درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله به بررسی دلایل پدیده فرار مغزها (مهاجرت سرمایه های انسانی به سمت کشورهای توسعه یافته) از دیدگاه اقتصاد دانش بر می پردازد. امروزه اقتصاد دانش بر، جانشین اقتصاد صنعتی شده که مشخصه بارز آن دانش است. به بیان دیگر، اصل بنیادین این اقتصاد، دانش و خلق آن است.در ادامه مقاله، مفهوم رشد وتوسعه اقتصادی دانش بر تبیین و تأکید می شود که در نظریه های نوین، سرمایه های مادی در شرایط نوین اقتصادی در خدمت دانش و نیروی دانش مدار قرار گرفته است؛ ضمن این که هزاره سوم میلادی را «دوره بهره برداری ومدیریت دانش در خدمت توسعه» و جامعه مربوط به آن را جامعه ای فراگیر نام نهاده اند. اقتصاد متکی بر مغز (مغزبر)، خلاقیت و نوآوری، جامعه دانش محور، سازمان های مبتنی بر دانش و اطلاعات، تکنولوژی های یکپارچه دانش بر، خلق و تولید فرصت ها، و سرریزهای فراگیر دانش و تکنولوژی، از مؤلفه های این جامعه فراگیر عنوان شده اند.در ادامه این نوشتار، بحث اقتصاد دانش بر و پدیده فرار مغزها بررسی می شود. مقاله با تأکید بر تحقق توسعه پایدار به شرط توسعه انسانی، آسیب شناسی پدیده فرارمغزها را که به موجب ناترازی سیستم های اجتماع و اقتصادی و طبیعی می شود اجتناب ناپذیر می شمارد.در بخش بعدی پژوهش، زمینه های شکل گیری فرار مغزها و عوامل مؤثر بر آن تشریح می شود. از همین رو، انحصار قدرت، ضعف شایسته سالاری، عدم تحقق عدالت، و پدیده جهانی شدن، مورد اشاره و تبیین قرار می گیرند. در ادامه، افزایش نرخ ارز، تشدید تورم و بیکاری، افزایش نرخ بهره، کاهش سود سرمایه گذاری، افزایش کسری واقعی حساب موازنه پرداخت ها و خروج سرمایه ها از جمله آثار کوتاه مدت، و کاهش رشد اقتصادی، فرسایش پایه مالیاتی، و وخیم تر شدن توزیع درآمد و اتلاف هزینه ها، مهم ترین پیامدهای منفی فرار مغزها در بلندمدت عنوان شده اند.تشریح پیامدهای منفی فرار سرمایه های انسانی بر اقتصادهای توسعه نیافته و در حال توسعه نیز در بخش بعدی مقاله صورت گرفته است.فرایند تخریب خلاق (فرایندی که به واسطه نوآفرینان شکل گرفته و پویایی آن، مستلزم فعالیت های نوآفرینانه است) و آثار منفی فرار مغزها بر آن در کشور «مغزفرست» در ادامه مقاله تبیین می شود.آسیب شناسی فرار مغزها و نیز «کوچ مجازی» (یا مهاجرت پنهان که در آن پژوهشگران در قالب شبکه های اطلاع رسانی بین المللی با بیگانگان همکاری می کنند نیز مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است.در بخش پایانی مقاله تأکید می شود که پدیده مهاجرت، محصول واکنش نوآورانه نخبگان نسبت به مجموعه ای از شکاف ها، عدم تعادل ها و ناترازی در حوزه اقتصاد، سیاست و فرهنگ است که شکاف سطوح مختلف جامعه ملی را با جامعه جهان عمیق تر می سازد.

هدف این مقاله، بهبود درک فرآیندهایی است که بدان طریق فراهم‌آوری دانش، ابزارهای فنی، و عوامل سازمانی می‌توانند به توسعه سازمان از جهت گسترش دانش به عنوان یک سلاح رقابتی نظام‌‌مند کمک کنند. این مقاله، روابط بین تکنولوژی و ارزشهای انسانی را بررسی می‌کند، زیرا این روابط ابزارهای ضروری فرایند مدیریت دانش می‌باشند. با توجه به اینکه مدیریت دانش به عوامل هوشمند، تکنولوژی اطلاعات، و سیستم‌های حمایت از تصمیمات استراتژیک ارتباط دارد، درمی‌یابیم که هدف آن ارائه بینش مؤثری درخصوص کارآیی مدیریت دانش می‌باشد. در این مقاله، یک مدل مفهومی از کارایی مدیریت دانش در سازمانهایی که با ترکیبی از نقش عوامل هوشمند و منابع سیستم‌های هوشمند حمایت می‌شوند، ارائه می‌شود. این مدل به دو بخش تقسیم می‌گردد: 1. بخش ابزارهای فنی برای تعیین مشخصات منابع سیستم‌های هوشمند. 2. بخش عوامل هوشمند که وظیفه آنها تمرکز بر نقش‌شان در عملکرد سازمانی می‌باشد. عوامل عمده، مورد بحث قرار گرفته و برای پژوهشهای آینده پیشنهاداتی ارائه می‌گردد.

بنیادجامعه اطلاعاتی مبتنی بر فعالیت‌های متنوعی است که به نحو مستقیم با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط می‌باشد . دانیل‌بل، ویلیام مارتین و صاحبنظران دیگر، تعاریف متنوعی را از جامعه اطلاعاتی ارائه کرده‌اند که در این مقاله مورد توجه قرار می‌گیرد. پرسش عمده در چارچوب جامعه اطلاعاتی ایران تأکید بر زیر ساختهای اختصاصی ، نرم‌افزار‌های عمومی، نرم‌افزار‌های اختصاصی و آموزش مورد نیاز کارکنان می‌باشد. بر این قرار نگرش نوین به زیر ساخت‌های اطلاعاتی برحسب استراتژی نوین دولت‌ جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است. در این مقاله با توجه به منابع متنوع نگرش به بنیاد جامعه اطلاعاتی در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد.

مقالهء حاضر حاوی مباحثی دربارهء این است که چگونه می‌توان فرآیند مدیریت دانش را به فعالیتهایی در زمینهء ایجاد دانش، اعتبار بخشی به دانش، نمایش و عرضهء دانش، اشاعهء دانش و فعالیتهای بهره‌گیری از آن تقسیم‌بندی نمود. سازمان‌ها به منظور استفاده از دانش باید به سرعت در فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش موازنه ایجاد کنند. عموماً برقراری چنین موازنه‌ای نیازمند ایجاد تغییرات در فرهنگ سازمانی، فناوری‌ها و فنون است. برخی از سازمانها بر این باورند که با تمرکز صرف بر افراد، فناوری و فنون می‌توان دانش را مدیریت کرد. تمرکز صرف بر این سه عامل به ادامه فعالیت‌های رقابتی سازمان‌ها کمک نمی‌کند بلکه تعامل بین این‌ها است که به شکل مؤثری سازمان را در زمینهء مدیریت دانش خود توانمند می‌سازد. با ایجاد یک محیط کاری پویا و آموزنده سازمان‌ها می‌تواند پیشرفت‌های رقابتی‌شان را حفظ کنند.

هدف از اجرای این طرح, جمعآوری و سازماندهی اطلاعات مربوط به پروژههای تحقیقاتی و مدارک علمی آب است. اطلاعات گردآوری شده به همراه چکیده آنها با استفاده از دستورالعمل US MARC BIBLIOGRAPHIC FORMAT 1995 به کاربرگهها منتقل و پس از انجام کنترلهای لازم به ماشین وارد شده است. تاکنون اطلاعات مربوط به 5000 مدرک (مقاله سمینار, گزارش تحقیقاتی, پایان نامه, مقاله مجله) وارد ماشین شده و بازیابی اطلاعات و مدارک توأماً امکانپذیر است. مدارک به زبانهای فارسی, انگلیسی, فرانسه, آلمانی و روسی, و توصیفگرها به دو زبان فارسی و انگلیسی است.

مسیر جریان اطلاعات، از تولیدکننده تا بهره گیر نهایی، مسیری پیچیده و محصور در میان موانع و مشکلات است. در حالی که کمی درخواست، مانعی در برابر خلق یک منبع اطلاعاتی کارآمد و یک سیستم خدماتی است، فقدان تسهیلات، تقویت قدرت درخواست ها را دچار محدودیت می کند. این وضعیت، یادآور ماجرای مرغ و تخم مرغ است و در مرحلة آغازین ایجاد یک بازار اطلاعاتی نیز وضع به همین گونه است. رهایی از این دور باطل نیاز به اقدامات مؤثر، صریح، ریشه ای و کاملا سازمان یافته دارد. برای گام برداشتن در این راه باید همة دست اندرکاران – تأمین کنندگان اطلاعات، ترویج کنندگان، واسطه ها و بهره گیران نهایی – به اتفاق هم کار کنند و برای دست یافتن به سرعت گریز، نیروی لازم را ایجاد کنند.

جان کلام در این مقاله این است که رعایت استاندارد در تولید فرآورده های اطلاعاتی یک اصل است. هرقدر توجه به خواست های مشتری بیشتر مدنظر باشد, هماهنگی با استانداردهای جهانی قطعاً بیشتر است. دراین راستا استفاده از مجموعه استانداردهای       ISO 9000 سبب جلب رضایت مشتری و متقاعد نمودن وی میگردد. نکته دیگر اینکه به کارگیری روش های استاندارد برای هرچه کمتر کردن کاستی های فرآورده های اطلاعاتی و نیز تضمین رضایت مشتری ضروری است. به علاوه, استفاده از استانداردها میزان خطرپذیری در فرآورده های ناقص را به حداقل می رساند.

بخش اصلی عملیات هر مرکز فعال در زمینه اطلاع رسانی را عملیات مربوط به سازماندهی اطلاعات تشکیل میدهد. فرایند این عملیات, پس از گردآوری مدارک, آغاز و تا تولید پایگاههای اطلاعات ادامه می یابد. این پژوهش به طراحی فرایند سازماندهی و تولید پایگاههای اطلاعات برای 7 نوع مدرک اختصاص دارد. این فرایند به گونه ای طراحی شده است که از دوباره کاری و اتلاف منابع پیشگیری کند و امکان کنترل, هماهنگی, بودجه بندی, برنامه ریزی و کنترل تولید و شبیه سازی کامپیوتری را فراهم سازد. مورد پژوهی این فرایند, مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران بوده و به گونه ای طراحی شده است که می تواند در مراکز مشابه نیز استقراریابد. برای طراحی, پس از دسته بندی انواع مدارک, ابتدا مدل مفهومی و سپس مدل فیزیکی فرایند مربوط به هر دسته از مدارک تدوین وارائه شده است.

اطلاعات و ارتباطات در عصر کنونی تاثیرات شگرف و بی مانندی پدید آورده اند. این تاثیرات به گونه‌ای مشخص در صنایع اطلاعاتی و ارتباطی، که به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هر چه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده، کاملاً مشهود است. نوآوریها و اختراعات دانشمندان در دوران کنونی، حاصل همین تکنولوژیهای نوین جمع آوری، انباشت و اشاعه اطلاعات علمی و فنی است. در واقع این وسایل، اطلاعات را به منزله ماده خام، همچون یک کالای با ارزش برای تولید سایر فرآورده های صنعتی و علمی مبادله می کنند. در این نوشته، به سه مقوله مهم در حوزه اطلاعات و ارتباطات، یعنی تکنولوژیهای نوین و نظم نوین اطلاعات و ارتباطات اشاره می شود.

پروانة اختراع را می توان بعنوان امتیازی انحصاری که دولت برای مدت معین در قبال افشای یک اختراع مفید اعطا می کند، تعریف کرد. پروانه به شخصی داده می شود که ثابت کند کالا، دستگاه، ترکیب و یا روند جدید و مفیدی ارائه داده یا اصلاح جدید و مفیدی بعمل آورده است. این امتیاز بطور‌کلی فقط در محدوده کشور اعطا کننده اعتبار دارد و شخص مخترع چنانچه مایل به داشتن چنین امتیازی در کشورهای دیگر باشد باید از هر یک از کشورها پروانه درخواست کند. مدت اعتبار پروانه در کشورهای مختلف تفاوت می کند و معمولاً بین 15 تا 20 سال است.

در سال 1945، هنگامی که جامعة عرب تاسیس می شد، موضوعی مانند دکومانتاسیون و اطلاع‌رسانی نه در کشورهای عرب و نه حتی در کشورهای دیگر جهان، مقام مهم امروز خود را نداشت. دکومانتاسیون و اطلاع رسانی در مفهوم  کنونی خود و آن چنانکه امروز آن را در کشورهای توسعه یافته می بینیم، پدیده ای است که پس از جنگ دوم جهانی رفته رفته شکل گرفت. در این دوره، هدف عمومی بر بازسازی ویرانیهای ناشی از جنگ متمرکز شد و این هدف که به نوبة خود به آماده بودن راهها و امکانات انتقال و بهره برداری از پیشرفت حیرت آور تکنولوژیک که نخستین نشانه های آن در ایالات متحد آمریکا آغاز به شکل گرفتن می کرد. نیاز داشت، پی ریزی مراکز پژوهشی، و از پی آن مراکز اطلاع رسانی را امری ناگزیر می نمود. پیشرفت تکنولوژیک بعدها بر شیوه های ذخیره سازی و انتقال و اشاعه اطلاعات نیز اثر گذاشت، چنانکه از در آمیختن وسایل ذخیره و کنترل و بازیابی اطلاعات (کامپیوترها) و وسایل انتقال و اشاعه اطلاعات (دستگاههای ارتباطی) سرعت و دقت شگرفی را که امروز مورد استفاده مراکز دکومانتاسیون و اطلاع رسانی در زمینه های مختلف است، پدید آورد.

آماده سازی اطلاعات مستلزم یک رشته عملیات پیچیده و متنوع از قبیل: ذخیره سازی، طبقه بندی، ارزشیابی، تجزیه و تحلیل و بازیابی اطلاعات است که باید مناسب با نیازهای خاص و متغیر استفاده‌کننده‌گان باشد. نیازهای اطلاعاتی بر حسب موضوع، موقعیت فعلی دانش بشری، جامعه استفاده کننده و اهداف آنها متغیر است. ولی تحقق تمامی آنها مشروط به این است که اطلاعات دریافتی موثق، بهنگام و بلافاصله در دسترس باشد.

دستیابی به دانش بشری و استفاده از آن، از عوامل اساسی پیشرفت و توسعه است. اطلاعات، شکل قابل انتقال دانش، بویژه اطلاعات علمی و فنی، ناگزیر بعنوان یکی از لوازم عمده توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است. برای استفاده اساسی و منطقی از منابع طبیعی، توسعه منابع انسانی، پیشرفتهای علمی و فنی، توسعه کشاورزی، صنعت و خدمات، شکوفایی فرهنگ و افزایش رفاه اجتماعی، اطلاعات عاملی ضروری محسوب می‌شود.

در این مقاله پیشرفت نظریه خدمات ارجاعی و اطلاعاتی از آغاز تا زمان حال تشریح می شود.     اگر چه کتابخانه ها خدمات ارجاعی و اطلاعاتی خود را در اواخر قرن 19 آغاز کردند، ولی کار آنان مبنائی علمی نداشت. اولین گام واقعی به منظور ارائه نظریه ای (علمی) در این موضوع در سال 1930 برداشته شد که در آن هنگام ویر در ایالات متحده، طرز تلقی کتابداران را در قبال کمک به خوانندگان مورد بررسی قرار داد. از سلا 1930 تاکنون، اگر چه پیشرفت این موضوع چشمگیر بوده است، ولی در مورد نظریه خدمات ارجاعی و اطلاعاتی، در مقایسه، بخصوص در بریتانیا، یا ابداً تحقیق نشده و یا بطور کامل انجام نگرفته است. بهر حال، در چند سال اخیر، درباره موضوع فوق، مقالات نوشته شده بسیار است و تحقیقات انجام شده در سایر رشته ها نیز درباره آن بکار رفته است. با این هدف که تحقیقات جامع منظم بیشتری در موضوع خدمات ارجاعی و اطلاعاتی صورت گیرد. طرحی بنیادی فهرست وار ذکر گردیده است. این طرح بنیادی شامل اصطلاحات، طبیعت و هدف، دامنه و شاخه ارتباط موضوع فوق با سایر موضوعات است.

نشریه ادواری اثر چاپ شده ای است که در فواصل زمانی مرتب یا نامرتب در شماره های        جداگانه ای منتشر می شود و اگر چه محتوای آنها با هم فرق دارد اما عنوانشان همواره یکی است و نیت ناشر آن است که بمدت نامحدودی همچنان بانتشار آنها بپردازد و همه شماره های آن معمولاً قطع یکسانی دارند. شکلهای معمول نشریات ادواری عبارتند از مجله و روزنامه . بیک معنی می توان نشریه های ادواری را شامل همه انتشارات پیوسته (مسلسل) ای دانست که حد واسط کتاب و مجله هستند.

" اکنون انستیتوی امریکائی دکومانتاسیون بر آن شده است تا نام خود را به انجمن امریکائی اطلاع رسانی بدل سازد بسیاری از ما کوشش میکنیم تا برای همکاران و دوستان خود توضیح دهیم که اطلاع رسانی چیست و کار پژوهشگران این رشته علمی چه بوده ارتباط آن با دانش کتابداری و دکومانتاسیون چگونه است. آن دسته از ما که بدنبال دادن چنین توضیحی در این زمینه هستند میدانند که این کار وظیفه ای است دشوار؛ اینک بعنوان تمرین بر آن شدم تا با فراغ خاطر و نه تحت فشار پرس و جوی های مستقیم پاسخی برای این سوالات پیدا کنم. ولی از همین اول اجازه بدهید بگویم پاسخی معین و قطعی نیافته ام فقط امیدم آن است که این مقاله کانون بحثی را فراهم سازد که دست کم ذهن خود ما را روشن کند و به توضیح کاری که میکنیم تواناتر سازد. "

ارائه تحقیقات با ارزش مستلزم آگاهی مستمر محقق از رویدادها و نوآورهائی است که در زمینه تخصصی وی در جریان هستند. خودداری از دوباره کاری و کاربرد نتایج تحقیقات انجام شده از جمله مزایای کوتاه مدت مبادله اطلاعات است. از آنجا که توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها دارای اهمیت اساسی است ارائه و تبادل اطلاعات علمی و فنی را باید عمدتا در زمینه این مسائل متمرکز نمود و در سطح ملی و یا در مقیاس جهانی مورد استفاده قرار داد. برای مثال: تحولات اجتماعی اخیر ایران و رشد سریع اقتصادی این کشور بخش دکومانتاسیون مرکز مدارک علمی را بر آن داشته است تا از بخشهای عمده اقتصادی اطلاعات لازم و اساسی را در بانک اطلاعاتی خود جمع آوری نماید و با کاربرد روشهای خاص نگهداری و بازیابی اطلاعات محققان ایرانی و خارجی را در مطالعات اقتصادی و اجتماعی ایران یاری کند.

دانش چگونه ایجاد، توسعه و گسترش می یابد؟ شاید بتوان گفت تجربه، نزدیکترین و مهمترین راه ایجاد و توسعه دانش سازمانی است که علی رغم اهمیت آن در یادگیری فردی و سازمانی،کمتر مورد توجه و اقبال کارشناسان داخل سازمان و محققین دانشگاهی واقع شده است . در این مقاله سعی شده تا نقش پررنگ تجربه در یادگیری سازمانی و توسعه دانش ضمنی با رویکردی عملیاتی ارائه گردد . در ابتدا پس از بیان مقدمه ای مبنی بر مساله اصلی مورد بحث، مروری تفصیلی بر مدلها و مبانی تئوریک موضوع انجام می گردد سپس فرآیند های مدیریت تجربه )مساله یابی، حل مساله، مستند سازی، حافظه سازمانی و یادگیری ( تشریح و فعالیت های هریک بیان خواهد شد . الزامات علمی و سازمانی جهت بکارگیری مدیریت تجربه و همچنین الگوی عملیاتی آن طراحی و ارائه شده که در واقع نقشه جریان کار و طرح عملیاتی مدیریت تجربه را بیان می کند . در نهایت به جمع بندی مطالب ارائه شده و همچنین کاربرد، مزایا و نتایج حاصل از بکارگیری مدیریت تجربه در سازمان ها می پردازد .