درخت حوزه‌های تخصصی

دکتر سید محمد صادق مهدوی، متولد 1327 و فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی خانواده و جوانان از دانشگاه وین اتریش است. وی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی است. از وی بیش از بیست مقاله در نشریات علمی- پژوهشی به چاپ رسیده است. در زمینه خانواده و جوانان نیز ترجمه‌ها و تألیفات متعددی دارد.گفت و گوی پیش رو بیان نظرات ایشان در مورد آسیب شناسی روابط زوجین در ایران است.

یکی از مسائل مهم اجتماعی در سال‌های اخیر در جمهوری اسلامی ایران، مسئله روابط دختر و پسر است. درباره این پدیده، مانند بسیاری پدیده‌های اجتماعی دیگر، دیدگاه‌های متفاوت وگاه متضادی وجود دارد که می‌توان تا حد زیادی آن‌ها را تیپ‌بندی کرد. اکثر والدین،‌ مربیان و کسانی که دغدغه حفظ سنت‌ها و آموزه‌های دینی- اخلاقی را دارند، با نگاهی انتقادی‌تر به این پدیده توجه می‌کنند. برخی کارشناسان امور تربیتی و روانشناسی آن را مرحله‌ای از بلوغ فکری و رشد شخصیت می‌دانند که موفقیت در آن به معنای موفقیت در فرآیند اجتماعی شدن است. گروهی از متخصصان علوم اجتماعی، روابط دختر و پسر را از ویژگی‌های جوامع مدرن یا در حال گذار به سوی مدرنیته تلقی می‌کنند، ‌به این معنا که جوامع مدرن خواه‌ ناخواه باید خود را برای مواجهه با این پدیده در سطح گسترده و در اشکال گوناگون آماده کنند. در نوشتار پیش رو به تحلیلی جامعه شناختی از روابط دختر و پسر در ایران می پردازیم.

خشونت علیه زنان، محصول ارزش های پدرسالاری و توزیع نابرابرانه جنسیتی قدرت در خانواده است و زمانی اعمال می شود که مردان تهدیدی علیه اقتدار مردانه خود و ارزش های پدرسالاری احساس کنند. نوشتار حاضر، با هدف آزمون این فرضیه، و از طریق مصاحبه عمیق با 30 نفر از زنان مراجعه کننده به «مرکز مشاوره» شهرستان آمل، که مورد خشونت همسرشان قرار گرفته اند، انجام شده است. نتایج نشان می دهد بیش تر زنان، در هنگام به چالش کشیدن رابطه رییس و مرئوسی در خانواده مورد خشونت همسران شان قرار گرفته اند، یعنی مردان، مقاومت زنان در برابر نگرش ابزاری به خود، و نپذیرفتن محرومیت از تحصیل و اشتغال را تهدیدی برای اقتدار مردانه خود تفسیر کرده و به خشونت متوسل شده اند. نتایج هم چنین نشان می دهد که مدرنیته با تجهیز شناختی این زنان به ارزش ها و منابعی مهم چون تحصیلات و اشتغال، که آگاهی زنان را به نابرابری جنسیتی در خانواده افزایش داده و علاقه آن ها را در بازتعریف هویت خود در جامعه مدرن به شیوه یی متفاوت از هویت های تعیین شده سنتی گسترش داده، باعث پرورش پتانسیل های مقاومت شده است.

نظریه های جرم شناسی و تجربه تاریخی کشورهای توسعه یافته صنعتی بیان گر آن است که با توسعه یافتگی بیش تر و افزایش مشارکت اجتماعی زنان، نسبت جنسیتی جرم تغییر می کند و سهم زنان در جرایم ارتکابی افزایش می یابد.در این نوشتار، که به بررسی این موضوع در جامعه ایران می پردازد، پیوند شاخص های توسعه اقتصادی ­ اجتماعی و مشارکت اجتماعی زنان با میزان جرم آنان (نسبت زنان محکوم به کل محکومان) در یک دوره زمانی 20 ساله (1360 تا 1380) و نیز میزان دستگیرشدگان زن در استان های مختلف برای سال های 1375، 1377، 1380، و 1382 (بر اساس آمار دستگیرشدگان نیروی انتظامی) و رابطه آن با سطح توسعه یافتگی استان بررسی شده است.یافته های پژوهش نشان داد که هرچند در سطح کشوری و در طول دوره مورد بررسی، بین توسعه اقتصادی ­ اجتماعی و مشارکت و نسبت جرم زنان رابطه یی منفی وجود دارد، مقایسه استان ها از نظر توسعه یافتگی نشان می دهد که نسبت جرم زنان در استان های دارای سطح توسعه پایین کم تر از بقیه استان ها است و رابطه مثبت ضعیفی بین این متغیرها وجود دارد، بنابراین، نتایج به دست آمده در سطح کشوری با نظریه های مطرح در خصوص جرم زنان و تجربه کشورهای غربی متفاوت است و باید با دقت و بررسی بیش تر، راه کارهای مناسب برای آن ارایه شود.

ورود تکنولوژی‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) مانند اینترنت و موبایل به زندگی جوانان در سال‌های اخیر، تأثیراتی بر نگرش، هویت و سبک زندگی آنها داشته است. بدون شک اینترنت و موبایل، ارتباطات میان فردی را نسبت به گذشته بسیار تسهیل کرده است و به جوانان این امکان را می‌دهد تا روابطی متفاوت و جدید را تجربه کنند. در این میان چت و پیام کوتاه، دو قابلیت فضای مجازی و موبایل هستند که در بین جوانان از محبوبیت زیادی برخوردارند. تا چند سال گذشته چت کردن در بین جوانان بسیار شایع بود؛ اما به‌ نظر می‌رسد در حال حاضر از شیوع آن کاسته شده و جای خود را به ارتباطات با موبایل، خصوصاً پیام کوتاه داده باشد. چت و پیام کوتاه، هر دو قابلیت‌هایی هستند که امکان ارتباط سریع و آسان را فراهم می‌کنند و می‌توان بین آنها شباهت‌هایی نیز یافت. در نوشتار حاضر سعی داریم به این سؤال پاسخ دهیم که چت و پیام کوتاه چه پیامدهای هویتی می‌تواند داشته باشد و روابط حاصل شده از این مجرا چه نقشی در تعامل با افراد غیر هم‌جنس در بین جوانان ایفا می‌کند؟برای پاسخ به این سؤالات در ابتدا تغییرات بوجود آمده در زندگی جوانان بواسطه ورود تکنولوژی‌های جدید و تغییر شکل اوقات فراغت را بررسی می‌کنیم. سپس به جایگاه و نقش همسالان در زندگی جوانان می‌پردازیم. در ادامه به ویژگی‌های چت و پیام کوتاه اشاره می‌کنیم و اینکه این دو چه تأثیرات هویتی می‌توانند داشته باشند. در پایان جمع‌بندی مطالب ارائه خواهد شد.

اولین حرکت‌ در زندگی انسان‌ها، رفع نیازها و پاسخگویی به احتیاجات است. به عبارت دیگر نیازمندی‌ها، انگیزه‌های اولیه برای تکاپوی شخصی و اجتماعی هستند. این نیازها در بسیاری موارد با همکاری‌های گروهی تأمین می‌شوند. در یک ساختار اجتماعی، نهادها و مؤسسات دولتی مسئولیت تأمین بخش قابل توجهی از نیازهای افراد را بر عهده دارند و بدین منظور سازمان‌های گسترده و ساختارهای منظمی را برای حل مسائل و مشکلات ملت به‌کار می‌گیرند. نیازمندی‌ها یا مربوط به قشر خاص و یا عمومی‌ هستند. در حالت دوم توجه به نیازها مهم‌تر است و رسالتی خاص را بر دوش دولت می‌نهد. لذا دولت نمی‌تواند به راحتی از کنار این خواسته‌ها بگذرد. به راستی زنان چقدر در بیان خواسته ها و مطالبات خود موفق هستند؟ پاسخ این سؤال را دراین مقاله پی می گیریم.

یکی از تغییرات اصلی در سیستم آموزشی انگلستان پس از مصوبة ‌سال 1944، حرکت به سوی نظام آموزشی مختلط بوده است. ولی در اکثر موارد به نظر می‌رسد چه در سطح حکومت مرکزی و چه در سطح مراجع محلی، این تغییر بدون بحث جدی دربارة خط مشی آن صورت گرفته باشد. نمونه‌های اندکی وجود دارد که چنین تحول بنیادینی در آموزش با روشی این چنین بی‌فکرانه انجام شده باشد. آموزش مختلط اساساً پدیده‌ای است که از تغییرات اصلی دیگری حاصل شده است، اما اکنون خودش بر مسائل مختلف مهمی تاثیر می‌گذارد و البته پیامدهایی را نیز به همراه دارد. چرا و چه طور آموزش مختلط شکل گرفت؟ حالا که به وجود آمده است، آیا می‌خواهیم بپذیریم که این وضعیت فقط «پیش آمده است» و نباید در مورد آن کاری کرد؟خانم مارگارت ساترلند در این مقاله به بررسی پیامدهای آموزشی در مدارس مختلط می پردازد.

تغییرات به وقوع پیوسته در دهه های اخیر، نشان از تحول اساسی در ساختار نظام ارزشی جامعه می دهد. تحولاتی که چه بخواهیم و چه نخواهیم، با نظم سنتی پیشین در تقابل است.امروزه با تشدید فرایندهای جهانی شدن و پیامدهای آن، آسیبهایی از قبیل افسردگی و اعتیاد، جرم و بزهکاری، جنایت و شورشهای اجتماعی، مشکل در ازدواج و ... به موضوع سیاستهای اجتماعی تبدیل شده اند

ریاست شوهر بر خانواده، به موجب ماده 1105 «قانون مدنی»، از اختیارات شوهر است و از مجاری اعمال آن، حق شوهر در منع اشتغال همسر است. این اختیار، که آمیزه است از حق و تکلیف، تا جایی قابلیت اعمال دارد که شوهر از حدود مصالح خانواده تجاوز نکند. به موجب قانون، هر چند کار و فعالیت، از حقوق قانونی و مشروع زن و مرد محسوب می شود، اما شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات زن و شوهر باشد حق اشتغال آن دو را محدود می سازد، براین اساس، در صورت رضایت قبلی مرد برای اشتغال زوجه و یا عدم منافات شغل زن با مصالح خانواده و شئون هر یک از آن دو، شوهر نمی تواند با اشتغال زوجه مخالفت کند و اگر با اعمال نا به جای حق ریاست خود زوجه را ملزم به ترک شغل خویش کند، زن می تواند بر مبنای سوء استفاده از حق و به استناد قواعد مسوولیت مدنی، شوهر را به جبران هر گونه خسارتی که در اثر رهاکردن شغل به او وارد شده است، ملزم کند.

مطالبات اقشار مختلف جامعه، از جمله زنان، چگونه انعکاس می‌یابند؟ زبان و قلم به عنوان مهم‌ترین راه‌‌‌های انتقال پیام، مطالبات زنان را از طریق رسانه‌ها، و یا نظر سنجی‌ها اعلام می‌کنند. اما زبان مستقیم تنها بخشی از مطالبات را منتقل می‌کند و نخبگاه و مدیران نظام باید همواره درصدد دریافت پیام‌های غیرزبانی باشند. البته این موضوع در جامعة زنان که به دلایلی چون حیا و یا بسته بودن برخی فضاها، نمی‌توانند آزادانه از بخشی از مطالبات خود سخن بگویند با اهمیت می‌نماید. در این مجال برآنیم تا به بیان شیوه های بیان مطالبات از جانب زنان و کاستی های آن بپردازیم.

روابط دختر وپسر در شهرهای بزرگ به دلیل کنترل کم‌تر، بیشتر است. هر چه از روستاها و شهرستان‌ها به سمت شهرهای بزرگ می‌رویم، آمار دوستی‌ها سیر صعودی طی می‌کند و با گذشت سال‌ها، این سیر رو به فزونی رفته است. اما این بدان معنا نیست که همه دخترها و پسرها دوستانی دارند؛ البته مراتب هم فرق می‌کند. عوامل رفاهی، مانند تلفن همراه و کلاس‌های مختلف در افزایش این روابط بسیار مؤثر است. طی گفت و گویی از نظر دکتر محسن ایمانی در مورد روابط دختر و پسر در ایران و چگونگی ان آگاه می شویم.

از دیرباز و در جوامع و دوره‌های مختلف، همواره عوامل و انگیزه‌هایی افراد را به طلاق وامی‌داشته و خانواده‌هایی فرومی‌ریخته است؛ اما امروزه رواجی گسترده و قابل توجه را در میزان طلاق شاهد هستیم؛ رواجی که با مرکزیت غرب آغاز شد و موج آن به تدریج و به طور فزاینده، دیگر جوامع از جمله جامعه ما را فراگرفته است. در این مجال به ریشه های اجتماعی و فرهنگی طلاق در ایران می پردازیم.

پژوهش حاضر، که شکاف بین زنان و مردان را از نظر میزان، شیوه، و نوع استفاده از کامپیوتر و اینترنت مورد بررسی قرار می دهد، با استفاده از روش پیمایش و گردآوری اطلاعات با پرسش نامه انجام شده است و جامعه آماری آن را دانشجویان (دختر و پسر) مشغول به تحصیل در دانشگاه های دولتی تهران در پایه کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته های علوم فنی و مهندسی، علوم انسانی، علوم پایه، و هنر تشکیل می دهد. بر اساس یافته های پژوهش، جنسیت بر میزان استفاده از اینترنت تاثیرگذار است و دانشجویان پسر زمان بیش تری را صرف استفاده از کامپیوتر و اینترنت می کنند. نوع استفاده از اینترنت نیز بین دختران و پسران دانشجو متفاوت است؛ دختران دریافت و ارسال پست الکترونیکی، خرید کالا، و سرگرمی را ترجیح می دهند و پسران از اینترنت به منظور جست و جوی اطلاعات و دریافت خبر استفاده می کنند. بنابراین می توان گفت هم چنان که در دنیای واقعی، زنان به حفظ روابط با وابستگان، دوستان، و آشنایان اهمیت می دهند، از اینترنت نیز بدین منظور استفاده می کنند و کم تر در پی جست و جوی اطلاعات و کسب خبراند.

در دنیای رقابتی امروز، کشورها به منظور پیشرفت و بقا در دنیای رقابت با تمام توان در جهت ایجاد توسعه پایدار تلاش می کنند. توسعه پایدار را توسعه ای انسان محور تعریف کرده اند که موجب بیشترین تغییر مثبت و ماندگار در افراد جامعه می شود. فراگیری این تغییرات در همه قشرهای اجتماعی و درگیر کردن تمامی افراد و گروهها در فرایند توسعه، مهمترین وجه تمایز توسعه پایدار از تعریفهای پیشین توسعه یافتگی به شمار می رود. با این وصف، زنان به عنوان نیمه ای از جامعه بشری که تا سدهای اخیر معمولا نه موضوع تحول و تغییر بوده اند و نه منشا تغییر، در توسعه پایدار نقشی محوری به عهده دارند. در واقع شرط تحقق توسعه پایدار حضور و مشارکت واقعی و فعال زنان در فرایند توسعه است. در طی 20 سال گذشته حضور زنان در بازار کار کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مشاهده شده است. با وجود این، در طی سالیان گذشته هنگام ورود به شغل جدیدی که به صورت سنتی برای مردان تصور می شده است و یا پس از اشتغال در هنگام ارتقای شغلی، زنان بر استانداردهای متفاوتی نسبت به مردان قضاوت شده اند. این مقاله مفهوم ارتقای شغلی در کارکنان زن یک موسسه آموزش عالی را کاوش و بررسی می کند. مطالعه اخیر تلاش دارد تا به این سوالات پژوهشی پاسخ گوید: موانع ارتقای شغلی زنان کدامند؟ تفاوتهای برداشتی در خصوص موانع ارتقای شغلی میان گروههای فرعی زنان کدامند؟ خط مشی ها و برنامه های بهبودی برای بهبود فرایند ارتقای شغلی زنان کدامند؟ ارتباط میان ارتقای شغلی و عدالت به چه صورت است؟ نتایج این مطالعه نشان می دهد که یک رابطه مستقیم و منفی میان عدالت مراوده ای و موانع ارتقای شغلی و همچنین میان عدالت توزیعی و موانع ارتقای شغلی وجود دارد، اما رابطه معناداری بین عدالت رویه ای و موانع ارتقای شغلی مشاهده نشده است. همچنین نبود حمایت سازمانی، محدودیتهای شغلی و باورهای غلط اجتماعی، اصلی ترین موانع تعیین شده به وسیله پاسخگویان بوده اند.

دیوید پوپنو فارغ التحصیل دانشگاه پنسیلوانیا است و اکنون نیز استاد جامعه‌شناسی دانشگاه راتجرز در ایالت نیوجرسی است و معاونت پروژه‌ی ملی ازدواج را بر عهده دارد. وی در حوزه‌ی مطالعات خانواده و زندگی اجتماعی در جوامع مدرن، تخصص دارد و یکی از کتاب‌های اخیرش "زندگی بدون پدر: شواهد جدید و محکم مبنی بر ضرورت وجود پدری و ازدواج برای سلامت کودکان" است. در این مجال به معرفی او و بیان دیدگاه هایش در مورد طلاق می پردازیم.