محمد دبیرمقدم
| مدرک تحصیلی: استاد گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۵۸ مورد.
بررسی تبادل معنا در کتاب های درسی علوم انسانی: در چارچوب دستور نظام مند نقش گرای هلیدی از منظر فرانقش بینافردی (رویکردی نقشگرا)
حوزه های تخصصی:
هلیدی در دستور نقش گرای نظام مند خود بر این باور است که هدف اصلی زبان انتقال معناست و به همین منظور گویشوران برای تبادل معنا متن را می سازند، یعنی در تعامل؛ تبادل اصوات، کلمات یا جملات مد نظر نیست بلکه آنچه اهمیت دارد رد و بدل کردن معنا است. هدف از تدوین این مقاله بررسی کتاب های درسی علوم انسانی سازمان سمت در چارچوب دستور نظام مند هلیدی و به طور خاص فرانقش بینا فردی است. روشی که در این تحقیق به کار گرفته شد توصیفی- تحلیلی است. نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که نویسنده با استفاده از جملات خبری در بسامد بسیار بالا صرفاً به ارائه اطلاعات پرداخته و این امر موجب می شود تعامل دو سویه رخ ندهد و نویسنده به هدف خود که همانا انتقال مفاهیم به طرف مقابل است نرسد.
بررسی سلسله مراتب رده شناختی مربوط به حوزه آرایش واژه ها در زبان فارسی گفتاری(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از راههای نشان دادن گرایشهای غالب در زبانها استفاده از سلسله مراتب رده شناسی است . سلسله مراتب رده شناسی در چهار دهه اخیر ، بسیار مورد توجه قرار گرفته و حوزه های زبانی متفاوت را تحت پوشش قرار داده است . اما دو حوزه ای که بیشتر مورد توجه بوده حوزه آوایی و حوزه نحواست . رده شناسی آرایش واژه بیش از سه دهه نیست که محور توجه رده شناسان دنیا قرار گرفته و در این مد ت کوتاه ، کارهای فراوانی در این زمینه ارائه شده است . ما در این مقاله قصد داریم برخی از سلسله مراتب رده شناختی مربوط به حوزه آرایش واژه ها را به اختصار معرفی و میزان تأثیرگذاری این سلسله مراتب ...
توصیف ویژگیهای زبانی دو کودک عقب مانده ذهنی و منزوی و تحلیل پی آمدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مقاله حاضر به توصیف ویژگیهای زبانی دو کودک دوقلو عقب مانده ذهنی و منزوی به لحاظ اجتماعی و فیزیکی پرداخته است.از آنجا که وضعیت این دو کودک از جمله موارد بسیار نادری است که از سوی زبانشناسان و روانشناسان زبان گزارش شده است یافتههای مقاله هم به لحاظ توصیفی و هم به لحاظ نظری حائز اهمیت است.دادههای زبانی بررسی شده حاکی از آن است که با وجود بهره هوشی کم و ارتباط زبانی اندک آن دو کودک با دیگران توانش زبانی شکل گرفته در آنها چشمگیر است.لیکن دانش و معلومات غیر زبانی آنها بسیار محدود است.این یافتهها مؤید فرضیه"حوزهای بودن"ذهن است، زیرا براساس آن فرضیه توانائیهای ذهنی هر فرد هر کدام حوزهای مستقل است و نارسائی در یک حوزه الزاما به کاستی در حوزه دیگر نمیانجامد.همچنین یافتهها همسو با تفکر"عقلگرائی دکارتی"است که مدعی است(بخشی از)دانش زبان فطری و ذاتی است.فرضیه و تفکر فوق الذکر از مبانی روش شناختی و فلسفی زبانشناسی زایشی میباشد
نقش نما هاى گفتمان مقایسه نقش نماى but در زبان انگلیسى با نقش نماى اما در زبان فارسى
حوزه های تخصصی:
مقالهء حاضر به معرفى نقش نماهاى گفتمان و سپس مقایسهء کارکردهاى نقش نماهاى but در زبان انگلیسى و اما در زبان فارسى اختصاص دارد. پس از بحث کوتاه نظرى دربارهء تحلیل گفتمان و تبیین و توصیف جایگاه نقش نماهاى گفتمان در زبان و نیز معرفى یکى از رویکردهاى موجود، به مطالعه کارکردهاى نقش نماهاى یادشده د ر دو زبان انگلیسى و فارسى مى پردازیم. در ادامهء بحث روشن خواهد شد که کارکردهاىbut در زبان انگلیسى و همتاى آن در زبان فارسى یعنى اما به میزان زیادى بر یکدیگر هم پوشى دارند، هرچندکه تفاوت هایى هم مشاهده مى شود. این تفاوت ها نیز مورد بحث و بررسى قرار خواهد گرفت.
گذرایی در زبان فارسی بر مبنای برنامة کمینه گرا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله مقوله نقشی گذرایی موجود بین مقوله نقشی اسناد و فعل مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش که در چارچوب برنامه کمینه گرای بوورز[1] (2002) صورت گرفته، نگاهی متفاوت به ویژگی گذرایی در زبان فارسی دارد. طبق این رویکرد، گذرایی مقوله ای جهانی است که در ساخت هایی از قبیل ساخت های متعدی معلوم، مجهول و میانه وجود دارد. اگرچه هسته این مقوله نقشی، که می تواند به صورت یک فرافکن بیشینه (گروه گذرایی) نمود یابد، قابلیت اعطای نقش تتایی[2] به جایگاه مشخصگر خود را ندارد، اما در صورت داشتن مشخصه های فی[3] توانایی اعطای حالت مفعولی به مفعول صریح را دارا خواهد بود. طبق تحلیل حاضر و با استناد به داده های زبان فارسی (همانند زبان های انگلیسی، آلمانی، ایسلندی، اسکاتلندی، روسی و اوکراینی) عملکرد فعل سبک (فعل پوسته ای) لارسن (1988) در زبان فارسی را می توان به دو گروه نقشی گذرایی و اسناد واگذار نمود
سیبویه: زبان شناس و دستورنویس(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بررسی ساخت اطّلاع جملات پرسشی در فارسی نو با تأکید بر متن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جملات پرسشی از جمله ابزارهای زبانی هستند که با ساخت اطّلاع جمله در ارتباط هستند و یا مستقیماً علامت و سازوکاری برای تشخیص نوع اطّلاع در جمله محسوب می شوند. جملات پرسشی از لحاظ ساختار و نوع و حرکت پرسش واژه ها تاکنون مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. پژوهش حاضر به مطالعه تطبیقی تحوّل جملات پرسشی و نقش آنها در دوره فارسی نو پرداخته است. برای این منظور، متون نثر متعلّق به قرن 4 تا معاصر مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج حاصله عبارتند از اینکه جملات پرسشی در فارسی نو از نوع پرسش واژه ابقایی هستند و در عین حال، ترتیب واژگانی آزاد دارند و این ویژگی موجب می شود تا علاوه بر کانونی سازی اطّلاعی، پرسش واژه ها از طریق حرکت، نوعی کانون تقابلی در متن به وجود بیاورند و در صورت وجود هر عنصر جاذب کانون، به جایگاه گروه منظوری حرکت نمایند و تنها بار پرسشی را به جمله القاء نمایند. لذا طبق بررسی انجام شدة پیوستاری از نشانداری سیر تطوّری پرسش های دوره فارسی نو بر اساس حرکت و نوع ساخت اطّلاع پرسش ها به دست داده شده است.
تحلیل صوری و معنایی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تکرار پدیده ای زبانی است که در دو نوع کامل و ناقص از سوی زبان شناسان بررسی شده است. این پژوهش، به تحلیل صوری و معنایی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی می پردازد. در این راستا، از دیدگاه های مطرح در این فرایند به ویژه اینکلاس و زول (۲۰۰۵) و ریگر (۱۹۹۸) بهره برده ام. تکرار کامل، از حیث صوری، به دو نوع ناافزوده و افزوده (میانی و پایانی) دسته بندی شده است. و از حیث معنایی، مفاهیمی که در ساخت های تکراری حاصل می شوند، مدّنظر است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که در برخی واژه های مکرر، معنایی اصطلاحی/ مجازی ایجاد می شود که کاملاً متفاوت با معنای عناصر تکرارشونده و مغایر با دیدگاه اینکلاس و زول است. از حیث ویژگی های معنایی، مفهوم کثرت از بسامد بالایی برخوردار است. بررسی الگو ها به لحاظ ساختار و معنا نشان می دهد که نحوة ترکیب در الگو ها موجب تغییر صورت و معنا در این فرایند می شود.
روند رشد کاربرد ابزار انسجام دستوری در کودکان فارسی زبان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
پژوهش حاضر در چارچوب نظریه انسجام هلیدی و حسن (1976)، توانایی سازماندهی روایی کودکان فارسی زبان را با به کارگیری روش تجربی- میدانی مورد بررسی و مقایسه قرار داده است. به این منظور، پانزده کودک، هشت پسر و هفت دختر چهار تا هفت سال در یک مهدکودک در غرب تهران انتخاب و گزینش شدند. سپس به منظور بررسی عملکرد این کودکان در سازماندهی گفتمان ازطریق بکارگیری ابزار انسجام دستوری، دو آزمون بازگویی و تولید داستان با استفاده از دو کتاب مصوّر کودک اجرا گردید و با درنظر گرفتن رشد انسجام دستوری، داستانهای آنها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. هدف اصلی این تحقیق آن بوده است که با ارزیابی توانایی سازماندهی گفتمان روایی در کودکان فارسی زبان به شناخت و ارزیابی بهتری از توانش گفتمانی آنها دست یابیم. بر پایه یافته های این تحقیق می توان گفت که اولاً کودکان در هر سه گروه سنّی قادر به به کارگیری صحیح ابزارهای انسجام دستوری به منظور سازماندهی داستان های خود هستند. نتیجه دیگر این که تمامی گروه های سنّی از میان زیرمجموعه های انسجام دستوری (ارجاع، جانشینی، حذف) در هر دو آزمون بیشتر تمایل به کاربرد ارجاع دارند و در نهایت، عملکرد کودکان در آزمون بازگویی داستان در مقایسه با آزمون تولید داستان به لحاظ تعداد بندها و مؤلفه های انسجام دستوری متفاوت می باشد.
بررسی جایگاه نحوی بند متممی در زبان فارسی بر پایة نظریة دستور وابستگی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
وابسته سازی متممی فرایندی است که در آن فعل به جای یکی از وابسته های اجباری خود، بند متممی می پذیرد و حذف آن بند، جمله را غیر دستوری می کند. فعل های متمم پذیر به لحاظ ساختاری، شامل فعل های ساده (مانند دانستن و گفتن)، پیشوندی (مانند واگذاشتن) و مرکب (مانند رقم زدن و آگاه کردن) هستند. پیکرة پژوهش حاضر مشتمل بر هزار جملة فارسی از کاربرد فعل های مورد پژوهش از متون داستانی فارسی معاصر است. دستور وابستگی یکی از نظریه های صورتگراست که به بررسی روابط میان هسته و وابسته و ساخت های نحوی زبان ها می پردازد. ساخت های نحوی زبان فارسی نشان می-دهد که برخی از افعال فارسی با یک جمله وارة متممی به کار می روند؛ یعنی شرط پذیرفتن بند متممی، از ویژگی های کاربردی خاص فعل جملة پایه است. پژوهش حاضر می کوشد توصیفی دقیق از بند متممی در زبان فارسی به دست دهد. در این مقاله، فرایند وابسته سازی در ساختمان جملة مرکب که در آن یک بند وابستة متممی به جملة پایه وابسته می شود، مورد بررسی قرار می گیرد . می توان گفت که این مقولة زبانی که با صورت های تصریف شدة فعل ساخته می شود، اغلب در جایگاه نحوی یکی از وابسته های اجباری فعل (نظیر: فاعل و مفعول و مفعول حرف اضافه ای) بند متممی قرار می گیرد.
دوگان سازی فعل در زبان فارسی در رویکرد صرف ساخت(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
هدف از پژوهش پیش رو، بررسی دوگان سازی فعل در زبان فارسی است. نوعی از دوگان سازی، تکرار کامل ترکیبات حاصل از ب + پایه فعل مضارع است که به صورت فعل امر، صفت، اسم یا قید کاربرد دارند و با تکرار آن ها، واژه جدیدی ساخته می شود که ازنظر مقوله دستوری، معنا یا کاربرد، یا هر سه مورد نسبت به پایه متفاوت است. با توجّه به اینکه این دوگان ساخت ها صورت یا معنایی متفاوت از پایه دارند، می توان آن ها را ساخت نامید. آنچه در پژوهش حاضر از ساخت مدّ نظر است، ساخت مطرح در چارچوب دستور ساخت (خیرت بوی، 2010) است. در پژوهش حاضر دوگان ساخت های حاصل از تکرار ب + پایه فعل مضارع به مثابه ساخت مطرح شده و ویژگی عمومی صوری و معنایی این دوگان ساخت ها در قالب یک طرح واره بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که برای همه نمونه های این نوع دوگان سازی کامل در زبان فارسی می توان طرح واره ای ترسیم کرد که دو بخش صورت و معنا دارد. در بخش معنا، شدّت و انجام کار بیش از حدّ معمول ویژگی کلّی این ساخت است. پژوهش حاضر، پیکره بنیاد بوده و نمونه های دوگان ساخت در متن نوشتاری یا گفتاری تحلیل و بررسی شده است.
بررسی هویت محقق در مقالات زبانشناسی کاربردی با روش شناسی ترکیبی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این پژوهش، هویت پژوهش گر در چهار مقاله زبان شناسی کاربردی با روش شناسی ترکیبی مورد بررسی قرار گرفته است تا مشخص شود در این مقالات، ابزارهای زبانی خاصی به کار برده شده است که نشان دهنده هویت پژوهشی نویسندگان باشد یا خیر. به این منظور، الگویی شامل اظهار/حذف، فعّال سازی/منفعل سازی، فردارجاعی/گروه ارجاعی، نظام گذرایی، ابزارساختاری، ابزار اهمیت ساز، ابزار روابط ساز، ابزار اتصال ساز، ابزار بینامتنی، معناهای رمزگونه و خودبیانی ها ارائه شده است. هدف از این پژوهش، بررسی چگونگی نحوه بازنمود هویت پژوهش گر در مقالات زبان شناسی کاربردی به زبان انگلیسی است. نتایج نشان می دهد که پژوهش گران مورد بررسی، از الگویی خاص و متشکّل از ابزارهای زبانی خاص برای نشان دادن هویت خود به عنوان پژوهش گر در مقالات خود، بهره برده اند؛ به عبارت دیگر، میزان فعّال سازی و منفعل سازی کنش گران اجتماعی در کل، تقریباً با هم برابر است و نشان دهنده آن است که پژوهش گران مذکور در به کارگیری ساختارمعلوم و مجهول در نوشتار خود محتاط بوده اند تا دیدگاه غیرمتعصبانه ای داشته باشند. همچنین، آن ها در اغلب موارد از کنش گران اجتماعی به صورت گروه یاد کرده اند تا فرد. همچنین، از فرآیندهای ذهنی بیش از فرآیندهای مادی در مقالات خود بهره برده اند تا به کمک فرآیندهای ذهنی به شفاف سازی موضوعات مورد بحث بپردازند.
مطابقه در گویش بهبهانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بررسی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی: پژوهشی بر اساس نظریة تکرار صرفی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تکرار صرفی فرایندی است که همواره از مسائل بحث برانگیز زبان شناسی بوده و مطالعات مختلف در زبان های گوناگون و رویکرد های متفاوت را در این حوزه در پی داشته است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و سعی بر آن بوده است که فرایند تکرار کامل در زبان فارسی را از دیدگاه نظریة تکرار صرفی (S. Inkelas & C. Zoll, 2005) بررسی کند و بیازماید از دو رویکرد کپی سازی واجی و تکرار صرفی کدام یک کارآمدتر است. همچنین شکل گیری فرایند تکرار کامل در چهارچوب نظریة تکرار صرفی قابل تبیین است یا خیر. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که می توان انواع فرایند تکرار کامل در زبان فارسی را با توجه به الگوی خاص و معنای برداشت شده از آن ها در نظریة تکرار صرفی تبیین و توجیه کرد. این در حالی است که فقط تکرار جزئی پیشوندی و پسوندی را می توان با استفاده از رویکرد کپی سازی واجی تحلیل کرد. با توجه به تحلیل داده ها، نظریة تکرار صرفی کارآمدتر از نظریة کپی سازی واجی است.
بررسی ارتقای فاعل و تعامل آن با نظریۀ فاز در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مسائل متنوعی از جمله جایگاه تولید، حالت، حرکت، جزیره و انجماد با فاعل پیوند خورده است. در این مقاله حرکت فاعل از بند پیرو به بند پایه، با توجه به پدیدۀ حالت بررسی می شود و رویکردهای متفاوت با توجه به اصل انجماد آزموده می شوند. این اصل نشان می دهد که حرکت یادشده حرکتی غیر موضوعی است. از سوی دیگر ، بازبینی مشخصه های فای، بند پایه و نحوۀ تعامل آن با فاعل بند پیرو در چارچوب نظریۀ فاز تحلیل می شود. همچنین، محدودیت های حرکتی حاکم بر این جابه جایی نیز بررسی و نشان داده می شود که نوع محمول بند پایه از لحاظ گذرایی، نامفعولی و مجهول بودن روی این حرکت اثرگذار است. علاوه بر این، ثابت می شود که حرکت یادشده چرخه ای است و چرخه ای بودن این حرکت نیز خود نشان می دهد، افزون بر اینکه حرکت فاعل از بند پیرو به بند پایه حرکتی غیرموضوعی است، هستۀ گروه فعلیِ کوچک نیز هسته ای فازی است.
شواهد روان شناختی برای تعیین جایگاه فاعل در زبان فارسی برپایه نحو کمینه گرا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در پاسخ به این پرسش که آیا در ساخت جملات زبان فارسی، فاعل در جایگاه نقش معنایی خود در گروه فعلی باقی می ماند یا به مشخص گرِ گروه زمان حرکت می کند، بحث های نظری و شواهد زبانیِ موجود اطلاعات کافی برای تعیین جایگاه اصلی فاعل ارائه نمی کنند. در همین راستا، به رغم اینکه زبان فارسی دارای توالی واژگانی منعطف در جملات است، یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد جابه جایی عناصر جمله در این زبان از سوی فارسی زبانان به عنوان تغییر در توالی اصلی جمله تشخیص داده می شود و این تغییر در مدت زمان پردازش آنها مؤثر است. علاوه بر این، با بررسی دو دیدگاه متفاوت پیرامون جایگاه فاعل در زبان فارسی و با استفاده از شواهد روان شناختیِ زبان نشان می دهیم که در ساخت جملات لازم، متعدی و مجهولِ زبان فارسی، هم سو با دیدگاه درزی و مرزبان (1393) و انوشه (1389)، فاعل ابتدا در جایگاه مشخص گرِ گروه فعلی اشتقاق در پایه می یابد و سپس به جایگاه مشخص گرِ گروهِ زمان حرکت می کند. روشِ موردِ استفاده در این پژوهش روشِ تکلیف تصمیم گیری درباره صحت جمله می باشد.