درخت حوزه‌های تخصصی

هدف: در این مقاله به اهمیت طبقه بندی در فضای مجازی پرداخته می شود و اینکه با توجه به انفجار اطلاعات نه تنها ارزش طبقه بندی (علم اطلاعات و دانش شناسی) از بین نرفته بلکه بیشتر هم شده است. روش: در این مقاله، از روش سندی یا کتابخانه ای استفاده شده و با تکیه بر کتاب «بسترهای اطلاعات دیجیتال» اثر لوک تردینیک (1395) رویکردی تحلیلی نسبت به موضوع طبقه بندی اتخاذ گردیده است. یافته ها: طبقه بندی با معرفت شناسی همزاد و همسایه است و برای ایجاد معرفت ناگزیر از طبقه بندی و مقوله بندی هستیم. در دنیای جدید به خاطر تغییر رویکرد انسان ها به علم و دانش، طبقه بندی هم مسیر دیگری پیدا کرده است. در گذشته نه چندان دور در غرب، با توجه به رویکردی که دیویی نسبت به کتابداری و کتابدار اتخاذ کرده بود که طبعاً کتابدار بایستی دروازه بان دانش و پاسدار ارزش های اومانیستی باشد و نیز به لحاظ اینکه وی از نظر اقتصادی زنان را برای تصدی این حرفه مناسب تر تشخیص داده بود، لذا این سنت ها همچنان باقی مانده و بر رشته کتابداری سنگینی می کند. اما از آنجا که دنیای امروز رویکردش در خدمات کتابداری از سازمان محوری به مردم محوری و از لحاظ زبانشناختی از دلالت های تناظری یک به یک به ربط شبکه ای سوق پیدا کرده است، می طلبد که کتابداری و علم اطلاعات و دانش شناسی هم با رویکردی جدید به بازبینی هویت خود بپردازد و برای خدمت های جدید در دنیای دیجیتال آماده شود و نه تنها فارغ از نگاه عالمانه روز نباشد بلکه همچون سایر رشته ها و با نگاهی کیفی به خدمت مشغول باشد. در گذشته اسلامی هم وضعیت به گونه ای بوده است که کتابدار نه تنها به بانوان اختصاص نداشته است بلکه کسانی کتابدار بوده اند که خود دانشمند و یا دانش دوست واقعی بوده ند که دیگران از خدمات مشاوره ای علمی آنها برخوردار می شده اند. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در رسیدن استدلالی به این پیشنهاد است که باید کتابداری و یا علم اطلاعات و دانش شناسی امروز با تغییر رویکرد در تنظیم برنامه درسی به گونه ای بکوشد تا جوابگوی نیازهای روزافزون جامعه باشد.

هدف: هدف این پژوهش بررسی میزان تمایل به تفکر انتقادی در کارکنان سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و نیز رابطه آن با ویژگی های جمعیت شناختی ایشان است. روش: این پژوهش به روش توصیفی انجام شد و نمونه مورد بررسی ۱۶۳ نفر از کارکنان کتابخانه مرکزی، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بودند که براساس اصل در دسترس پذیری انتخاب شدند. اطلاعات موردنیاز با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوری و توسط روش های تی تک نمونه ای و مانوا مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج به دست آمده نشان داد که میانگین ابعاد تمایل به تفکر انتقادی در نمونه مورد بررسی در سطح پایینی قرار دارد. همچنین بین ابعاد تمایل به تفکر انتقادی با متغیرهای پست سازمانی، متوسط زمان مطالعه و سابقه کار تفاوت معناداری وجود دارد؛ اما بین ابعاد تمایل به تفکر انتقادی با سطح تحصیلات، رشته تحصیلی و جنسیت نمونه مورد بررسی تفاوت معناداری وجود ندارد.

نمایه سازی از شیوه های نوین سازماندهی اطلاعات می باشد که با گسترش روزافزون مجراهای تولید اطلاعات و نیز لزوم افزایش سرعت و دقت دسترسی به اطلاعات تولید شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان آشنایی و استفاده از نمایه های پایانی کتاب در میان اعضای هیأت علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان بر اساس نظریه ی اشاعه و نشر نوآوری انجام شد. روش بررسی: روش این پژوهش توصیفی-پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ی محقق ساخته بود. جامعه ی آماری شامل 1727 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان در سال تحصیلی 92-1391 خورشیدی بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی- طبقه ای، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 176 نفر تعیین شد. با توجه به احتمال ریزش به دلیل عدم بازگشت، پرسشنامه برای 300 نفر ارسال شد که در مجموع 191 مورد برگشت داده شد و مورد بررسی قرار گرفتند. روایی پرسشنامه توسط 10 نفر از متخصصان و صاحبنظران علم اطلاعات و دانش شناسی، علوم اطلاعات و ارتباطات، و علوم اجتماعی مورد تأیید قرار گرفت و ضریب پایایی آن با استفاده از فرمول Cronbach's alpha 6/97 به دست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از شاخص های آمار توصیفی (فراوانی، درصد، و میانگین) و استنباطی(ضریب همبستگی اسپیرمن) و با کمک نرم افزار SPSS-20 انجام شد. یافته ها: میزان آشنایی و استفاده ی اعضای هیأت علمی اصفهان از نمایه های پایانی کتاب، پایین تر از حد متوسط بود (37/2). بیشترین آشنایی از طریق دانشگاه و استفاده از نمایه در کتاب های فارسی و لاتین دارای اولویت دوم بود. بین میزان استفاده ی اعضای هیأت علمی مورد بررسی از انواع نمایه در بازیابی اطلاعات درون کتاب با متغیرهای جمعیت شناختی رابطه ای وجود ندارد؛ بین استفاده ی اعضای هیأت علمی مورد بررسی از انواع نمایه در تالیف و ترجمه ی کتاب (شیوه ی چاپ) با سن، رابطه ی معکوس وجود دارد (019/0 P-value=و 308/0- r=)؛ بین استفاده ی اعضای هیأت علمی مورد بررسی از انواع نمایه به طورکلی با سنوات تدریس، رابطه ی معکوس وجود دارد (023/0 P-value= و 296/0- r=). نتیجه گیری: با توجه به اینکه رسالت اصلی اعضای هیأت علمی انجام فعالیت های آموزشی و پ ژوهشی می باشد و انجام این مهم نیازمند شناخت ابزارهای تحقیق است که نمایه از اساسی ترین آنهاست به نظر می رسد، شناخت اندک و استفاده ی محدود اعضای هیأت علمی دانشگاه های دولتی شهر اصفهان از نمایه ممکن است فرصت انجام کارهای علمی عمیق را از آن ها بگیرید. لذا در جامعه ی علمی ما نیاز به متخصصان حرفه ای در این زمینه می باشند و این خلل می تواند توسط کتابداران، جبران شود.

هدف: هدف این پژوهش شناسایی نیازهای اطلاعاتی بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد به منظور برنامه ریزی برای عرضه خدمات برون کتابخانه ای به آنان است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری آن کلیه بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد تا سال 1392 بودند. حجم نمونه آماری 130 نفر برآورد و از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شد. گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته با 19 گویه برای سنجش چهار دسته نیازهای اطلاعاتی فردی، آموزشی، فرهنگی- اجتماعی و سیاسی، و معنوی- مذهبی صورت گرفت. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها، با کمک نرم افزار اس. پی. اس. اس. در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد. یافته ها: در میان چهار دسته نیازهای اطلاعاتی، اولویت نیازهای اطلاعاتی بازنشستگان، به ترتیب نیازهای فردی، فرهنگی- اجتماعی و سیاسی، آموزشی، و معنوی- مذهبی بود. بازنشستگان بیشترین اطلاعات خود را از طریق تلویزیون به دست می آورند. تعداد کمی از بازنشستگان (9/26 درصد (35 نفر)) عضو کتابخانه عمومی بودند و 9/76 درصد (100 نفر) از آنان از کتابخانه های عمومی استفاده نمی کردند. بازنشستگان به ندرت از کتابخانه ها استفاده می کردند. دور بودن از کتابخانه علت عمده استفاده کم یا عدم استفاده بازنشستگان از کتابخانه عمومی و دلیل اصلی استفاده این تعداد کم بازنشستگان از کتابخانه عمومی، امانت گرفتن کتاب بود. میزان آشنایی بازنشستگان با کتابخانه های عمومی و خدمات آنها کمتر از حد متوسط (64/2) و میزان احساس ضرورت خدمات دهی از سوی کتابخانه های عمومی از نظر بازنشستگان بیشتر از حد متوسط (20/4) بود. اصالت/ارزش: یافته های این پژوهش می تواند به مسئولان امور در رفع نیازهای اطلاعاتی گروه های ویژه ای از جامعه کمک کند؛ چرا که شناسایی نیاز های اطلاعاتی بازنشستگان باعث می شود کتابخانه های عمومی با آگاهی از این نیاز ها بتوانند با تصمیم گیری های درست به رفع کاستی های احتمالی موجود، تدوین خط مشی مناسب مجموعه سازی و خدمات دهی و بهبود کانال های دستیابی به اطلاعات بپردازند.

افزایش حجم چشمگیر داده ها و استفاده از آن ها جهت بهبود کیفیت تصمیمات مدیریتی از معضلات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی هست. در این میان ابزار پرتوان داده کاوی می تواند با تحلیل داده ها به منظور پیش بینی و تحلیل تراکنش های کاربران و جلوگیری از اتلاف وقت آن ها در جهت استفاده از اطلاعات مفید از انبوه داده ها به تشخیص الگوهای معتبر و رابطه های نامعلوم بپردازد و کتابخانه ها را در تصمیم گیری های راهبردی و مدیریت اثربخش یاری رساند. این مطالعه با استفاده از رویکرد قوانین انجمنی که یکی از روش های داده کاوی است درصدد تحلیل تراکنش های امانت کاربران و کشف الگوی دسترسی آنان هست. در این مطالعه توصیفی که از نوع مقطعی است، داده های موردنیاز از تراکنش های کاربران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشکی همدان جمع آوری شد و پس از اعمال پیش پردازش بر روی این داده ها درنهایت تراکنش های6636 نفر از کاربرآن که به میزان 132833 تراکنش بود به روش سرشماری، طی بازه زمانی سه ساله موردبررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین تراکنش ها و مراجعات با نمره 4/24 ± 7 / 20، مربوط به دانشجویان و بیشترین دیرکرد و مدت زمان امانت به ترتیب با نمره 9/1396 ± 3/884 و3/1765 ± 7/885 مربوط به اعضای هیئت علمی بوده است. همچنین قوانین حاصل از الگوریتم Apriori توانست الگوی دسترسی کاربران را بر اساس اطلاعات جمعیت شناختی و همچنین وابستگی موضوعی منابع اطلاعاتی ارائه دهد و به عنوان الگویی مناسب در تحلیل و پیش بینی تراکنش کاربران مورداستفاده قرار گیرد. لذا با بهره گیری از رویکرد قوانین انجمنی می توان اقدام به طراحی سیستم توصیه گر کتاب در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نمود و نیز مدیران و سیاست گذاران می توانند با استفاده از این الگوها و قواعد، گام های تهیه و عرضه منابع اطلاعاتی خود را با نیازهای واقعی اعضاء همسو نمایند و به طور قابل توجهی در امور فراهم آوری، مجموعه سازی، مدیریت و خدمات کتابخانه از آن بهره جویند.

امروزه، کتابداران در محیطهای دانشگاهی با چالشهای متعددی از جمله مجموعه گستری، مواجه هستند. این مقاله به تجزیه و تحلیل مجموعه گستری و چگونگی ارتباط آن با متخصصان جدید در حوزه کتابداری میپردازد. مقاله حاضر برنامه های آموزشی مجموعه گستری در برنامه های درسی علوم کتابداری و اطلاع رسانی، مهارتهای مورد نظر و مورد نیاز در واحدهای مجموعه گستری و برنامه های آموزش کتابخانه ای برای کتابداران جدید را مرور میکند. همچنین توصیه های کاربردی و تجارب دانش آموختگان جدید در حوزه مجموعه گستری را فراهم نموده و در اختیار خوانندگان قرار میدهد. موضوعات مطرح شده شامل سازگاری[6] با محیط جدید، خط مشیها و رویه های مجموعه گستری، فعالیتهای رابطه ای[7]، انتخاب منابع و مدیریت زمان میباشد.

هدف : طراحی و ساخت سامانه ای با بهره گیری از مدل لایب کوآل، برای ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاه های مختلف ایران. روش شناسی : ابتدا ابزار سنجش کیفیت خدمات کتابخانه ای پرسشنامه لایب کوآل شناسایی و اعتباریابی شد سپس سامانه ای با استفاده از این مدل استاندارد راه اندازی شد. روش این پژوهش، پیمایش توصیفی، و طراحی سیستم بود. ابتدا پیشینه های مرتبط و سامانه های همانند آن در جهان مرور شد. سپس، با استفاده از روش های استاندارد ترجمه وارون و رویکرد کمیته، پرسشنامه لایب کوال ترجمه و بومی سازی شد. اعتبارسنجی پرسشنامه ترجمه شده با ضریب آلفای کرنباخ محاسبه شد. در نهایت، برپایه یافته های گردآوری شده از سامانه های مشابه و بومی سازی برای کتابخانه های ایران، زیرساخت نرم افزاری سامانه تولید و اطلاعات گردآوری شده در آن بارگذاری شد. یافته ها: سامانه ای برایارزیابی و سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های ایران طراحی و راه اندازی شد که در محیط وب برای دریافت دیدگاه کاربران درباره کیفیت خدمات کتابخانه ها، در دوره های زمانی گوناگون ، به صورت برخط عمل می کند. سپس این دیدگاه ها را تحلیل می کند و نتیجه را در چهارچوب های گوناگون در اختیار سیاست گذاران، مدیران کتابخانه ها و جامعه علمی کشور می گذارد. این سامانه، اولین سامانه ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه ای است که در ایران با آدرس raf.irandoc.ac.ir راه اندازی شده است. نتیجه گیری : دستاوردهای ارزیابی به کمک این سامانه می تواند دیدگاه های کاربران را در یک چهارچوب علمی به گوش مسئولان کتابخانه ها برساند و به آنها برای بهبود کیفیت خدمات کمک کند و رضایت بیش از پیش کاربران را در پی داشته باشد.