درخت حوزه‌های تخصصی

هدف از پژوهش حاضر، بررسی میزان هم خوانی رابط کاربر نرم افزارهای کتابخانه های دیجیتالی ایران با عناصر رفتار اطلاع یابی مدل «الیس» است. روش استفاده شده برای انجام این پژوهش از نوع تحقیقات ارزیابانه و به کارگیری سیاهه وارسی بود. این سیاهه بر اساس شش ویژگی مدل الیس، «شروع»، «پیوندیابی»، «تورق»، «تمایز»، «بازبینی» و «استخراج» تنظیم شده و شامل 110 مؤلفه فرعی می باشد که به روش دلفی تهیه شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 5 نرم افزار کتابخانه ای آذرخش، سیمرغ، پاپیروس، پیام و پروان می باشد. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین امتیازهای رابط کاربر نرم افزارهای کتابخانه های دیجیتالی ایران در معیارهای شروع 6/99، پیوندیابی 2/117، تورق 6/29، تمایز 2/53، بازبینی 4/22 و استخراج 39 می باشد. در بین نرم افزارهای کتابخانه های دیجیتالی با توجه به جمع کل امتیازات مربوط به معیارهای مدل الیس (1080 امتیاز)، نرم افزار آذرخش با کسب 549 امتیاز از وضعیت بهتری برخوردار بود. همچنین سه عنصر پیوندیابی، شروع و تمایز به ترتیب بیشترین میزان رعایت را در بین نرم افزارها داشتند. در نهایت بر اساس آزمون فرضیه پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد مشخص شد که بین نرم افزارهای کتابخانه های دیجیتالی ایران از نظر میزان رعایت عناصر مدل رفتار اطلاع یابی الیس تفاوت معناداری وجود ندارد.

الگوی ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی، الگویی مفهومی جهت تنظیم عناصر کتابشناختی در فهرست ها و پایگاه های اطلاعاتی، در سال 1997 از سوی ایفلا و به دنبال طرحی جهت بازنگری در قواعد فهرست نویسی آنگلوامریکن به وجود آمد. این الگو در صدد است که از سایر قواعد فهرست-نویسی موجود مجزا بوده و جهت تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران که مهم ترین هدف این الگو محسوب می شود، از ساختاری جدید جهت ذخیره سازی و نمایش پیشینه های کتابشناختی بهره برد. به نظر می رسد می توان از برخی ویژگی های منحصر به فرد این الگو، در رفع مشکلات و کمبودهای فهرست های کنونی و طراحی نظام های آینده بهره گرفت. در مقاله حاضر پس از بیان تاریخچه الگوی ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی ایفلا و معرفی مختصر این الگو و موجودیت های تشکیل دهنده آن، به مهم ترین پژوهش های انجام شده در مورد آن اشاره شده و ویژگی های اصلی این الگو و تفاوت های آن با قواعد فهرست نویسی آنگلوآمریکن مورد بررسی قرار می گیرد. توصیف موازی مدرک اولیه و آثار وابسته به آن، ساختار سلسله مراتبی پیشینه های کتابشناختی و تهیه یک ابرپیشینه برای هر اثر و تعیین دقیق کارکردهای عناصر داده ای موجود در پیشینه های کتابشناختی، از جمله مهم ترین ویژگی های این الگو نسبت به قواعد فهرست نویسی آنگلوامریکن محسوب می شود. در انتها نیز برخی از نواقص مربوط به این الگو مورد بررسی قرار می گیرد.

هدف: هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش اثربخشی با نگاهی جامع در کتابخانه های دانشگاهی است. در این مقیاس به سازماندهی مواد به عنوان یکی از فعالیت های عمده کتابخانه توجه شده است. روش : ساخت این مقیاس بر اساس رویکرد ارزش های رقابتی با تأکید بر مدل های چهارگانه ارزش های رقابتی انجام گرفته و برای این منظور هشت عامل کلیدی در نظر گرفته شده است که عبارتند از: برنامه ریزی، بهره وری، مدیریت و دسترسی به اطلاعات، ایجاد نظم و ثبات، نیروی کار منسجم، نیروی کار ماهر، انعطاف پذیری، و جذب منابع. بر اساس این هشت عامل 54 گویه با استفاده از منابع معتبر کتابداری و اطلاع رسانی و تجربیات عملی مدیریتی تهیه شد. مجموعه این گویه ها در قالب یک پرسش نامه با استفاده از روش دلفی به نظرخواهی 30 نفر از اساتید و متخصصین رشته گذاشته شد که در دور دوم به اتفاق نظر رسید. برای رسیدن به اتفاق نظر از آزمون فریدمن و برای تعیین روایی گویه ها از آزمون سازگاری درونی و برای تعیین پایایی آن ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته ها:بر اساس یافته های پژوهش، اعضای دلفی 53 گویه (52 گویه اولیه و یک گویه جدید) را در هشت عامل کلیدی برای سنجش اثربخشی در فعالیت سازماندهی مواد کتابخانه های دانشگاهی پذیرفتند.

بخش قابل توجهی از اطلاعات قابل دسترس در پایگاه داده های متنی ذخیره شده است که شامل مجموعه بزرگی از اسناد و منابع مختلف (مانند مقالات خبری، کتاب ها، ایمیل ها و صفحات وب) است. افزایش چشمگیر این نوع اطلاعات، وجود ابزارهایی برای ارزیابی خودکار منابع متنی را بیش از هر زمان دیگری آشکار می کند. در این میان خلاصه سازی خودکار متون یکی از راهکارهایی است که از اتلاف وقت کاربران می کاهد. خلاصه سازی استخراجی به معنای انتخاب مهمترین جملات یک متن با هدف کوتاه نمودن آن است به شکلی که اطلاعات مهم متن ورودی را در بر داشته باشد. در این پژوهش با بکارگیری و ترکیب روش های پردازش زبان طبیعی دقت خلاصه های استخراجی بهبود می یابد و و روشی برای اصلاح الگوریتم ها و معیارهای امتیازدهی به جملات، ارائه می شود. در روش پیشنهادی برای امتیازدهی به کلمات، از برچسب نقش دستوری کلمات در جمله به عنوان ضریب اهمیت کلمات استفاده می شود که در نتیجه با انتخاب بهتر کلمات و جملاتی که بار محتوایی بیشتری دارند، باعث دقت خلاصه سازی افزایش می یابد. علاوه برآن، برای انتخاب جملات مناسب از متن، ازروش های مبتنی بر گراف شباهت بکارگرفته می شود به گونه ای که با تغییر وزن جملات انتخاب شده در پیمایش گراف، در هر گام چالش افزونگی اطلاعات برطرف می شود.در نهایت نتایج بدست آمده با معیارهای استانداردی مانند «بازخوانی» و «دقت» و بر روی یک پیکره متنی استاندارد فارسی نیز ارزیابی می شود.

هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل مؤثر بر نیازهای اطلاعاتی کاربران دبیرستانی کتابخانه های عمومی شهر مشهد براساس چهار مؤلفه فردی، اجتماعی- اقتصادی، آموزشی و مذهبی است. روش: روش پژوهش پیمایشی و جامعه آماری آن شامل کلیه کاربران دبیرستانی کتابخانه های عمومی تحت پوشش اداره کل نهاد کتابخانه های عمومی شهر مشهد است. براساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 310 نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن با استفاده از روش تحلیل عاملی و ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید. سپس داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. در سطح آمار توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، میانه و انحراف معیار و در سطح آمار استنباطی از آزمون های t تک متغیره و آزمون های تحلیل واریانس چند متغیره مانوا استفاده شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که عوامل فردی و آموزشی بیشترین تأثیر را بر نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان از کتابخانه ها دارند. عوامل اجتماعی- اقتصادی در رتبه های بعدی این تأثیر قرار می گیرند و کمترین تأثیر مربوط به عوامل مذهبی است. اصالت/ارزش: در صورتی که نیازهای اطلاعاتی دانش آموزان تشخیص داده شود، می توان منابع لازم و مفید را در اختیار آنها قرار داد و علاقه آنها را به محیط های کتابخانه ای دو چندان نمود. نتایج این پژوهش که به تعیین نقش هر یک از عوامل تأثیرگذار فردی، اجتماعی- اقتصادی، آموزشی و مذهبی در نیازهای اطلاعاتی جوانان و دانش آموزان پرداخته است می تواند برای برنامه ریزی و تجهیز کتابخانه ها و سایر مراکز یادگیری مفید باشد

: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین میزان علاقه مندی و به کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات براساس مدل پذیرش مبتنی بر علاقه هال و هارد انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، دبیران دوره متوسطه شهر اصفهان بودند. نمونه آماری شامل 110 نفر از دبیران مدارس متوسطه بودند که به شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. روش پژوهش، توصیفی- همبستگی بود. ابزارهای پژوهش شامل دو پرسشنامه: الف) پرسشنامه مراحل علاقه مندی هال و هارد و ب) پرسشنامه سطوح کاربرد گریفن و کریستنسن بود. داده های حاصل از پژوهش با روش آماری ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان داد که بین سطوح به کارگیری فاوا (عدم استفاده، آشنایی، آمادگی، تجدید و نوسازی، استفاده عادی ، بهبود، تلفیق، و استفاده مکانیکی) و مراحل علاقه مندی (آگاهی، کسب اطلاعات، شخصی سازی، مدیریت فرایند، ارزیابی، هماهنگی، و تمرکز مجدد) در همه سطوح رابطه معنی دار مثبت وجود داشت. فقط بین سطح به کارگیری و مرحله مدیریت رابطه معنی دار وجود نداشت.

هدف مقاله، بررسی کیفیت و سودمندی استنادها در مقاله های کتابداری و اطلاع رسانی بر اساس نوع، طبقه ، و مکان استنادهاست. این پژوهش از نوع کاربردی و با روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری برای بررسی نوع و مکان استنادها 915 استناد و برای بررسی سطح سودمندی استنادها 1000 استناد مربوط به مقاله های پژوهشی تألیفی مجله های کتابداری و اطلاع رسانی با درجه علمی ـ پژوهشی،  فصلنامه کتاب،و دفتر کتابداری با درجه علمی ـ ترویجی، مربوط به سال 1385 است. در این بررسی، مقاله های مروری به دلیل تفاوتهای خاص آنها با مقاله های علمی پژوهشی، مورد نظر نبود. نتایج پژوهش نشان داد: 1) بین الگوی استنادی نویسندگان (استفاده از انواع استناد)، در سه مجله مورد بررسی تفاوت معنا دار وجود دارد. 2) توزیع و پراکندگی استنادها در بخشهای مختلف سه مجله مورد بررسی، متفاوت است، به طوری که در هر سه مجله بیشترین تعداد استنادها ابتدا در بخش مرور نوشتار و سپس در بخش مقدمه قرار دارد. 3) سطح سودمندی استنادها در سه مجله مورد بررسی، متفاوت است. سطح سودمندی بالا در مجله کتابداری و اطلاع رسانی با 4/53 %، بیشترین فراوانی را دارد، در حالی که این سطح سودمندی در فصلنامه کتاب 9/28 %، و در کتابداری 9/27 % است. 4) الگوی استنادی نویسندگان، مکان و سطح سودمندی استنادها در کل مجله های مورد بررسی متفاوت است

هدف: هدف از این پژوهش تعیین میزان جامعیت، مانعیت و مدت زمان جست وجو در دو پایگاه نما و نمایه و همچنین مقایسه دو ابزار نمایه سازی اصطلاحنامه و رده بندی ده دهی دیویی در این دو پایگاه است. روش: این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی- تحلیلی صورت پذیرفته است. اطلاعات مورد نیاز آن با مشاهده مستقیم منابع پایگاه مقالات نما و نمایه گردآوری شده است. جامعه آماری، مقالات مشترک در دو پایگاه مقالات فارسی نما و نمایه در دو حوزه موضوعی کتابداری و اطلاع رسانی و تاریخ (610 مقاله) است که 240 مقاله به روش نمونه گیری نسبی و تصادفی انتخاب گردید. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که میزان جامعیت (در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و تاریخ) در پایگاه نما 56 درصد و در پایگاه نمایه40 درصد و میزان مانعیت (در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و تاریخ) در پایگاه نما 58 درصد و در پایگاه نمایه 35 درصد، و نیز مدت زمان جست وجو در پایگاه نما 1 دقیقه و 13 ثانیه و در پایگاه نمایه 2 دقیقه و13 ثانیه است. استفاده از آزمون آماری تی برای نمونه های مستقل در این پژوهش بیانگر این است که از نظر جامعیت، مانعیت و مدت زمان جست وجو اختلاف معنی داری بین پایگاه نما و پایگاه نمایه وجود دارد؛ اما همبستگی در این معیارها در دو پایگاه مستقیم و معنی دار است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که پایگاه نما از نظر میزان جامعیت و مانعیت و مدت زمان جست وجو در وضعیت مطلوب تری نسبت به پایگاه نمایه قرار دارد و می توان گفت استفاده از اصطلاحنامه در نمایه سازی پایگاه نما بر نتایج بازیابی از آن پایگاه تأثیر مثبت و موثر گذاشته است. اصالت/ارزش: براساس نتایج پژوهش جست وجوگران اطلاعات می توانند در انتخاب پایگاه متناسب با نیاز خود بهتر تصمیم گیری کنند و نیز طراحان پایگاه ها دریابند که برای تولید پایگاه از کدام زبان کنترل شده در سازمان دهی منابع استفاده کنند.

نقش» عبارت است از واژه یا عبارتی که پس از نام یک شخص در سرشناسه یا شناسه افزوده، قرار میگیرد و ماهیت کار آن شخص را در پدید آوردن اثر نشان میدهد. نوشتة زیر بر آن است تا نشان دهد که «نقش» که در فهرستنویسی سنتی ایرانی مورد بیاعتنایی قرار گرفته است میتواند نقشی مؤثر در بهبود بازیابی اطلاعات داشته باشد. از آن جایی که نرم افزارهای کتابخانه ای و مارک ایران بر مبنای فهرست کتابخانه طرّاحی و اجرا شده اند این نقش به ترتیب، در فهرستنویسی سنّتی، نرم افزارهای رایانه ای و مارک ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در پایان نیز پیشنهادهایی برای بهبود بازیابی اطلاعات با استفاده از نقش در سه مورد ارائه خواهد شد

هدف پژوهش حاضر، بررسی انطباق قواعد لوتکا و پائو با تعداد نویسندگان و مقالات آنان در حوزه های علوم رایانه و هوش مصنوعی در پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس در سال های 1986 تا 2009 است. اهداف فرعی پژوهش عبارتند از الف) جایگزینی «تعداد همکاری در تالیف» نویسندگان به جای تعداد مقالات آنان در قاعده پائو؛ ب) بررسی معیارهای بررسی قواعد لوتکا و پائو. پژوهش حاضر از نوع نظری بوده و با استفاده از قواعد علم سنجی انجام شده است. نتایج حاکی از این است که تعداد نویسندگان و تعداد مقالات آنان در حوزه های علوم رایانه و هوش مصنوعی با قاعده لوتکا انطباق ندارد، اما مطابق قاعده پائو است. رابطه بین تعداد نویسندگان و تعداد «همکاری در تالیف» آنان در این دو حوزه با قاعده پائو انطباق ندارد. برای مقایسه پذیر ساختن یافته-های پژوهش های مختلف، هماهنگ سازی استفاده از روش های بررسی قواعد علم-سنجی ضروری به نظر می رسد، از این رو در پایان، پیشنهادهایی برای هماهنگ سازی روش مطالعه این قواعد ارائه شده است. تفاوت های موجود در مطالعات در ارتباط با مطالعه نحوه رشد بروندادهای علمی نویسندگان براساس قاعده لوتکا یا پائو، روش شمارش نویسندگان مقالات، دامنه حوزه موضوعی یا موضوعات مورد مطالعه، بازه زمانی مورد مطالعه، و آزمون آماری است. یکسان سازی استفاده از روش شناسی ها در قواعد لوتکا و پائو در مطالعات علم سنجی و نتایج و یافته های حاصل از این گونه مطالعات در سطح ملی و بین المللی می تواند تا حدود زیادی حاصل تحقیقات را مقایسه-پذیر کند و در مسیر انجام پژوهش های هماهنگ گام بردارد