عزیمت، براى آغاز و انجام گفت و گو با سایر ملل شناسایى شود و کلیدهاى مفاهمه و راه‏هاى ارائه فرهگ غنى اسلام جستجو گردد. براى این مقصود باید به عناصر بسیار مهم فرهنگ و دین و مواریث فرهنگى که در ساختار تمدن‏ها نقش عمده‏اى دارند، توجه نموده و سعى کنیم اعتدال نگاه اسلام به قضایایى مربوط به زنان را با تطبیق و مقایسه‏اى علمى و دقیق تبیین نماییم. شناخت محتواى نظریات اسلام و شیوه‏هاى ارائه آن، به شکلى متناسب با ساختار احساس و اندیشه تمدنها، موجب توفیقاتى چشمگیر در این امر خواهد شد.مهمى که بیش از هرچیز باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد، در نظر گرفتن حساسیت‏هاى مثبت و پیش‏فرض‏هاى منفى طرفین مقابل گفت و گو و جستجوى یک زبان مشترک براى برقرارى ارتباط فکرى و احساسى براى تبادل نظرات است.که در این جا به عنوان گام اول، با پرس و جویى به بازتاب اندیشه‏هاى برخى از صاحنظران از ملل مختلف و ناظران عینى ملیتها مى‏پردازیم.

با ظهور اسلام، زنان جانى تازه یافتند و با رهبرى رسول‏اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در صحنه‏هاى مختلف مسابقه رسیدن به کمال، حضور یافتند و گاه گوى سبقت را از بسیارى مردان نیز ربودند و مشمول آیه «السّابقون السّابقون اولئک المقربون»(2) شدند. پس از رحلت پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تلاش دیرینه‏ى شیفتگان مال و جاه براى تحریف حقایق احیا شد و یکى از نمونه‏هاى آن ممانعت از رشد و تعالى زنان بود که این تلاش یا در جهت منزوى ساختن زنان از صحنه‏ى جامعه‏ى اسلامى بود یا در جهت تبدیل نمودن زنان به عنوان وسیله تلذذ مردان بود تا تمام شرافت انسانى خویش را فداى شهوات حیوانى گردانند. و تنها در هر برهه از زمان که امت، تابع راهنمایان حقیقى خود مى‏شدند، زنان چون دیگران جایگاه حقیقى خویش را مى‏یافتند و در نتیجه راه کمال را درمى‏نوردیدند. در این مقاله به بررسی تحولاتی که زنان در حوزه های مشارکتی خود به واسطه پیشرفت اسلام یافتند، می پردازیم.