خسرو خواجه نوری

یکی از مهمترین بنادر سواحل شمالی خلیج فارس بندر سیراف بوده که در عصر ساسانی و قرون اولیه اسلامی با بنادر داخلی خلیج فارس و دیگر مراکز تجاری مانند عمان، هند، چین، آفریقای شرقی ارتباط تجاری داشت. سیراف به عنوان یکی از بنادر خلیج فارس، حدود سه قرن، بزرگترین بندر بازرگانی شرق به حساب می آمد. خلیج فارس به دلیل اهمیت یافتن سیراف در گسترش تجارت دریایی بین ایران و چین در قرن نهم میلادی، مرکز تجارت منظم بین ایران و چین از طریق دریا بوده است.این بندر از اهمیت تجاری و دیانوردی برخوردار بود. بازرگانان سیرافی شهرت جهانی داشتند. اگرچه سیراف از لحاظ وسعت چهارمین شهر فارس محسوب می شد اما از نظر اقتصاد و ثروتمندیِ مردمانش رتبه اول را داشت. در این مقاله فرض نویسندگان بر این است که سیراف و تجار سیرافی تاثیر مثبت و بسزایی در رونق اقتصادی منطقه و کشور داشته اند. پژوهش های صورت گرفته در این زمینه نگاهی سطحی و گذرا به تعاملات و فعالیت تجاری این بندر در بازه زمانی محدود، بدون در نظر گرفتن سه قرن طلایی آن و نقش موثرش در رونق اقتصادی منطقه و کشور، صورت گرفته اند. در مقاله حاضر سعی شده با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی پس از جمع آوری اطلاعات مختصر و پراکنده از منابع دست اول و کتب جغرافیایی و غیره؛ در وهله اول این اطلاعات براساس توالی تاریخی و اهمیت دسته بندی شده و سپس به تدوین و نگارش پرداخته شود؛ تا تصویر به نسبت واضح و درستی از نقش و اهمیت تعاملات تجاری بندر سیراف در رونق اقتصادی خلیج فارس ارائه گردد.

ضعف ایران در دوران سه شاه آخر قاجار همراه با حوادثی همچون انقلاب مشروطه که از حمایت بریتانیای کبیر علیه منافع روسیه برخوردار بود. کنوانسیون زاویه-روسیه 1325/1907 که به موجب آن روسیه و بریتانیای کبیر ایران را به مناطق تحت نفوذ تقسیم کردند. اشغال سرزمین ایران توسط انگلیسی ها، روس ها و عثمانی ها در طول جنگ جهانی اول؛ قرارداد نافرجام 1919 انگلیس و ایران که به موجب آن از ایران باید به نوعی نیمه محافظت می شد. در نهایت موجب کودتایی که در سال 1299ش سیّد ضیاءالدین طباطبایی و رضاخان را به قدرت رساند، شد. این کودتا سرانجام به تاسیس سلسله پهلوی در ایران انجامید. در این میان نقش، تاثیر و منفعت طلبی قوای بیگانه را نمی توان نادیده گرفت. انگلیسی ها که حضور روسیه در شمال کشور را خطر جدی برای خود می دیدند و درصدد حفظ منافع خود در جنوب ایران بودند؛ در پس پرده و پنهانی این کودتا را طراحی کرده و توسط مهره های ایرانی پیش بردند. پژوهش حاضر با روش توصیفی _تحلیلی، نقش و تاثیر افرادی را که به گواهی تاریخ چه به صورت عملیاتی و چه به عنوان نظریه پرداز در این کودتا دخیل بودند، بررسی می کند.