درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۲۱ تا ۶۴۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۶۲۱.

تغییر اقلیم و تولد کشاورزی: گذار فرهنگی از جستجوی غذا به تولید غذا در جنوب غربی آسیا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایران باستان دوره ۱ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ 3 - 22

کلید واژه ها: کشاورزی پژوهش های دیرین اقلیم پلیستوسن دریاس جوان هولوسن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۲۷
دگرگونی های فرهنگی جوامع انسانی به عوامل گوناگونی بستگی دارد که یکی از مهم ترین آن ها تغییر اقلیم است. این پدیده با تغییر شکل محیط زیست می تواند امکانات معیشتی را گسترش دهد و یا محدود نماید. پژوهش های دیرین اقلیم و باستان شناسی نشان می دهند که تمایل جوامع انسانی به تغییر نظام معیشتی خود، بی ارتباط با دگرگونی های اقلیمی و محیطی نبوده است. این مقاله با بهره گیری از علوم مزبور، قصد دارد، به منظور شناخت وضعیت محیطی و زمان احتمالی آغاز فعالیت های کشاورزی در جنوب غربی آسیا، به ویژه ایران، به بررسی شرایط اقلیمی اواخر پلیستوسن و اوایل هولوسن بپردازد. به نظر می رسد، چالش های معیشتی مرتبط با نوسانات اقلیمی پی درپی در اواخر پلیستوسن بر درک بهتر انسان از توانایی ها و ضعف های خود و نیز امکانات بالقوه طبیعت پیرامونش افزوده است، به طوری که توانسته است، با پشت سر گذاشتن دشوارترین تنش زیستی این دوره، موسوم به رویداد دریاس جوان (۹/۱۲ – ۷/۱۱ هزارسال پیش)، در اوایل هولوسن اولیه (۷/۱۱ – ۵/۱۰ هزار سال پیش)، از طریق کشت غلات مبادرت به تولید غذا نمایند. روند افزایش رطوبت طی هولوسن اولیه در مناطق قارّه ای (برخلاف مناطق نزدیک به دریا) بسیار آهسته صورت گرفته و این وضعیت، به احتمال زیاد، مانع توسعه امکانات زیست محیطی همگام با افزایش جمعیت بوده است. بنابراین، محتمل است که ابداع کشاورزی در مناطق قارّه ای برای سازگاری با دشواری های معیشتی در اوایل هولوسن اولیه رخ داده است. وقوع این پیشرفت بزرگ در مسیر دگرگشت فرهنگی انسان، بازتاب دهنده نقش مؤثر اراده او در کاهش فشارهای طبیعت است.
۶۲۲.

مقایسه بیت الحکمه با نظامیه

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال دهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۳۷ 37-55

کلید واژه ها: بیت الحکمه مدارس نظامیه آموزش وپژوهش اسلامی ترجمه اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۲۸۳
بیت الحکمه ونظامیه دو مرکزپژوهشی- آموزشی اسلامی بودند که در دو مقطع زمانی متفاوت یعنی به ترتیب ازاوسط قرن دوم هجری ونیمه دوم قرن پنجم هجری، بنا به الزامات و شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حاکم بر جامعه اسلامی تأسیس شدند. عملکرد این دو مرکز، بر محور فعالیت های آموزشی، پژوهشی و تألیف استوار بوده است و در روند شیوه های آموزشی - پژوهشی جهان اسلام و یا حتی در سطح وسیع تر، در ارتباط با اروپا، تاثیرات وتحولاتی بس شگرف از خود به جای گذاشته است. این تحولات وتاثیرات، هم پیامدهای مثبت و کارآمد، وهم پیامدهای منفی و سوئی داشته است. بررسی وجوه اشتراک و افتراق این دو مرکز، که در این نوشتار بدان پرداخته شده است؛ می تواند ضمن فراهم آوردن شناخت دقیقی ازماهیت آموزشی - پژوهشی این دو مرکز، نقش حکومت در تأسیس این دو، تبیین عوامل ایجاد این دو مرکز، میزان تاثیرگذاری این دو مرکز را در پیشبرد نظام آموزشی و پژوهشی اسلامی، آشکار سازد.
۶۲۳.

فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در دوره خسرو پرویز (604-628م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۳ (پیاپی ۱۴۳) 31 - 54

کلید واژه ها: ساسانیان سوریه خسرو پرویز بیزانس اشراف محلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹ تعداد دانلود : ۲۷۱
حاکمیت ساسانیان بر سوریه در دوران خسرو پرویز(۶۲۸- ۶۰۴ م) یکی از موضوعات بحث شده بین پژوهشگران تاریخ باستان در طول صد سال گذشته بوده است. بسیاری از آنان دوران فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در زمان خسرو پرویز را دوره فروپاشی نهادها و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی سرزمین سوریه می دانند و آن را بسیار منفی و مخرب معرفی کرده اند. در این مقاله تلاش شد برخلاف نظر رایج و بر اساس شواهد تاریخی و با استفاده از منابع نوشتاری و داده های باستان شناسی نشان داده شود که فرمانروایی ساسانیان بر سوریه سبب فروپاشی ساختارهای اداری، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی این سرزمین نشد و ساختارهای پیشین با مختصر تغییرات ادامه پیدا کرد. ساسانیان با سلطه نظامی بر این سرزمین، ساختار اداری و نظم پیشین را با اندکی تغییرات دوباره سازماندهی کردند. هر چند آنان مدیریت سیاسی و نظامی را خود بر عهده گرفتند، مدیریت مالی و مدنی این سرزمین همچنان در کنترل اشراف محلی شهری و رهبران دینی باقی ماند. این پژوهش به گونه توصیفی تحلیلی و با استفاده از شیوه پژوهش های تاریخی انجام گرفته است.
۶۲۴.

مالیه و وضع مالی دولت ایران در دوره صدارت امیرکبیر (1264 – 1268ق/ 1848- 1851 م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 179-217

کلید واژه ها: امیر کبیر اصلاحات مالی درآمد و هزینه دولت قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۲ تعداد دانلود : ۱۵۷
ناصرالدین شاه قاجار (حک:1264-1313 ق) در حالی بر تخت سلطنت نشست که اوضاع کشور از لحاظ سیاسی، اقتصادی و مالی بسیار مغشوش و بحرانی بود. از این رو، در بدو ورود به تهران میرزا تقی خان، امیر نظام/ امیر کبیر را به منصب صدارت گمارد. امیرکبیر برای بهبودی اوضاع اقتصادی و ساماندهی امور مالی کشور به اصلاحات گسترده-ای مبادرت ورزید که به تصریح منابع و نیز پژوهشهای جدید، با موفقیت همراه شد. ولی آثار مذکور به سبب عدم دسترسی به آمار و ارقام رسمی، نتوانسته اند به گونه ای دقیق و مستند سیاست مالی امیر کبیر را تشریح نمایند. سؤال اصلی پژوهش حاضر چگونگی سیاست مالی امیر برای بهبود اوضاع خزانه مرکزی و میزان موفقیت آنها است. بدین منظور با روش توصیفی-تحلیلی همراه با تحلیل آمار مستخرجه از اسناد مالی دیوانی می کوشد که تأثیر برنامههای اصلاحی و سیاستهای مالی امیر را بر جمع و خرج کشور معلوم نماید. یافته های پژوهش حاضر نشان میدهد که امیر با بکارگیری راهکار و تدابیر مختلف، ضمن تقلیل هزینههای غیرضروری و نا متعارف و افزایش درآمدهای مالیاتی، علاوه بر ایجاد توزان بین دخل و خرج، موفق شد مبالغی به ذخیره خزانه بیافزاید. دیگر آنکه هزینههای دولت با برقرار نظام جدید سربازی و افزایش تعداد نیروهای نظامی بیش از سال 1255 ق شد. همچنین برای جبران کسری یا نقصان مالیات ارضی، وجوه حاصل از درآمد گمرکات از ابوابجمعی حکام ولایات خارج گردید و زیر نظر مستقیم دولت درآمد.
۶۲۵.

مؤلفه های تاریخ نگاری محمد بن اسحاق حموی در کتاب انیس المؤمنین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۶) 33 - 52

کلید واژه ها: انیس المؤمنین حموی حقانیت امامان (ع) خلفا شیعه ابومسلم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۶ تعداد دانلود : ۱۴۱
«انیس المؤمنین» عنوان کتابی کهن و کمتر شناخته شده از محمد بن اسحاق حموی (زنده در 938ق) است؛ همو که به «فاضل الدین ابهری» نامبردار است. این کتاب از نمونه های شاخصِ شرح حال نویسی ائمه در اوایل دوره صفویه است که مؤلف در آن به سان مورخ-متکلمی توانمند ظاهر شده و متناسب با نیازهای زمانه اش، تاریخ زندگانی ائمه(ع) را نگارش کرده است؛ از این رو مقاله حاضر تلاش می کند تا با خوانش متن انیس المؤمنین ، با روش توصیفی-تحلیلی به فهم مؤلفه های تاریخ نگاری فاضل الدین بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که چه ارتباطی بین تاریخ نگاری او در کتاب انیس المؤمنین با شرایط سیاسی-فرهنگی زمانه نگارش متن وجود دارد؟ نتایج این واکاوی نشان می دهد متن انیس المؤمنین بر سه مؤلفه تثبیت حقانیت امامت ائمه(ع) به واسطه تمرکز بر اثبات حقانیت جانشینی امام علی(ع)، غیریت سازی اهل تسنن با حاشیه رانی خلفا، به ویژه خلفای سه گانه و نیز مؤلفه غیریت سازی اهل تصوف با حاشیه رانی ابومسلم و قصه خوانان آن استوار بوده است. این مؤلفه ها به شدت متأثر از زمانه حموی یعنی سیاست یکپارچه سازی مذهبی صفویان، ضرورت احساس نیاز جامعه ایرانی به شناخت فضائل و مناقب ائمه(ع)، تقابل گفتمان تشیع و تسنن و نیز رقابت علما و فقهای تشیع با صوفیان قزلباش یا به عبارت دیگر تقابل شیعه فقاهتی با شیعه عامیانه یا صوفیانه در نیمه اول سده دهم هجری بوده است.
۶۲۶.

تحلیل کارکردهای اجتماعی موسیقی ایران بر اساس اشعار شاعران و مطابقت آن با آثار سفالگری دوره سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 33 - 58

کلید واژه ها: دوره سلجوقی سازهای موسیقی اشعار شاعران سفالگری کارکرد اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۲۰۴
موسیقی یکی از هنرهای ارزشمند دوره سلجوقی است که در جامعه آن عصر، به ویژه در میان طبقات بالای اجتماع، جایگاهی والا داشته است. برخلاف دیگر هنرها، اطلاعات زیادی از موسیقی این دوره وجود ندارد، اما بر اساس هنر سفالگری و متون ادبی می توان گفت که موسیقی در حیات اجتماعی دوره سلجوقی نقش مؤثری داشته و در موقعیت های گوناگون همچون رزم و بزم، مراسم آیینی و جشن ها، عنصری کلیدی به شمار می آمده است. پژوهش حاضر کوشیده است با استناد به آثار سفالگری و دیوان هشت تن از شاعران عصر سلجوقی، کارکردهای اجتماعی موسیقی این دوره را تحلیل و تبیین نماید. هدف این پژوهش، شناخت موسیقی دوره سلجوقی بر اساس آثار سفالی و اشعار این دوره است که به روش تاریخی – تحلیلی سامان یافته است. یافته های پژوهش نشان داده که میان نقوش سفالینه های سلجوقی و اشعار شاعران این دوره همبستگی وجود داشته است.
۶۲۷.

بازنمایی انگاره های سکولاریسم در جهان اسلام در اندیشه محمد ارکون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 457 - 485

کلید واژه ها: محمدارکون جهان اسلام تاریخ اسلام سکولاریسم مدرنیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۱۶۲
محمد ارکون (1928-2010 م)، پروژه های خویش را یعنی «نقد عقل اسلامی»، «اسلام شناسی کاربردی» و «عقل سنجش نگرآینده نگر» را از دهه هفتادمیلادی باهدف پایش و انجام مطالعات اسلامی و بررسی وضعیت بحران های جهان اسلام-عرب مطرح کرد. یکی از موضوعات که جایگاه ویژه ای در اندیشه ارکون دارد، سکولاریسم است. این مقاله بارویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی انگاره های سکولاریسم در جهان اسلام در اندیشه ارکون می پردازد. این مقاله قصد درارد به این سوالات پاسخ دهد که": تعریف، مبانی سکولاریسم ازمنظرارکون چیست؟ آیا از نظر ارکون سکولاریسم امکان کاربرد و تسری و در جهان اسلام-عرب دارد؟ آیا سکولاریسم موردتوجه ارکون، جایگزین گفتمان دینی است؟ یافته ها نشان می دهد:: سکولاریسم در خوانش وی، طرح واره ای است که پیش تر در جوامع غربی جهت مقابله با اندیشه های تئوکراسی (حاکمیت دینی) به ثمر نشسته است. وی دوگانه اسلام و سکولار را از چالشی ترین موضوعات در اندیشه معاصر اسلام تلقی می کند و پیاده سازی سکولاریسم در جوامع اسلامی را به مثابه رسیدن به پیشرفت های اساسی می پندارد. ازجمله نوآوریهای ارکون در این زمینه، تقسیم بندی سیر سکولاریسم در تاریخ اسلام به چهاردوره است. ازمنظر وی، سکولاریسم در عصرنبوی جایگاهی نداشته و از عصرخلافت اموی، جوانه و سپس در عصرسلطنت توسعه یافته است. همچنین ارکون دوگانه سکولاریسم باز و قهری را مطرح می کند و به بیان سه تجربه فرانسه، لبنان و ترکیه می پردازد. ازمنظروی، سکولاریسم قهری گفتمان دینی را به حاشیه برد و با اصول کثرت گرایی در درون گفتمان های اجتماعی مغایرت دارد و تجربه ای شکست خورده و ناموفق است. اما سکولاریسم باز یا آزاد به دلیل تثبیت مؤلفه های مدرنیسم به ویژه برابری جنسیتی، دموکراسی و... راهی رو به پیشرفت است. ارکون، سکولاریسم را یک ایدئولوژی یاآموزه ای جایگزین دین تلقی نمی کند؛ بلکه آن را یک روش حکمرانی در عرصه اجتماعی-سیاسی می پندارد.
۶۲۸.

انگیزه ها و اهداف تأسیس کنسولگری بریتانیا در مشهد در عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۳ (پیاپی ۱۴۳) 101 - 127

کلید واژه ها: بریتانیا کنسولگری بازرگانی مشهد قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶ تعداد دانلود : ۲۳۷
انگلستان و روسیه در دوره قاجار، بر اساس امتیاز دولت کامله الوداد، در ایران کنسولگری تأسیس کردند. کنسولگری معمولاً با اهداف بازرگانی ایجاد می شد، اما گزارش ها و فعالیت های چنین مؤسساتی بسیار فراتر از انگیزه ها و اهداف تجاری بود. این پژوهش به بحث درباره کنسولگری بریتانیا در مشهد می پردازد و به دنبال پاسخی برای این سؤال است که کنسولگری بریتانیا در مشهد بر اساس چه انگیزه ها و اهدافی تأسیس شد. با بررسی منابع، این فرضیه مطرح شد که کنسولگری بریتانیا در مشهد بر اساس اهداف تجاری و سیاسی و در جهت پایش اقدامات روسیه در این منطقه ایجاد شد، اما فراتر از آن دارای کارکردهای فراگیر اطلاعاتی، امنیتی و اجرایی در ایالت خراسان بود. داده های پژوهش با ابزار کتابخانه ای، از منابع تاریخی و نیز دو دسته اسناد فارسی و انگلیسی، به دست آمد و با روش تبیین علّی، در چارچوب رقابت بریتانیا و روسیه، بحث شد. نتایج بحث حاکی از آن است که کارگزاران بریتانیا در رقابت با روسیه، در مشهد کنسولگری ایجاد کردند. انگلیسی ها در پوشش کنسولگری در مشهد، یک شبکه اطلاعاتی به وجود آوردند که قصد آن پایش و رصد فعالیت های روسیه در آسیای میانه و مرزهای شمال شرقی ایران بود تا بتوانند اقدامات ضد انگلیسی روس ها را در این ناحیه خنثی کنند. علاوه بر این، با ایجاد کنسولگری در مشهد، ضمن حمایت از اتباع بریتانیا، موانع تجاری سر راه بازرگانی ایران و انگلیس را در این ناحیه مرتفع کردند.
۶۲۹.

Virtual Restoration of Paperwork: Case Study of a Page from Khamse Jami

نویسنده:
منبع: Journal of Archaeology and Archaeometry, Volume ۱, Issue ۲, August ۲۰۲۲ 69 - 79

کلید واژه ها: Virtual restoration Malek Museum Jami Preventive Conservation

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۵ تعداد دانلود : ۱۲۸
Given the ever-increasing use of information and communication technology, this science can be employed to protect, organize, and disseminate scientific work, especially manuscripts and museum archives. A major breakthrough in this technology is the digitization of manuscripts, which is referred to as virtual restoration. In fact, the virtual restoration of paperwork is considered a preventive protection strategy. Therefore, virtual restoration plays a key role in the field of document archiving, museology, and protection and restoration of objects. This study aimed to improve the quality of paperwork in Malek Museum through editing applications such as Photoshop in order to remove the damaging factors to the paper structures of a page from the Jami version. For this purpose, the desk and field research methods were adopted. An available copy in Malek Museum was first examined to select a page from the Jami version for virtual restoration. The flaws in the designated page were fixed in Photoshop for virtual restoration. According to the findings, virtual restoration of damaged manuscripts preserved this paperwork. Hence, it is considered a major preventive measure. Moreover, virtual restoration can be used as a risk management strategy in the preventive conservation program, which allows for preservation and maintenance. By creating a virtual information bank, researchers can access the manuscripts with peace of mind in the shortest possible time.
۶۳۰.

نقد استنادهای قرآنیِ وقایع تاریخی صدر اسلام در تاریخ طبری (مطالعه موردی: بررسی ادعای علاقه پنهان محمد(ص) به زینب و استناد به آیه 37 سوره احزاب)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳۹ 147 - 168

کلید واژه ها: استنادهای قرآنی طبری حضرت محمد (ص) زینب بنت جحش آیه 37 سوره احزاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۳ تعداد دانلود : ۱۹۷
چکیده تاریخ نگاری مسلمانان در ابتدا پیوندهای زیادی با آیات قرآنی داشت، به این صورت که مورخ سعی می کرد از آیات قرآنی به عنوان تأیید در گزارش رویدادهای تاریخی استفاده کند. طبری یکی از مورخانی است که ضمن گزارش وقایع تاریخی آن ها را با آیات قرآنی مستند کرده است. هدف از پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، این است که به این مسئله اصلی بپردازد که استناد به آیات در گزارش وقایع تاریخی در تاریخ طبری به چه میزان صحیح بوده است؟ بررسی ها حاکی از آن است که طبری باهدف تأیید و تقویت گزارش های تاریخی به آیات استناد کرده است. اما در برخی موارد دچار آسیب هایی شده است. ازجمله آن ها آیه 37 سوره احزاب است که به ماجرای جدایی زید از زینب بنت جحش و سپس ازدواج پیامبر(ص) با وی اشاره دارد. طبری با نقل روایات مجعول، علت اصلی جدایی زید و زینب را عشق و علاقه قلبی پیامبر(ص) به زینب قلمداد کرده و با برداشت غیرصحیح از برخی عبارات موجود در آیه مذکور و استناد به آن یک داستان عاشقانه ساخته و آن را در جهت تأیید عقاید خویش به کار برده است. این سهل انگاری ها را می توان ناشی از برداشت سطحی او از آیات و عدم تحلیل آن ها دانست که به طور خاص در این مطالعه ذکرشده است.
۶۳۱.

تأثیر اصلاحات اقتصادی الحاکم بامر الله بر کاهش پیامدهای بحران مستنصریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 426 - 456

کلید واژه ها: فاطمیان الحاکم بامرالله اصلاحات اقتصادی بحران مستنصریه مقریزی نظام پول دو فلزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۷ تعداد دانلود : ۱۵۸
 مصر در عصر اول خلافت فاطمیان به دلایل متعدد، شاهد گرانی های پیاپی بود. پیامدهای این بحران ها که منجر به انباشت طلا و حذف تدریجی آن از معاملات تجاری می شد، آن چنان جدی بود که الحاکم بامرالله فاطمی (ششمین خلیفه فاطمی و شانزدهمین امام اسماعیلی) را به اصلاح سیاست های پولی واداشت. پرسش نوشتار حاضر این است که اصلاحات اقتصادی الحاکم بامرالله چگونه بر کاهش پیامدهای بحران مستنصریه تأثیر گذاشت؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیف و تحلیل داده های تاریخی کتابخانه ای است، نشان می دهد مهم ترین اصلاحات اقتصادی الحاکم بامرالله شامل تثبیت نظام پول دو فلزی (درهم و دینار)، تأسیس «دیوان مفرد» و بازتوزیع نقدینگی در قالب صدقات و بخشش های حکومتی به منظور بازگرداندن طلاهای ذخیره شده به چرخه مبادلات اقتصادی بوده است. این اصلاحات توانست از رواج پول های کم ارزش به جای درهم و دینار پیشگیری کند. در نتیجه، شدت بحران های اقتصادی مصر را در بلندمدت و به ویژه پس از قطع ارتباط مصر با زیریان و کاهش واردات طلای مغرب و همچنین غارت ذخایر حکومت در بحران مستنصریه، کاهش داد.
۶۳۲.

راه های خسروانی و آئین نوروز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۲ 87-123

کلید واژه ها: خسروانی ها باربد نگیسا نظام موسیقی دوره ساسانی نوروز عام نوروز خاص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۶ تعداد دانلود : ۲۱۱
راه های خسروانی و آئین نوروز سید حسین میثمی [1] چکیده راه های خسروانی یا طروق الملوکیه، نظام موسیقی دوران ساسانی است که به نظر می رسد باربد و نگیسا در تدوین آن نقش داشته اند. در قرون نخستین اسلامی، در چهار منبع به این نظام پرداخته شده است. اسامی تغییریافته ای نیز در دو منبع دوران اسلامی وجود دارد که بین آنها و چهار منبع پیش گفته ارتباطی دیده می شود؛ موضوعی که در تحقیقات گذشته به آن توجه نشده است. اکثر پژوهشگران پیشین درباره معنی و ریشه این اسامی حدس هایی مطرح کرده اند. در این تحقیق تلاش می شود با استفاده از زمینه های فرهنگی و تغییرات اسامیِ راه ها در دوران اسلامی، به چگونگی ماهیت و ارتباط آنها با آئین نوروز و احتمالاً مهرگان پی برد. این تحقیق توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانه ای است. مهم ترین سؤال های تحقیق به چیستی راه های خسروانی و ارتباط آن با آئین نوروز و تغییرات اسامی آن در دوران اسلامی مربوط می شود. با توجه به نتایج به دست آمده می توان بیان کرد که مهم ترین اهداف آئین نوروز، تقویت موقعیت شاه و دریافت مالیات ها و هدایا و آرزوی بهروزی معیشتی است و راه های خسروانی در همین خصوص تدوین و اجرا می شد. به نظر می رسد که هر یک از این راه ها به روزهای هفتگانه نوروز (عام، خاص) و نیایش باران تعلق داشته اند. واژه های کلیدی: خسروانی ها، باربد، نگیسا، نظام موسیقی، دوره ساسانی، نوروز عام، نوروز خاص [1] . سید حسین میثمی، دانشیار دانشگاه هنر تهران /meysami@art.ac.ir meisami617@gmail.com تاریخ تأیید : 16/3/ 1401 – تاریخ تأیید : 1/6/1401
۶۳۳.

نقش نظامیان قزلباش در جنگ ها و استقرار و تثبیت حکومت شاه اسماعیل اول صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ششم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 1 - 17

کلید واژه ها: شاه اسماعیل اول نظامیان قزلباش جنگ حکومت صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۳ تعداد دانلود : ۲۲۵
شکل گیری نظام های سیاسی همواره با حضور و قدرت نمایی نظامیان در عرصه پیکار پیوند داشته است. توانایی های نظامیان و روحیه سلحشوری آنان در حمایت از خاندان های حکومت گر، موجب استقرار قدرت سیاسی در آن خاندان و ثبات نظام سیاسی مستقر می شد و سپس با خنثی سازی تهدیدات بیرونی (تهاجم دشمنان) و طغیان های داخلی، به تثبیت و تداوم آن مدد می رساند. در آغاز دولت صفویه نیز نظامیان چه در تأسیس نظام سیاسی و به قدرت رساندن اسماعیل و چه در تثبیت و تداوم قدرت و دولت او، نقش مؤثری داشتند و از کنش گران اصلی به شمار می آمدند. در این پژوهش با طرح این پرسش که نظامیان قزلباش چه نقشی در مدیریت جنگ ها و تأسیس و تثبیت حکومت شاه اسماعیل اول صفوی (907-930ه.ق./ 1501- 1524م.) داشته اند؛ به روش توصیفی- تحلیلی و براساس داده های منابع کتابخانه ای به دنبال بررسیِ نقش این نیروی ایلی در جنگ ها و استقرار و تثبیت حکومت نخستین پادشاه سلسله صفویه است. یافته های پژوهش نشان داده است که نظامیان قزلباش با مشاوره های نظامی، حضور مؤثر در جنگ ها علیه حکام داخلی و قدرت های همسایه و سرکوب حرکت های مخالف، یکی از ارکان اصلی استقرار، تثبیت و تداوم بخشی قدرت شاه اسماعیل اول بوده اند.
۶۳۴.

بررسی وضعیت اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی مصر عصرخلفای فاطمی با تمرکز بر سفرنامه ناصرخسرو

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال دهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۸ 68-80

کلید واژه ها: سفرنامه ناصر خسرو مصر وضعیت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۳۳۰
انسان از دیرباز به گشت و گذار و مسافرت اهمیت داده و از این میان به تجربیات و اطلاعات خوبی دست یافته است. با ظهور اسلام و تاکید قرآن و احادیث در مورد سفر، سفرنامه نویسی نیز جهت ثبت وقایع و گزارشات حاصل از سفر مورد اهمیت قرار گرفت. استفاده از علوم و تجربیات اقوام و ملتهای مختلف در جهت بسط و گسترش اسلام خود دلیل مهمی برای این سفرها می توانست باشد. از بین این سفرنامه ها، سفرنامه ناصرخسرو که در قرن پنجم هجری به زبان فارسی نوشته شده است جهت شناسایی سرزمین های اسلامی حائز اهمیت بسیار است. از جمله مناطقی که ناصر خسرو در خصوص وضعیت فرهنگی و اجتماعی آنجا اطلاعاتی ارائه می دهد، مصر است. توصیف وضعیت فرهنگی و اجتماعی سرزمین مصر، مراسم ملی و مذهبی، ایجاد رفاه و امنیت در کل سرزمین، اقتصاد پویا، رسیدگی به مساجد و جوامع در حد اعلاء و همچنین بهره کافی جستن از نیل همیشه پرآب جهت رشد و شکوفایی کشاورزی و اقتصادی کشور مصر از ویژگی هایی است که وی در سفرنامه اش به آنها اشاره کرده است. بر اساس توصیف های ناصر خسرو، مصر از جهات مختلف، از اقتصاد و امنیت و رفاه خوبی برخوردار و از نظر شکوه عمارت ها، تنوّع محصولات و گوناگونی مشاغل در میان شهرها شاخص بوده است. این تحقیق به روش کتابخانه ای و اسنادی و تحلیل محتوا انجام گرفته است.
۶۳۵.

شورش های دهقانی منطقه شبانکاره و زیراه در دوره پهلوی؛ زمینه ساز پیروزی انقلاب اسلامی در استان بوشهر (براساس اسناد نویافته)

نویسنده:
منبع: تحقیقات اسنادی انقلاب اسلامی سال چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۷ 35 - 53

کلید واژه ها: شورش دهقانان شبانکاره زیراه بوشهر پهلوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۷ تعداد دانلود : ۲۸۶
بخشی از تاریخ مناطق شبانکاره و زیراه از توابع شهرستان دشتستان در استان بوشهر متأثر از شورش های دهقانی است. در این مناطق، مناسبات و روابط دهقانان با زمین داران بزرگ تا اواخر دوره پهلوی تغییر چندانی نیافت و منابع ثروت و قدرت در اختیار زمین داران و مالکان بزرگ بود. تداوم این روند، به تضاد منافعِ دهقانان با مالکان و زمین داران و در نهایت به شورش های دهقانی منجر گردید. سؤال پژوهش حاضر آن است که علل و زمینه های این شورش ها و نتایج آن چه بوده است؟ ساختار زمین داری در این مناطق، پرداخت بهره های گزاف مالکانه از سوی دهقانان و تضعیف نفوذ مقامات اجرایی از اواخر دوره قاجار -که مالکان اصلی بودند- از زمینه های شورش ها در مرحله اول است. در مراحل بعد نیز از هم پاشیدگی کشور با آغاز جنگ جهانی دوم، افزایش قدرت و ثروت خوانین و همچنین روی کارآمدن کابینه دکتر مصدق در بروز این شورش ها مؤثر بوده است. یافته ها نشان می دهد شورش ها باعث تضعیف قدرت زمین داران بزرگ شد و زمینه ساز خیزش ها و اعتراض های گسترده بعدی و ازجمله انقلاب اسلامی در این مناطق گردید. هرچند این شورش ها به سبب فقدان سازمان دهی منظم و همراهی نکردن ساختار و گروه های سیاسی با این قیام ها و سرکوب آن توسط عوامل حکومت پهلوی به شکست منجر شد؛ اما زمینه های مخالفت با حکومت پهلوی و گرایش مردم این ناحیه به مبارزات ضدپهلوی و پیوستن به جریان انقلاب اسلامی را فراهم ساخت. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از اسناد نویافته به بررسی موضوع پرداخته است.
۶۳۶.

تأویل نوینی از روابط سیاسی آقامحمدخان قاجار و زمان شاه درانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 41 - 56

کلید واژه ها: آقامحمدخان قاجار زمان شاه درانی خراسان کابل هرات افغانستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۷ تعداد دانلود : ۲۵۰
درباره روابط سیاسی آقامحمدخان قاجار و زمان شاه درانی، تاکنون نظرهای متفاوت و متعارضی ابراز شده است؛ به طوری که پژوهشگران افغانستان معاصر، زمان شاه را پادشاهی مستقل با قلمرویی فراتر از قلمرو حقیقی اش در نظر گرفته اند؛ پس بر این اساس از برخی کنش های سیاسی، همچون اعزام سفیر به دربار تهران و نامه نگاری با خان قاجار، تأویل خاصی ارائه کرده اند. در مقابل، شمار درخور توجهی از پژوهشگران ایرانی نیز زمان شاه را فقط حاکمی محلی تلقی کرده اند که به جدایی بخش هایی از خاک ایران مبادرت کرده است. هدف اصلی نوشتار حاضر سنجش و بررسی انتقادی این روایت ها و رسیدن به تأویل جدیدی از این مناسبات است. در این چشم انداز، روایت منابع قاجار و درانی درباره مسئله خراسان و مرزهای طرفین در جانب خراسان و تبادل سفرا بررسی شده است. یکی از پرسش های اصلی این است: آیا همان طور که شمار درخور توجهی از دانش پژوهان اظهار کرده اند، ارزیابی مناسبات آقامحمدخان و زمان شاه بر بنیاد الگوی سلطان-والی امکان پذیر است؟ در پژوهش حاضر با بهره گیری از روش مقایسه ای ، روایت های درانی و قاجاری هم زمان با یکدیگر بررسی و مقایسه می شوند. بر بنیاد همین روش مقایسه ای معتقدیم احمدشاه در جایگاه یکی از سرکردگان سپاه نادرشاه و زمان شاه، نواده احمدشاه، همچون آقامحمدخان درصدد دستیابی به قدرت در ایران بودند نه جدایی از سرزمین مادری. نظریه مقاله حاضر این است که زمان شاه درصدد جدایی از قلمرو ایران نبوده است و نباید رخدادهای دهه های بعد و سیاست های استعماری انگلستان را با عطف به ماسبق، به درانیان مربوط دانست؛ بنابراین گاه تأویل ما از رخدادها بر بنیاد وقایع بعدی شکل می گیرد نه بر بنیاد خود رخداد و افراد درگیر در درون واقعه. در مقاله حاضر روابط زمان شاه و آقامحمدخان قاجار با عنایت به نیت ها و رفتارهای کنشگران همان زمان بازاندیشی می شود.
۶۳۷.

بررسی تأثیر شرایط سیاسی در آرای ابوحامد محمد غزالی و امام فخر رازی نسبت به زنان

نویسنده:
منبع: پژواک زنان در تاریخ سال دوم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵ 67-80

کلید واژه ها: غزالی فخر رازی نصیحه الملوک کیمیای سعادت تفسیر کبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۴ تعداد دانلود : ۱۲۹
در دوره سلجوقیان با وجود اینکه نقش زنان در خانه و خانواده محدود بود، زنانی صاحب نام در عرصه و ساختار حاکمیت حضور داشتند. از خصوصیات این دوره، وجود فلاسفه ای با نفوذ مانند ابوحامد غزالی و فخر رازی بود، که تعالیم و آموزه هایی در ارتباط با نقش زنان در جامعه ابراز نموده و به بررسی ابعاد منش و خصوصیات زنان در جامعه میپرداختند. در این مقاله، ضمن تبیین جایگاه زنان در سیاست، به بررسی افکار و آرای غزالی و فخر رازی میپردازیم، تا به تاثیر شرایط سیاسی و اوضاع و احوال زمانه در شکل گیری دیدگاه های آنها راه یابیم. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی - تحلیلی با تکیه بر منابع اصلی و تحقیقات جدید صورت گرفته است. حاصل آنکه اوضاع سیاسی زمانه و نفوذ زنان در عرصه قدرت و سیاست در عصر سلجوقی باعث شد که غزالی بیشتر از فخر رازی در بیان آرای خود، متوسل به تعابیر و مضامین ناشایست نسبت به زنان گردد. در واقع میتوان گفت، برخی از آرای آنها برگرفته از جایگاه زن در روزگار تاریخ میانه ایران بود که نقش زنان در خانواده تعریف میشد، و آنها حق ورود به مسائل سیاسی و اجتماعی را نداشتند. برخی از نظریات برگرفته از احکام فقهی و برخی نیز برگرفته از نگاه مردسالارانه آنها بود که زن موجودی ضعیف تلقّی میشد و از نظر عقلی و جسمی، ناقص بود.
۶۳۸.

نخستین تکاپوها برای تربیت آموزگار زن در نظام آموزشی نوین ایران از دارالمعلمات تا دانش سرای عالی دختران

نویسنده:
منبع: پژواک زنان در تاریخ سال دوم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۶ 33-53

کلید واژه ها: دارالمعلمات شورای عالی معارف برنامه درسی عصر رضاشاه آموزش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۴ تعداد دانلود : ۱۶۵
تأسیس مدارس دخترانه در بستر جنبش و فعالیتهای زنان نوگرا در عرصههای جدید نظیر مطبوعات، آموزش، مشارکتهای اجتماعی، حق رأی و ... در دوره قاجار شکل گرفت، همانگونه که مسئله زنان نیز از همین دوره مورد توجه روشنفکران و بعضاً مشروطه خواهان واقع شد. از این سالها به تدریج و به رغم موانع و محدودیتهای سنّتی جامعه، زنان به ویژه در میان اقشار فرادست به عرصههای مختلف اجتماعی و فرهنگی ازجمله آموزش راه یافتند. به طوری که در نتیجه جنبش مدرسه سازی و گسترش نظام آموزشی در این دوره و فراهم شدن زمینه تحصیل دختران، وجود آموزگاران زن و مرکزی برای آموزش تخصّصی آنها جهت شغل آموزگاری به یک ضرورت تبدیل شد. صرف نظر از برخی اقدامات پراکنده نظیر آموزش دختران متقاضی معلمی در مدرسه فرانکوپرسان – یکی از مدارس دخترانه فرانسویان در ایران اواخر عصر قاجار – آموزش برخی زنان در خارج از کشور و ...، تأسیس دارالمعلّمات در سال 1297 ش. مهمترین گام اساسی برای تربیت معلم زن به طور رسمی از طرف نهاد حاکمیت تلقی میشود. این رویکرد با تشکیل شورای عالی معارف از سال 1301 ش. و تصویب قریب ده قانون اعم از اساسنامه دارالمعلّمات، برنامه درسی، میزان شهریه محصلان و ...، و همچنین چند مرحله اصلاحات و الحاقات آنها و نهایتاً تبدیل دارالمعلّمات به دانشسرای دختران در سال 1315 دنبال شد. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی و با بهره برداری – نخستین بار – از اسناد شورای عالی معارف بر آن است تأسیس و گسترش مراکز تربیت معلم خاص زنان را در ایران با عنایت به گستره جغرافیایی، برنامههای درسی و ...، نقش عمدهای در ورود زنان به عرصههای اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار دهد. آموزش برخی موضوعات برنامه درسی دارالمعلّمات با عناوینی نظیر تعلیمات خانهداری، حفظ الصّحه و بچهداری، خیاطی، نقاشی و ورزش و به خصوص دروس جدید تعلیم و تربیتی از جمله اصول معرفه النّفس، علم تربیت، آموزش فنّ تدریس و تدبیر منزل، در این رویکرد، نقش اساسی داشت.
۶۳۹.

رویکرد جدید بر روایت هرودوت در به شاهی رسیدن داریوش (با تکیه بر رویکرد فرهنگی فوکویی)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ششم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۲ ۱۸۱-۱۶۱

کلید واژه ها: هخامنشیان داریوش هرودوت میشل فوکو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۶ تعداد دانلود : ۹۶
«هرودوت» مورخ معروف یونانی داستانی نقل می کند که طبق آن بعد از این که «گئومات» خود را «بردیا» پسر «کوروش» نامید، «داریوش» و هم دستانش قیام کرده و گئومات و یارانش را می کشند. بعد از قتل گئومات، تصمیم می گیرند سوار بر اسب به اطراف شهر رفته و هرکس اسبش زودتر شیهه کشید را به پادشاهی برسانند. طبق نظر هرودوت، اسب داریوش با کمک حیله «اویبار»، مهتر داریوش زودتر از سایرین شیهه کشیده و داریوش به سلطنت می رسد. با این وصف، پرسش پیوهش این است که، آیا روایت هرودوت مبنی بر به پادشاهی رسیدن داریوش براساس شیهه اسب درست است؟ فرضیه پژوهش بر این مبناست که داستان هرودوت حالت افسانه آمیز و غیرواقعی است. روش پژوهش در این جستار توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد معتبر تاریخی است. یافته های پژوهش نشان می دهند که داستان هرودوت حالت افسانه آمیز دارد و ذکر مطالب خارق العاده و ماوراء الطبیعه آن را بی اعتبار می نماید. براساس نظریه فرهنگی «میشل فوکو»، فرهنگ جوامع حالت ایستا ندارد، بلکه همواره درحال تغییر است؛ بنابراین ابتدا باید فرهنگ هخامنشی را مورد بررسی قرار داد. بعد از تحلیل فرهنگ دوره هخامنشی متوجه خواهشم شد که داستان هرودوت ساختگی است و عوامل دیگری، ازجمله تعلق داشتن به خاندان حکومت گر یا هخامنشی در به تخت نشستن داریوش دخیل بوده، که هرودوت عمداً یا سهواً آن ها را ذکر ننموده است.
۶۴۰.

معرفت تاریخی در عصر تدوین طرح واره ای نظری در بازاندیشیِ انتقادیِ تاریخ نگاریِ اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۸۹) 149 - 188

کلید واژه ها: تاریخ نگاری اسلامی معرفت تاریخی بازاندیشی انتقادی عصر تدوین جامعه شناسی معرفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۳ تعداد دانلود : ۲۳۴
بازنمایی وقایع تاریخی در میراث تاریخ نگاری اسلامی، مبتنی بر نظامی پیشینی از مسائل، مفاهیم و مفروضاتی است که از دل کشمکش های گفتمانی جامعه اسلامی برآمده است. بازتولید این نظام پیشینی در اذهان اندیشه وران مسلمان، مانع از پویایی تفکر تاریخی و ارائه خوانشِ تاریخی همساز با دشواره های جامعه اسلامی می شود. با عنایت به این امر، ارائه رهیافتی جهت گسست معرفتی از این نظام پیشینیِ مسائل، مفاهیم و انگاره ها، شرط هرگونه پویایی در تاریخ پژوهی اندیشه وران مسلمان است. با عطف نظر بدین مهم است که مقاله پیش رو، طرح واره ای نظری در بازاندیشیِ انتقادیِ تاریخ نگاری اسلامی را صورت بندی نموده است. روش صورت بندی این طرح واره نظری، پاسخ به سه پرسش پیرامون: چشم انداز، برهه تاریخی و مدل نظری ِبازاندیشیِ مزبور است. بر اساس این طرح واره نظری، باید «جامعه شناسی معرفت» را چشم اندازی مناسب در بازاندیشی تاریخ نگاری اسلامی انگاشت؛ زیرا جامعه شناسی معرفت با پذیرش «تعین وجودی معرفت»، روح تاریخیت را بر تراث اسلامی می دمد. از سوی دیگر، تداوم و تصلبِ مسائل، مفاهیم و انگاره های عصر تدوین در غالب گزارش های تاریخی، ما را بدین نکته رهنمون می کند که باید نقش بحران های «عصر تدوین» در صورت بندی نظریه های شناخت را موضوع بازاندیشی انتقادی قرار داد. «جامعه شناسی معرفتِ مانهایم» نیز مدل نظری است که با بازشناسی نسبت چالش های عصر تدوین با صورت بندی نظریه های شناخت در این برهه تاریخی، به بازاندیشی انتقادی تاریخ نگاری اسلامی رهنمون می شود؛ زیرا هم تبیین بسنده ای از کشمکش هایِ گفتمانیِ عصرِ تدوینِ ارائه می دهد و هم با تجویزِ بررسی های درزمانی و هم زمانی، فهمی روشمند و عمیق از انگاره های حاکم بر تاریخ نگاری اسلامی فراهم می آورد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان