درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۸۱ تا ۲۰۰ مورد از کل ۱۳٬۱۴۸ مورد.
۱۸۱.

امکان سنجی معنای «کُنْ فَیکُونْ» برای واژه «صَمَد» با نظری بر اهداف هستی- خداشناسی سوره توحید(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۶) 115 - 134

کلید واژه ها: سوره توحید صمد کُنْ فَیَکُونُ فاعلیت امری هستی-خدا شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۶۷
«صمد» از واژگان مورد اختلاف مفسران، در برخی منابع لغوی، روایی و تفسیری، به «کُن فَیَکون» یا فاعلیت امری خداوند و مقوله آفرینش تبیین شده است. این پژوهش، امکان معنای «کُنْ فَیکُونْ» را برای «صَمَد» با نظر به هدف سوره توحید مورد سنجش قرار داده است. مشاهده معنای صنع الهی و فاعلیت امری (کُنْ فَیکُونْ) برای واژه «صَمَد» در متون لغوی، روایی و تفسیری، وجود اهداف هستی-خداشناسی در حیطه های معرفتی ذات، صفات، اسماء و افعال خداوند در سوره توحید، و همچنین صفت فعل بودن «صَمَد»، معنای کُن فَیَکون (صُنع لا مِن شئ) را برای «صَمَد» ممکن می سازد. همچنین معنای مختار، ارتباط وثیقی با دیگر آیات سوره توحید دارد و لحاظ آن با نظر به هدف سوره، ظرفیت پاسخگویی به برخی شبهات هستی-خداشناسی را دارد. خداوندی که خلق و امر به دستان اوست، خالقی است فراتر از چیزی که می زاید، زاییده می شود و همسری داشته باشد؛ او خالقی است که با «کُنْ فَیکُونْ» ابداع می کند.
۱۸۲.

اعتقاد به عاملیت الهی و عدم تنافی آن با قوانین حاکم بر طبیعت با رویکردی تطبیقی بر دعا از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۸ 237 - 264

کلید واژه ها: دعا قوانین طبیعت عاملیت الهی علیت علل طبیعی علل فراطبیعی فیزیک کوانتوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱ تعداد دانلود : ۲۰
از نگاه یک معتقد مذهبی، عاملیت خداوند متعال در تمام ابعاد زندگی وی حضوری پررنگ دارد که تشویق به دعا برای رسیدن به مطلوب و تضمین اجابت آن، نمودی از این حضور به شمار می رود. از این رو، یکی از مسائل بنیادینی که ذهن دین پژوهان را به خود معطوف داشته است، تحلیل رابطه میان قوانین طبیعی به عنوان اموری تخلف ناپذیر و تأثیرگذاری عواملی مانند دعا به عنوان بستر عاملیت الهی، در رفع و دفع بلایای طبیعی در نظام آفرینش است. در یک نگره، استجابت دعا با قانون علیت، امری ناسازگار و نوعی نقض قوانین حاکم بر طبیعت به شمار می رود. در مقابل، برخی بر این باورند که استجابت دعا با قوانین طبیعت تنافی نداشته و در همان مجرا قابل تحلیل است. از همین رهگذر با توجه به جایگاه دعا و تأثیر آن در نظام فکریِ برآمده از دین، تبیین صحیح استجابت دعا و تصویر رابطه آن با قوانین علیت، امری ضروری است. بر این اساس، هدف از این نوشتار که با روش تحلیلی اسنادی سامان یافته است، بررسی چگونگی تأثیر دعا در منظومه قوانین طبیعت به عنوان یکی از چالش های زندگی مؤمنانه است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که از منظر قرآن کریم، استجابت دعا به عنوان نمودی از عاملیت الهی ارزیابی می شود؛ همان گونه که تحقق پدیده ای در اثر دعا و در پرتو تأثیرگذاری اسباب فراطبیعی بر اسباب مادی، خارج از قوانین حاکم بر طبیعت نیست.
۱۸۳.

ظرفیت های تمدن سازی در داستان قرآنی حضرت آدم (علیه السلام)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۴ بهار ۱۴۰۲شماره ۱ (پیاپی ۱۱) 85 - 106

کلید واژه ها: قرآن کریم حضرت آدم تمدن سازی خلافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۶۳
تمدّن ظهور و بروز فرآیندی پیشرفت های هدفمند و نظام مند در یک یا چند جامعه بر اساس طرز تفکری روشن است که شکل معنادار و منضبط به خود گرفته و جامعه را به مقصد مورد نظر می رساند. از این رو تمدّن رابطه ای بنیادین و عمیق با دین داشته که بعثت انبیاء الهی و سیر هدایتی ایشان نمایانگر این ارتباط است. بررسی اهداف بعثت انبیاء در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایه گذاری تمدّن توحیدی در جهت عمومی سازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزه های مادّی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان آدم علیه السلام به عنوان پدر بشریت ظرفیت ها و چارچوب های نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدّن دینی رهنمون می-سازد. این ظرفیت ها را می توان در دو بخش ظرفیت های درونی و بیرونی برای بهره مندی رهبران الهی و جامعه دینی مورد توجه قرارداد. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، ظرفیت های تمدّن سازانه موجود در سیره و داستان قرآنی آدم علیه السلام را استخراج نموده است تا به عنوان الگویی جهت تلاش های امروزین در این حوزه معرفی نماید. نتایج گویای آن است که ظرفیت های درونی حضرت آدم علیه السلام شامل بهره مندی از علم الهی و خلافت الهی، دشمن شناسی، قدرت بر تحمل سختی ها و توبه و انابه است. این بخش در پیوستگی تام با سطح بیرونی داستان حضرت آدم علیه السلام است که با خطاب «بنی آدم» شامل تنظیم پوشش، مدیریت سازه ها و مناسک دینی است.
۱۸۴.

تحلیل کمّی و کیفی اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن پیش از توحید مصاحف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۲) 139 - 176

کلید واژه ها: توحید مصاحف اختلاف قرائت حذیفه بن یمان عبدالله بن مسعود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۸۵
از جمله حوادث مهم تاریخ قرآن کریم، واقعه توحید مصاحف است. این رویداد محصول اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن و راه کار ارائه شده برای حل آن می باشد. هرچند تاکنون پژوهش های مختلفی درباره این واقعه و چگونگی اجرای آن انجام شده اما زمینه این اتفاق یعنی اختلاف مسلمانان مورد غفلت قرارگرفته است و درباره آن شاهد پژوهشی نیستیم. این مقاله درصدد است با نگاهی تاریخی و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی روایات حاکی از اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن که منجر به توحید مصاحف شد، بپردازد؛ تا ضمن اشاره به پیشینه تاریخی این رخداد، نشان دهد که این اختلاف از چه کمیت و کیفیتی برخوردار بوده و در چه زمان و مکانی بروز و ظهور داشته است. نتایج تحقیق نشان می دهد: اولاً بسیاری از تحلیل های ارائه شده درباره توحید مصاحف، مورد تأیید نمی باشند؛ ثانیاً شاهد غلو و بزرگ نمایی در نقل این حادثه تاریخی هستیم؛ ثالثاً اوج اختلاف های گزارش شده در سال های23 تا 25ق هم از جهت کمیّت و هم از جهت کیفیت محدود بوده اند؛ رابعاً گاه اصلاً اختلاف نه به خاطر قرائت های متفاوت بلکه تنها به خاطر انتساب قرآن به برخی از صحابه و از ترس وقوع اختلافی همچون اختلاف اهل کتاب در میان مسلمانان بوده؛ خامساً علت اصلی اختلاف، تفاوت مصحف ابن مسعود با دیگران بوده که منجر به رویارویی شدید اقلیتی محدود با اکثریت جامعه اسلامی شده است.
۱۸۵.

روش های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه سازی ارزش های اخلاقی در روابط بین الملل با تأکید بر قرآن و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲شماره ۵۲ 61 - 85

کلید واژه ها: ارزش های اخلاقی حکومت اسلامی روابط بین الملل نهادینه سازی قرآن احادیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۶۵
هدف پژوهش حاضر بیان روش های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه سازی ارزش های اخلاقی در روابط بین الملل می باشد. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی دراین باره به این سؤال اساسی پاسخ دهد که رروش های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه کردن ارزش های اخلاقی در روابط بین الملل کدم اند؟. راه کارهای معرفتی در یک تقسیم بندی به راه کارهای معرفتی نگرشی، گرایشی و واکنشی تقسیم می شوند. دعوت به توحید، رسالت و معاد از مهم ترین راه کارهای معرفتی نگرشی هستند که نقش اساسی و بنیادی در نهادینه کردن اخلاق در روابط بین الملل دارند و حکومت اسلامی ملزم است در تقویت این باورها تلاش نماید. آگاهی بخشی و دانش افزایی ملّت ها، بیداری وجدان ملّت ها، کاربست حکمت، ترویج فرهنگ عدالت خواهی، ترویج آسان و ساده آموزه های دینی در میان ملّت ها از روش های معرفتی گرایشی. پرهیز از اکراه و اجبار مردم در درعوت به دین، نفی اصالت خشونت در روابط انسانی، مواجهه با بدعت گذاری و مواجهه با اندیشه های آسیب زا همانند؛ بدعت گذاری، التقاط و شبهه پردازی از روش های معرفتی واکنشی حکومت اسلامی در نهادینه سازی ارزش های اخلاقی در روابط بین الملل می باشند.
۱۸۶.

نقد رویکرد تفسیری شیخ محمد کرمی در تحلیل مؤلفه های تفسیر اجتماعی قرآن (با تأکید بر کتاب التفسیر لکتاب الله المنیر)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۳ 49 - 67

کلید واژه ها: تفسیر اجتماعی محمد کرمی عقل گرایی آموزه های تربیتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶ تعداد دانلود : ۴۲
در حوزه تفسیر نگاری معاصر، تفسیر اجتماعی یکی از مهم ترین دستاوردهای این عرصه است. نگاه جامع گرایانه، ساده نویسی و تاکید بر هدایت گری قرآن، عقل گرایی در تفسیر و عدم پیروی کردن از شیوه تفسیری سلف از شاخص های اصلی این رویکرد جدید تفسیری است.. کتاب «التفسیر لکتاب الله المنیر» آیت الله محمد کرمی ، از تفاسیر اجتماعی به شمار می آید. ایشان که از مفسرین خطه خوزستان است با توجه به شرایط روز، روش تفسیر اجتماعی را برگزیده است و سعی کرده شاخص های تفسیر اجتماعی را رعایت کند. این مقاله که به روش کتابخانه ای تدوین گردیده است، نخست به شاخص های تفسیر اجتماعی اشاره نموده، سپس به بررسی شاخص های اجتماعی تفسیر شیخ کرمی می پردازد. در ادامه پس از بررسی روش تفسیری ایشان، رویکرد تفسیری این مفسر را مورد نقد قرار می گیرد. در پایان به این نتیجه می رسیم که ایشان از روش تفسیر اجتماعی در برخی آیات پیروی ننموده و تفسیر خود را بر اساس شاخص های تفسیر اجتماعی تدوین نکرده است. در واقع آیت الله کرمی برخی آیاتی که مباحث گسترده اجتماعی دارند به آنها وارد نشده و در حد اشاره ای کوتاه گذر کرده است
۱۸۷.

بازخوانی تناسب آیات سوره ی مجادله با تکیه بر بلاغت سامی و نظریه ی نظم متقارن میشل کویپرس

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 116 - 138

کلید واژه ها: بلاغت سامی نظم متقارن سوره ی مجادله تحلیل بلاغی تناسب آیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۷۴
بررسی تناسب آیات سوره ی مجادله، با رویکرد نظم خطی، مخاطب را با چالش هایی مواجه می کند؛ لذا در این رویکرد، ممکن است محتوای سوره از جهت عدم تناسب، معین نبودن غرض و محور کلی و نیز اشاره به مسائل تاریخی فاقد اعتبار در جهان امروزی، مظان اتهام سطحی نگران قرار گیرد. این درحالی است که کشف تناسب آیات سوره با تکیه بر بلاغت سامی دستاوردهایی برای دفاع از موارد پیش گفته دربردارد؛ کاربست بلاغت سامی و قواعد نظم متقارن در سوره ی مجادله تناسب آیات آن را در سه مقطع با الگوی چینش محوری و نظم معکوس به تصویر کشید و نشان داد اشاره به مسائل تاریخی همچون ظهار، علاوه بر آثار تربیتی که در زمان نزول داشته، نمونه مستدل تاریخی برای رسیدن به غرض سوره است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به اثبات رسانید که به کارگیری بلاغت سامی می تواند به فهم غرض و محور اصلی سور قرآن که به دلیل طرح مباحث گوناگون در سوره و نگاه خطی به تناسب آیات، در هاله ی ابهام فرو رفته، مفید واقع گردد؛ چنانکه به مدد نظریه ی بلاغت سامی غرض و محور اصلی در سوره ی مجادله که در سه مقطع به تناوب تکرار شده و بر کل ساختار سوره حاکم است، کشف شد.
۱۸۸.

بررسی علل رواج معنای مشهور و نادرست برای واژه امّی در مطالعات قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 173 - 196

کلید واژه ها: امی بی سوادی قرآن کریم اهل کتاب کتاب آسمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
مفهوم «امّی» یکی از مباحث چالشی در مطالعات دینی است که هم در آثار مستشرقان و هم در مطالعات اندیشمندان و مفسران اسلامی، محور بحث واقع شده است. یکی از دلایل چالشی بودن فهم امّی، کاربرد قرآنیِ این واژه در توصیف پیامبر اکرم(ص) است که منجر به بروز برخی شبهات از سوی عده ای و درنتیجه، دفاعیه های مختلف از سوی مسلمانان شده است. در بین آرای اندیشمندان اسلامی، مفسران قرآن جایگاه ویژه ای داشته و در این موضوع، بحث های متعددی مطرح کرده اند. در پژوهش حاضر، سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اشاره به برخی از آرای مفسران درباره مفهوم امّی، عللِ رواج یافتن معنای مشهورِ این واژه بررسی شود. بر اساس یافته های این پژوهش، عواملی همچون: نگرش لغوی به اصطلاح امّی، غفلت از قرائن موجود در تورات و سیاق آیات قرآنی و همچنین بی توجهی به کاربرد امّی در متون فقهی موجب شده است که در طول زمان، معنای «بی سوادی» برای واژه ی امّی رواج یابد. توجه به قرائن فوق، صحت معنای رایج را تأیید نمی کند. بر اساس قرائن کافی که برای فهم واژه امّی در متون دینی وجود دارد، این واژه در اصل، اصطلاحی است که از سوی یهودیان، برای نامیدن غیر اهل کتاب استفاده می شد و بعدها به هرکسی اطلاق شد که ناآشنا به محتوای کتاب آسمانی باشد، چه اهل کتاب باشد یا نباشد.
۱۸۹.

ساختار روابط مسلمانان از رهگذر تحلیل مضمون ارتباط ولایی در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 277 - 308

کلید واژه ها: مرزبندی ارتباط ولایی قرآن کریم اثبات نفی نهی ذم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳ تعداد دانلود : ۳
روابط افراد و جوامع مسلمان با دیگر افراد و ملل مسلمان و غیرمسلمان از موضوعاتی است که در آیات قرآن کریم بدان پرداخته شده است. لزوم مرزبندی از مسائل مرتبط به روابط مسلمانان است در اسلام و آیات الهی بدان تأکید شده است. گاه مرزبندی در حوزه ی جغرافیایی و زمینی است؛ گاه در مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی. با توجه به ضرورت مرزبندی اعتقادی، سیاسی و اجتماعی ایران اسلامی با دشمنان و لزوم اطاعت و تبعیت از قرآن کریم، پژوهش حاضر با استفاده از فرایند تحلیل مضمون و نرم افزار MAXQDA به بررسی آموزه های قرآنی در مرزبندی ارتباط ولایی پرداخته است. بررسی این آموزه ها بیانگر آن است که در آیات الهی درباره ی این موضوع چهار رویکرد اثبات، نفی، نهی و ذم وجود دارد. مضمون اثبات به دو مضمون فرعی جبهه ی حق و جبهه ی باطل قابل تقسیم است. جبهه ی حق شامل مضامین پایه خداوند، پیامبر(ص)، مؤمنان و فرشتگان می شود و جبهه ی باطل شامل مضامین پایه ی شیطان، طاغوت، کافران، یهود و نصارا و ظالمان می گردد. مضامین پایه ی نفی نیز شامل سه گروه غیرخداوند، کافران و مؤمنان غیرمهاجر می شود. همچنین خداوند مؤمنان را از ارتباط ولایی با کافران، یهود و نصارا، مسخره و بازی گیرندگان دین، افراد مورد غضب الهی و دشمنان خود و خداوند نهی می فرماید و درنهایت، ولی قرار دادن شیطان و نسلش به جای خداوند و ولی قرار دادن کافران نیز درآیات الهی مورد مذمت قرار گرفته است.
۱۹۰.

بررسی تطبیقی کاربست قرائن در دو تفسیر اجتهادی التبیان و المیزان(مطالعه موردی سوره انفال)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۵ 238 - 261

کلید واژه ها: سیر تطور تفسیر التبیان تفسیر المیزان قرائن پیوسته قرائن ناپیوسته سوره انفال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : ۲
قرآن کریم کتاب هدایت جهان و زمان شمول دربردارنده معارف مورد نیاز انسان برای دستیابی به سعادت فردی و اجتماعی است. مفسران قرآن کریم بر اساس رویکردها و روش های خاص خود در تفسیر در طول تاریخ با فراز و فرودهایی همراه بوده و همواره کوشیده اند به فهم درست و جامع از آیات الهی دست یابند. یکی از مهمترین روش های تفسیری روش اجتهادی است که از قرن پنجم با تفسیر التبیان شکوفا گشته و تا تفسیر المیزان در قرن معاصر ادامه یافته است. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است که کاربست قرائن در دو تفسیر اجتهادی التبیان و المیزان چگونه بوده است. بررسی توصیفی تحلیلی تطبیقی این مسأله در سوره انفال به عنوان مطالعه موردی نشان می دهد با وجود آنکه روش اجتهادی در تفسیر قرآن اصول و ضوابط خود را می طلبد اما گذر بیش از ده قرن از زمان، پیشرفت علم، تنوع و تکثر نیازهای جوامع و... بر رجوع به مستندات توسط مفسران اجتهادی قرآن کریم اثرگذار بوده و موجب افزایش قاعده مندی و نگارش اصولی تفاسیر شده است. بدین منظور کاربست قرائن تفسیری شامل: قرائن پیوسته لفظی، پیوسته غیرلفظی و ناپیوسته گرچه در تفسیر التبیان به عنوان اولین تفسیر اجتهادی مورد توجه بوده، اما حضور این قرائن به لحاظ کمی و کیفی بسیار محدود و کمرنگ جلوه داشته است. حال آنکه کاربست این قرائن در تفسیر المیزان در عصر معاصر نه تنها به لحاظ کمی افزایش یافته، بلکه کیفیت توجه به این قرائن با تغییری شگرف همراه بوده و گامی مهم در کارآیی تفسیر اجتهادی در رفع مسائل و نیازهای بشر را پیش گرفته است.
۱۹۱.

بررسی تطبیقی آرای تفسیری تسنیم و التهمید در اعجاز قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۵ 262 - 280

کلید واژه ها: تفسیر اعجاز قرآن تطبیقی تفسیر تسنیم التمهید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : ۲
یکی از مباحث مهم قرآنی، موضوع اعجاز است. از آنجا که تبیین تفسیر مفسران از اعجاز قرآن، وجه جاودانگی و تحریف ناپذیری قرآن کریم را تقویت می کند؛ انجام چنین پژوهش هایی ضرورت می یابد. مفسران درباره ویژگی ها و ابعاد اعجاز قرآن اختلاف نظرهایی دارند؛ براین اساس، پژوهش حاضر با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی تطبیقی اندیشه های دو مفسر بزرگ شیعی؛ آیت الله جوادی آملی و آیت الله معرفت در باب اعجاز پرداخته و عهده دار پاسخ به این سؤال است که چه نقاط افتراق و تفاوتی بین آرای دو مفسر یادشده در زمینه ی اعجاز قرآن وجود دارد؟ بررسی آرای این دو اندیشمند نشان می دهد که هر دو مفسر، لفظ و محتوای آیات را خارق العاده برمی شمرند؛ اما مهم ترین وجه افتراق دیدگاه دو اندیشمند در ذات اعجاز قرآن است که آیت الله جوادی آملی، ذات اعجاز قرآن را در محتوا و آیت الله معرفت، اصل اعجاز قرآن را اعجاز بیانی می داند. ابعاد اعجاز قرآن از نگاه آقای جوادی آملی شامل: اعجاز در بلاغت، محتوا، هماهنگی آیات با یکدیگر، اعجاز غیبی و علمی و تشریعی است. آقای معرفت، اعجاز قرآن را در سه بعد؛ اعجاز بیانی، علمی و تشریعی مطرح کرده اند.
۱۹۲.

بررسی طرحواره های تصویری سوره اسراء بر اساس نظریه جانسون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 101 - 120

کلید واژه ها: زبان شناسی شناختی طرحواره تصویری قرآن مجید سوره اسراء نظریه جانسون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : ۱
طرحواره های تصویری و استعاره مفهومی ازجمله مهمترین نظریه ها در زبان شناسی شناختی هستند که زبان را ابزاری برای نظم بخشی، دریافت و انتقال اطلاعات می دانند. تحلیل مفاهیم و تجربیات مقولات زبانی، در زبان شناسی شناختی حائز اهمیت اند. طرحواره های تصویری، سطح اولیه تری از ساخت شناختی زیربنای استعاره را تشکیل می دهند. میان تجربیات فیزیکی ما با حوزه شناختی پیچیده تری نظیر زبان، به واسطه طرحواره های تصویری امکان ارتباط فراهم می شود. این طرحواره ها ازجمله مهمترین سازوکارها برای دریافت مفاهیم پنهان قرآن و ابزاری برای تحلیل معانی آن هستند. هدف از این مقاله، بررسی طرحواره های تصویری سوره اسراء است تا معین شود خداوند متعال از چه طریقی مراد اصلی خود را در قالب این سوره بیان کرده است. یافتههای این پژوهش با استفاده از نظریه جانسون و به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته و نشان داده است طرحواره های تصویری حرکتی (59%) و حجمی (59.5%) با بسامدی تقریباً یکسان و طرحواره تصویری قدرتی با بسامد (27%) از کمترین بسامد برخوردار بوده است. این طرحواره ها برای دریافت مفاهیمی مانند لعن، وسوسه شیطان، عذاب، فرامین و احکام خداوند، توکل، اعتمادنکردن، گواهی و شهادت، تکذیب، کبر و غرور و ... به کار رفته اند.
۱۹۳.

نقش زبان کنایه قرآن در تربیت جنسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 29 - 58

کلید واژه ها: زبان قرآن اعجاز کنایه تربیت جنسی تربیت اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۳
جنبه شاخصی از وجوه اعجاز قرآن ناظر به ساختار بیانی خاص آن است که در انتخاب الفاظ و عبارات به ویژه در مسائل تربیت جنسی عفت کلام و نزاهت بیان بازتاب داده شده و در بسیاری از آیات قرآن ضمن استفاده از الفاظ و عبارات کنایی، از هرگونه لفظ صریح و به دوراز ادب در این مسائل خودداری شده است. این پژوهش باهدف کاوش در این آیات و از رهگذر روش توصیفی- تحلیلی در پاسخ به این سؤال که زبان کنایی قرآن چه نقشی در تربیت جنسی دارد به بررسی آن پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش گویای این است که در تربیت جنسی اسلام به خصوص در آیات قرآن شیوه بیانی مأخوذه جهت طرح مسائل جنسی تماماً مشحون از عفت کلام، نزاهت گفتار و نهایت ادب است و گفتار الهی با بلاغتی تام و شیوا ایرادشده و گزینش الفاظ و جملات کنایاتی به نحوی است که کلام الهی عاری از هرگونه لفظ صریح، مستهجن و زشت در این امور باشد. این شیوه بیانی از صفت حیا و ستاریت خداوند سرچشمه گرفته و در آیات قرآن متبلور شده و باید به عنوان الگویی مطلوب و مهم در حیطه مسائل تربیتی و اخلاقی موردتوجه همگان قرار گیرد.
۱۹۴.

تحلیل محتوایی روایات تمثیلی خداشناسی در کتاب کافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 59 - 82

کلید واژه ها: تمثیل کتاب کافی خداشناسی روایات تحلیل محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
انسان با فطرتی پاک و خدا آشنا پا به عرصه حیات زمینی می گذارد؛ اما به تدریج غبار فراموش بر روی آن شناخت ازلی می نشیند. ازاین رو انسان سرگردان در میان مکاتب بشری در تلاش برای واکاوی شناخت خداوند در ساحل امن و مطمئن؛ روایات و نسخه ای ائمه اطهار(ع) است. بزرگوارانی که خداوند را با چشم عقل و قلب مشهود کردند. در لسان معصومین(ع) با استفاده از تمثیل این قالب بیانی ملموس، متصور مادی و محسوس راهگشای بهتری برای شناخت بشری در انتقال مفاهیم معنوی و والا می باشد. به همین جهت پژوهش حاضر با روش کتابخانه ای- اسنادی تمثیل هایی که به تصویرسازی از توصیف خداوند و راه های رسیدن به رضایت الهی است از کتاب شریف کافی استخراج کرده سپس با روش تحلیل محتوا به بررسی ساختار و محتوای این تمثیلات پرداخته است. یک دسته از تمثیلات به توصیف خداوند در قالب طبیب، معلم و نور و دسته دیگر راه های رسیدن به خداوند را در قالب قله و کلید امور معرفی کرده است.
۱۹۵.

کاربست تحلیل مضمونی در کشف شبکه مضمونی ایمان در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 113 - 144

کلید واژه ها: قرآن کریم زمینه های ایمان تتنس روش تحلیل مضمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
بی تردید، ایمان موهبت الهی است که انسان به وسیله آن می تواند مسیر سعادت و تعالی را پیش گیرد. ازاین رو مقوله ایمان که فعل اختیاری نفس است، از مهم ترین موضوعات اعتقادى در ادیان مختلف به شمار می آید. پیشینیان افعال اختیاری را تنها، نتیجه عامل معرفتی می دانستند؛ اما تتنس فیلسوف و روان شناس آلمانی، نفس انسان را دارای سه ساحت مستقل و هم عرض معرفتی، عاطفی و ارادی دانسته و معتقد است تأثیر متقابل این ساحات در تحقق فعل اختیاری ازجمله ایمان آوری حائز اهمیت است. پژوهش حاضر با تکیه بر روش «تحلیل مضمون» به بررسی این امور از منظر قرآن پرداخته است. در این راستا، 18 مضمون کلیدی به عنوان زمینه های ایمان، از قرآن استخراج و در سه ساحت «معرفتی، عاطفی و ارادی» طبقه بندی و موردبررسی و تبیین قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد ایمان، محصول ترکیب ابعاد سه گانه معرفت، عاطفه و اراده است و این سه بُعد در هم اثرگذارند.
۱۹۶.

نقد تحلیلی شبهه ابن تیمیه در جهت نفی «خاص بودن» مدلول واژه «مَا أُنْزِلَ» در «آیه تبلیغ»

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۸) 227 - 257

کلید واژه ها: آیه تبلیغ خاص بودن مدلولِ «مَا أُنْزِلَ» قرائن داخلی آیه تبلیغ قرائن خارجی آیه تبلیغ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳ تعداد دانلود : ۵
از نظرگاه شیعه، آیه ی مشهور به «آیه تبلیغ»، یکی از مهمترین دلایل قرآنی، برای مسئله ی «امامت» به شمار می آید. با توجّه به اهمیّت والای این مسئله در منظومه ی اعتقادی شیعه، از دیر باز، مخالفان و منکران ولایت اهل بیت (علیهم-السّلام) کوشیده اند تا با طرح شبهاتی متعدّد، دلالت این آیه بر این امر مهم و کلیدی را مخدوش جلوه دهند؛ کارکردهای ابن تیمیه حرّانی حکایت از این دارد که او از پرکارترین چهره ها در این عرصه محسوب می شود. وی در کتاب «منهاج السنّه»، با طرح چندین شبهه (؛ از جمله: نفی خاص بودن مدلولِ تعبیر «مَا أُنْزِلَ» در آیه ی «تبلیغ»)، کوشیده است تا دلالت این آیه، بر «خلافت» و «امامتِ» امام علی (علیه السّلام) را مورد تردید و انکار قرار دهد. تحقیق حاضر، که با تکیه بر منابع اصیل فریقین، و به روش توصیفی- تحلیلی تدوین یافته است؛ در پی پاسخ به این پرسش است که: «شبهه ی ابن تیمیه در جهت نفیِ «خاص» بودن مدلول تعبیرِ «مَا أُنْزِلَ» و نقد های وارده بر آن چیست؟» یافته های این تحقیق، حاکی از آن است که اوّلاً: ادّعاءِ عمومیّت مدلولیِ این واژه توسّط ابن تیمیه، با عملکرد و دیدگاه های تفسیری خود او منافات دارد؛ دوّماً: قرائن متعدّد داخلی و خارجی؛ (که در متن مقاله از آن ها یاد خواهد شد) مانع از درستیِ این گفتار ابن تیمیه خواهند بود؛ بدین جهت می گوئیم: دلالت آیه تبلیغ، بر امامت و ولایت حضرت علی (علیه السّلام) و خاص بودن متعلقِ «مَا أُنْزِلَ»، امری قطعی است و هیچ گونه خدشه ای بر ساحت مدلولی آن وارد نمی باشد.
۱۹۷.

بررسی ارتباط مفهومی آیه «آت ذا القربی حقه» با فدک از دیدگاه فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 230 - 257

کلید واژه ها: آیه ذی القربی اقربای پیامبر (ص) حقوق اهل بیت (ع) فدک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲ تعداد دانلود : ۲
آیات (اسرا/ 26 و روم/38) با خطاب «آت/ فآت ذا القربی حقه» پیامبر(ص) را به اعطای حق نزدیکان مکلف می نماید. اغلب مفسران شیعه و گروهی از اهل سنت، با توجه به شأن نزول و قرائن متعدد، مخاطب خاص و نخستین آیه را پیامبر(ص) مقصود از اقربا را اهل بیت بویژه حضرت زهرا (س) ذکرکرده اند. گروهی از مفسران سنی، با ایراد بر روایات شأن نزول، مخاطب و حکم آیه را عموم مسلمین، مقصود از اقربا را نزدیکان عموم انسان ها برشمرده؛ بعضاً پیامبر(ص) را از شمول حکم آیه خارج می دانند. اغلب مفسران شیعه مقصود از حق را خصوص حقوق مالی و گروهی آن را اعم از مادی و معنوی می دانند؛ با این حال هردو، فدک را از مصادیق بارز حق برشمرده اند. بیشتر اهل سنت مقصود از حق را حقوق عموم مؤمنان دانسته، ارتباط این آیات با مسأله فدک و دلالت آن را بر اعطای فدک منکرند. پژوهش حاضر ضمن ارائه طرحی نو، با ارزیابی دیدگاه های تفسیری فریقین ضمن استفاده از روش نقلی- وحیانی و شیوه داده پردازی تحلیلی – انتقادی و داده سازی کتابخانه ای، به کشف مفهوم آیه مذکور و اثبات ارتباط آن با مسئله فدک می پردازد. نتیجه آنکه به رغم انکار برخی از مفسران سنی، صحت روایات شأن نزول و وفور آنها در منابع فریقین، هر دو وجه عام یا خاص بودن مخاطب و حکم آیه، نیز مقصود از حق و اقربا نزد هردو فریق نشان دهنده پیوند و ارتباطی انکار ناپذیر میان مفاهیم آیه و فدک به عنوان مصداق حق ذی القربی بوده و انکار آن ناشی از تعصبات مذهبی است
۱۹۹.

نقش تقدیر الهی در افعال اختیاری انسان در قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 39-58

کلید واژه ها: اختیار قضا و قدر تقدیر سرنوشت نقش تقدیر در اختیار تقدیر سطح عالی تقدیر سطح نازل تقدیر عام تقدیر خاص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۵۹
مطابق آیات قرآن، تقدیر فراگیر الهی همه پدیده های هستی، از جمله افعال انسان را دربر می گیرد و همین فراگیری شبهه جبر را زنده می کند. این مقاله با رویکردی تحلیلی توصیفی نقش انواع تقدیرهای الهی را در افعال اختیاری انسان براساس آیات قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی واکاوی می کند. حاصل بررسی نشان می دهد که تقدیرهای سطح نازل در قالب عوامل وراثتی و محیطی هرچند در انتخاب انسان موثرند، اما موجب سلب اختیار او نمی شوند. تقدیرهای سطح عالی هم عرض اراده انسان نیستند تا مانع اراده و اختیار او باشند. تقدیرهای عام و خاص الهی نیز هرچند انسان را به سوی انجام مسئولیت هایی خاص سوق می دهند، اما اختیار و اراده را از انسان نمی ستانند.
۲۰۰.

میزان در قیامت از دیدگاه مفسران و متکلمان فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۳ ۱۸۶-۱۶۹

کلید واژه ها: آیه 25 حدید آیه 47 انبیاء تفسیر کلامی میزان وسیله سنجش عمل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹ تعداد دانلود : ۷۶
معاد و قیامت، یکی از مسائل مهمی است که انسان باید از آن آگاهی داشته باشد و بخش مهمی از آیات قرآن کریم درباره آن است. مواقف زیادی در قیامت نظیر: حشر، صراط، میزان، حسابرسی، بهشت و دوزخ وجود دارد. واژه «میزان» یا «موازین» گاه در دنیا به کار رفته است، مانند: «وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ» و گاه در آخرت، مانند: «وَنَضَعُ الْمَوَاز ِینَ الْقِسْطَ لِیَوْم ِ الْقِیَامَهِ». در اینکه مقصود از میزان در دنیا و آخرت از دیدگاه فریقین چیست؟ آیا مراد قسط و عدل است یا میزان در آخرت، جسمی دارای دو کفه یا میزان به عنوان مَثل است؟ در این مقاله تلاش شده تا با روش تحلیلی و استنباطی معنای میزان در قیامت مورد بررسی قرار گیرد؛ نتیجه پژوهش حاضر آن است که مراد از میزان در آخرت، وسیله ای مطابق با تجسم اعمال در آن عالم و خود نیز از نوعی جسمانیت و کیفیت مطابق با آن عالم برخوردار است و بیان حق، عدل، پیامبر و ائمه درباره میزان از باب بیان مصداق و بیان خواص و ویژگی های آن است. همچنین کاربست جمع میزان (الْمَوَاز ِینَ)، به خاطر تعدد افراد، تعدد اعمال و تعدد جوانب اعمال است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان