محسن محمدی فشارکی

محسن محمدی فشارکی

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۱ تا ۸۰ مورد از کل ۸۶ مورد.
۶۱.

مقایسه تحلیلی ردیه های عالمان اخباری عصر صفوی با تکیه بر درایت نثار محمد علم الهدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادیان و عرفان سال ۵۳ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 185 - 206

کلید واژه ها: درایت نثار ردیه نویسی صفویه عالمان اخباری محمد علم الهدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۴۵۶
محمد علم الهدی (1039-1115ه .ق)، فرزند ارشد ملامحسن فیض کاشانی، در رساله درایت نثار به نقد مجدانه صوفیه پرداخت. این رساله از جمله ردیه های عصر صفوی است که تاکنون به نثر ادیبانه و تصاویر شاعرانه آن توجه نشده است. دسته ای از عالمان و فقیهان شیعه در عصر مذکور، به قصد تثبیت تشیع و دفاع از شریعت محمدی به مخاصمه صوفی برخاستند. همگی ایشان از زبانی ساده و بی پیرایه بهره جستند؛ اما در این میان علم الهدی سه گونه نثر متفاوت را به کار گرفت. این نوشتار می کوشد ضمن بررسی ردیه های مشهور و تحلیل مقایسه ای موضوعات مشترک میان آن ها، ارزش های ادبی و سبک نثر رساله درایت نثار را معرفی کند و در نهایت، نشان دهد تمام ردیه های موردِواکاوی این پژوهش، با تکیه بر اخباری گری بسیار، بر تصوف تاخته اند و تنها اثری که افزون بر استناد فراوان به آیات و احادیث، به کاربست آرایه ها و زیورهای ادبی توجه کرده تا توجه مخاطبان را جلب کند، درایت نثار محمد علم الهدی است.
۶۲.

بررسی همکرد «دادن» در ساخت نویافته ای از فعل مرکب در کهن ترین ترجمة تورات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱۹۸
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۹ تعداد دانلود : ۴۴۶
«زبان شناسی تاریخی» یکی از شاخه های علم زبان شناسی است که به بررسی سیر تحول زبان می پردازد و به این منظور اسناد و مدارک به جامانده از زبان را مطالعه می کند. بخش بزرگ و ارزشمندی از اسناد و مدارک زبان فارسی را نسخ خطی تشکیل می دهد و «ترجمة فارسی تورات» (5187 مجلس) یکی از نسخه های قابل توجه و کارآمد در این حوزه و به لحاظ ویژگی های زبانی، سرشار از نکته های بکر و بدیع است. کاربرد همکرد «دادن» در ساخت خاصی از فعل مرکب، یکی از این نکته هاست که این نوشتار به آن پرداخته است. در ترجمة کهن تورات، همکرد «دادن» با باری از معنای دستور، تحکم و اجبار، در ترکیب با یک مصدر لازم یا متعدی، فعل مرکبی می سازد که معادل امروزین آن را می توان در قالب ساخت های سببی و با استفاده از ساختمان جملات مرکب وابسته با فراکرد پیرو مقصدی ساخت. با بررسی کاربرد همکرد «دادن» در این ترجمه روشن می شود که در گذشته این همکرد هم معنا با افعال سببی دستور دادن، باعث شدن و مجبور کردن نیز به کار می رفته است.
۶۳.

گونه شناسی لطیفه در قرن هشتم تا دهم هجری (به انضمام معرفی دو نسخه خطی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی تابستان ۱۴۰۰ شماره ۸۸ 88 - 112

کلید واژه ها: گونه شناسی لطیفه کتاب های لطایف مجمع النوادر مجمع اللطایف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۸ تعداد دانلود : ۳۰۱
طنزپژوهان برآنند اولین کتابی که در ادبیات فارسی به طور کامل به لطیفه اختصاص دارد «رساله دلگشا» تألیف عبید زاکانی است. بعد از او «لطایف الطوائف» فخرالدین علی صفی شهرتی بسزا دارد و او را مبدع شیوه بخش بندی براساس طبقات اجتماعی می دانند. محققان گونه شناسی تأکید می کنند که هیچ اثر ادبی به یکباره شکل نمی گیرد و انواع ادبی به مرور و تحت تأثیر انواع پیش از خود به وجود می آیند. سؤال مهمی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا کار عبید و فخرالدین علی صفی ناگهانی و بدون هیچ پشتوانه ای بوده است. در این مقاله کوشیده ایم حلقه های مفقوده سیر تدوین کتب لطایف فارسی را از قرن هشت تا قرن دهم هجری نشان دهیم. در انتها به این نتیجه رسیدیم نوشتن رساله هایی در لطیفه، سنتی بوده که قبل از عبید زاکانی رواج داشته است و بعد از عبید تا دوره فخرالدین صفی نیز همچنان پا برجا بود و به مرور به ساختار خاص خود دست یافت. کتاب های مجمع اللطایف و مجمع النوادر دو نمونه بازمانده از این سنت ادبی هستند که پیش از لطایف الطوائف فخرالدین علی صفی تألیف شده اند، اما هیچ گاه به شهرت این کتاب نرسیدند.
۶۴.

نقش تعصّبات مذهبی و کلامی در تحریف و سرقت محتوا (نمونه موردی: روضه العارفین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۹ 113 - 134

کلید واژه ها: نقد متنی روضه العارفین رونویسی سرقت تعصب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۲۳۴
تشیع در عصر صفوی در عرصه های ادب و هنر نمود و بروز فراوانی پیدا کرد. برخی از نویسندگان این عصر در تألیفات خود از تعصّبات مذهبی و کلامی دور نماندند. یکی از آنها بایزید ثانی مدوّن رساله روضه العارفین است. این اثر رونویسی از چند اثر عرفانی بخصوص مصباح الهدایه است. شباهت ها و رونویسی های این اثر با مصباح الهدایه هم در بخش ساختاری و هم در بخش محتوایی نمود یافته؛ امّا بایزید بخش هایی را نیز به دلیل تعصّبات مذهبی، کلامی و فرهنگی حذف کرده است. بارزترین نمود تعصّبات بسطامی تعصّبات کلامی اوست تا آنجا که وی به دلیل اینکه عقاید کلامی کاشانی را قبول نداشته، در هیچ کجا به نام کاشانی و اثرش اشاره نکرده است. بسطامی همچنین نام خلفای سه گانه و نیز نام عرفای سنّی مذهبی را که صاحب تألیف بوده اند و نیز نام زنان عارف را حذف کرده است. تحقیق حاضر نشان می دهد که از طرفی جریان عرفان ایرانی- اسلامی در مسیری قرار گرفت که هرچه به پایان درخشش آن نزدیک می شویم آثار عرفانی که تجربه و تحقیق لازمه اصلی تألیف آنهاست، جای خود را به آثار تقلیدی دادند و عرفا نیز از اصل امانتداری دور شدند. از طرف دیگر همین تقلید و ناحفاظی در امانت در بی رنگ شدن عرفان و دور شدن آن از اصل و سرچشمه این جریان و در نتیجه کم فروغ شدن آن بی تأثیر نبوده است.
۶۵.

بازنمایی قدرت در قصاید مدحی براساس نظریه کنش های گفتاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال هجدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۷۱ 99-122

کلید واژه ها: کنش های گفتاری و مدح شاعران رابطه قدرت و مداحی شاعران نظریه کنش گفتاری و شعرفارسی قصاید مدحی و کنش گفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۰ تعداد دانلود : ۲۲۵
در این پژوهش، کنشهای گفتاری در منتخب قصاید مدحی تحلیل شد تا بسامد و کارکرد کنشهای مختلف در چگونگی بیان دیدگاه های شاعر، نوع مفاهیم و اهداف برجسته شده وجایگاه شاعر در برابر حاکمیت در شعر مدحی بازنمایی شود؛ بدین منظور، شش شاعر برجسته متعلق به دوره های رونق مدح از آغاز تا پایان قرن ششم شامل فرخی، منوچهری، انوری، سنایی، خاقانی و کمال اسماعیل برگزیده، و از هر شاعر، بیست قصیده مدحی انتخاب شد. براساس نتایج، شاعران از کنشهای گفتاری برای تبیین جایگاه حکومتی و معنوی ممدوح بهره برده و با کنش تصریحی بر موقعیت ممدوح تأکید و اهداف ایدئولوژیکی مدح را برجسته کرده اند. شاعران با کنش عاطفی کوشیده اند با ابراز احساسات مثبت به ممدوح از فاصله خود و ممدوح بکاهند و توجه او را جلب کنند. براساس رابطه فرادستی و فرودستی ممدوح و شاعر، بسامد کنش ترغیبی، اندک و بیشتر کاربرد آن نیز به دعوت کردن ممدوح به شادی یا دشمنان او به اطاعت مربوط است. به طورکلی، شاعران با کاربرد کنشهای گفتاری، همسو با گفتمان قدرت به برجسته سازی ممدوح و پیگیری اهداف مدح اقدام کرده اند.
۶۶.

مقاله کوتاه : تلک /طاق /تاک /تاگ؟بررسی کلمه ای در گرشاسب نامه ی اسدی طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۷) 275 - 286

کلید واژه ها: اسدی طوسی تاک تحریف تصحیف تلک طاق گرشاسب نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۱ تعداد دانلود : ۳۵۱
یکی از دلایل مهم توجه به تصحیح متون فارسی، وجود گنجینه ی واژگانی محفوظ در این دست نویس ها است و تأکید بر اهلیت در ورود به این عرصه، به دلیل اهمیت شناختن راه و روش صحیح این کار است. در بسیاری از دست نویس های موجود زبان فارسی، به دلیل خطای کاتبان، کم دانشی و اعمال سلیقه ی متعمدانه ی آن ها در تغییر و جایگزین کردن کلمات مهجور، بخشی از واژگان محفوظ در این متون دستخوش تغییر و فراموشی شده اند. آشنایی با شیوه ی درست برخورد با این متن ها به پژوهشگران این امکان را می دهد که بخشی از این واژگان کهن را که از بلای تصحیف، تحریف و تغییر چنان کاتبانی جان به در برده اند، بازیابی و معرفی کنند و آن را به گنجین ه ی واژگان ی زبان فارسی بیفزایند. این مقاله به تغییر صورت یکی از این واژگان در متن گرشاسب نامه اسدی طوسی خواهد پرداخت و نشان خواهد داد چگونه صورت تحریف شده ی یک کلمه در درازنای زمان در متن پذیرفته می شود و فرهنگ نویسان از طریق متن، صورت محرف آن کلمه وارد فرهنگ ها می کنند و با توجه به بافت متن برای آن معنایی ساخته می گردد و صورت اصلی کلمه به دست فراموشی سپرده می شود.
۶۷.

تحلیل روایت شناسانه خداوند در قصه های مثنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال هفدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۶۲ 239 - 268

کلید واژه ها: مثنوی معنوی روایت خداوند کنش شخصیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۸ تعداد دانلود : ۲۸۴
اگرچه پژوهشگران در تحقیقات خود، موضوع خداوند را از دیدگاه های گوناگون کلامی، عرفانی و مذهبی با تأکید بر بخش غیرروایی یا غیرداستانی در مثنوی بررسی کرده اند، اما همچنان این موضوع در قصه های آن پوشیده مانده است. هدف از این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی، آن است تا کنش های خداوند را در 57 قصه با توجه به نوع ظهور و اثرگذاری طبقه بندی کند. به همین منظور نگارندگان با تمرکز بر بخش روایی قصه ها، به بررسی موضوع پرداخته اند. در واقع، قصه های مثنوی هم پای دلالت های آکنده از نکته های دقیق عرفانی، توانسته مخاطبان را به حیات روحانی و معنوی بکشاند، و از این طریق آن ها را متوجه حضور مطلق خداوند در زندگی کند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خداوند به عنوان عنصری پیش برنده در روایت های مثنوی گاه از طریق مشیّت، قضا، الهام و وحی و یا به طور مستقیم، به عنوان شخصیّت کلیدی و گاه به شکل هاتف در ساحت نمادین و تمثیلی، حضوری چشمگیر داشته و مولوی با نمایش چنین کنش هایی بر آن بوده است تا خوانندگان را به نوعی از شناخت برساند.
۶۸.

موتیف های پزشکی در قصه های مثنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی بهار ۱۴۰۲ شماره ۹۵ 97 - 123

کلید واژه ها: بیماری جسمی و روحی مثنوی معنوی جلال‌الدین مولوی موتیف پزشکی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۶ تعداد دانلود : ۱۷۹
نوشتار حاضر پیرامون قصه هایی از مثنوی می باشد که حاوی نکات درمانی و پزشکی است؛ بدین منظور نگارندگان تمام داستان های مثنوی را بررسی و موتیف های درمانی و پزشکی را از آن استخراج کردند. این گزاره ها بدون در نظر داشتن نام گوینده به تجویزهای یک پزشک می ماند. این پژوهش نشان داد که مولانا با مفاهیم پزشکی آشنا بوده است و برای القای مقصود از گزاره های درمانی و پزشکی استفاده کرده است؛ سراینده در لابه لای داستان های مثنوی در کسوت یک پزشک پدیدار شده است و به تشریح بیماری های جسمی و به ویژه بیماری های روحی و طریق درمان آن ها پرداخته است. عمده مطالب درمانی مطروحه در مثنوی در ارتباط با مزاج شناسی، نبض شناسی، گیاه درمانی و شیوه های درمان است. در بسیاری از داستان ها، شخصیت اصلی داستان درگیر یک بیماری جسمی یا روحی بوده که توسط طبیب جسمانی یا روحانی، وضعیت او بهبود یافته است.
۶۹.

نقد دو تصحیح از گل و نوروز خواجوی کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۸۹ 85 - 112

کلید واژه ها: تصحیح نقد گل و نوروز خواجوی کرمانی کمال عینی نیاز کرمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹ تعداد دانلود : ۱۱۹
مثنوی عاشقانه گل و نوروز خواجوی کرمانی، شاعر نامدار و خلّاق قرن هشتم، اوّل بار به همّت «کمال عینی» و بار دوم به کوشش «سعید نیاز کرمانی» تصحیح شده است. این دو تصحیح نواقص و ایرادات متعدّدی دارند. مهم ترین ایراد کار دو مصحّح، روشمند نبودن کار آن هاست یعنی آن ها بر اساس نسخه های موجود، روش مشخّص و مطلوبی را برای تصحیح متن اختیار نکرده اند. علاوه بر این، توجّه نکردن به ویژگی های سبکی، معنای کلمات و معنی بیت و روایت داستان، سبب ساز بیشتر بدخوانی ها از این متن ارزشمند شده است. هرچند نیاز کرمانی بخشی از ایرادات تصحیح کمال عینی را برطرف کرده است امّا همچنان متن مصحَّح ایشان نیز خطاها و کاستی هایی دارد که این تصحیح را از یک متن علمی و منقّح دور می سازد. نگارندگان در تحقیق حاضر به روش توصیفی تحلیلی تلاش کرده اند این دو تصحیح را در بوته نقد قرار دهند و نشان دهند این متن ارزشمند نیازمند تصحیح جدید و علمی است.
۷۰.

بررسی تحلیلی انتقادی مقالات کلیله پژوهی (۱۳۰۰– ۱۳۹۴ ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۸۷ 239 - 266

کلید واژه ها: ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی کلیله ودمنه نثرفنّی نصرالله منشی نقد ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۳ تعداد دانلود : ۲۳۷
چکیده تهیه کتابشناسی های تحلیلی انتقادی در سال های اخیر مورد اقبال پژوهشگران قرارگرفته است. ازآنجاکه این دسته از پژوهش ها با نمایاندن وجوه کمّی و کیفی تحقیقات صورت گرفته در زمینه ای خاص راهگشای محققان آتی است، توجه بدان ها بایسته به نظر می رسد. این امر درباره آثاری که از جایگاهی ممتاز برخوردارند اهمیتی دوچندان دارد.ازجمله آثار شاخص ادب فارسی، کلیله ودمنه است. اثری که روایت های مختلف آن، سال ها مطمح نظر ادب دوستان و پژوهشگران بوده و از دیدگاه های مختلف مورد ارزیابی قرارگرفته است. رویکرد به این اثر در ادوار مختلف به لحاظ کمّی و کیفی متفاوت بوده است. این پژوهش به تحلیل زمانی و موضوعی مقاله هایی پرداخته است که در فاصله زمانی ۱۳۰۰ -۱۳۹۴ شمسی در پیوند با کلیله ودمنه بهرام شاهی به زبان فارسی نگاشته و یا ترجمه شده است.نمایاندن میزان اقبال به کلیله ودمنه در دهه های گوناگون، همچنین موضوعات پرتکرار و مغفول مانده در عرصه کلیله پژوهی از دستاوردهای این پژوهش است. همچنین بررسی ها نشانگر آن است که میان کمّیت و کیفیت پژوهش ها تناسبی وجود ندارد و این مسئله ای است که هم تحلیل زمانی و هم تحلیل موضوعی آن را تصدیق می کند.
۷۱.

تحلیل انتقادی جایگاه فعل در گفتمان قدرت در مدح(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی پاییز ۱۴۰۱ شماره ۹۳ 65 - 95

کلید واژه ها: زبان مدح گفتمان قدرت فعل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۱۰۲
شعر مدحی، آشکارترین نمونه شعر ایدئولوژیک ادبیات کلاسیک فارسی است که در اصلی ترین کارکرد خود، حافظ منافع حاکمیت است. شاعران مدیحه سرا، شعر را به ابزار زبانی تولید گفتمان قدرت تبدیل کرده اند. براین اساس، زبان در خدمت محتوا قرارگرفته و به عنوان ابزار برجسته سازی هدف های حاکمیت به کار رفته است. ایدئولوژی در تمام لایه های زبانی، بروز می یابد و بررسی هر یک از مقوله های زبانی در شناسایی سازوکارهای ایدئولوژیک متن میسر است. فعل به عنوان یکی از ارکان نحوی، عنصر بنیادین جمله است که در بررسی دستوری آن، مقوله های مختلفی مطرح است؛ مؤلفه هایی همچون زمان، شخص و شمار، وجه فعل، گذرایی و ناگذرایی، معلوم و مجهول بودن و اسنادی و کنشی بودن که در متن حاضر بررسی شده اند. در این پژوهش، چگونگی کاربرد آن ها در پیشبرد اهداف گفتمانی مدح مدنظر است. بدین منظور، نمونه ای شامل بیست قصیده منتخب از شش شاعر برجسته مدیحه سرا برگزیده و مؤلفه های مذکور با رویکرد جایگاه گفتمانی آن ها بررسی شد. طبقه بندی و تحلیل افعال با دلالت بر غلبه برخی ساخت ها بر دیگر ساخت های فعل، نشان دهنده همسویی زبان و قدرت است که مطابق اهداف ایدئولوژیک متن برای نمایش اقتدار ممدوح و اقناع مخاطب به کار رفته است. غلبه کاربرد ساخت معلوم، افعال ناگذر، افعال تام و تأکید بر ضمیر سوم شخص مفرد، از ساخت های نحوی در مدح است که بر مرکزیت ممدوح و کنشگری او تأکید می کند. همچنین، غلبه وجه اخباری و افعال مضارع بر قاطعیت گزاره های مربوط به ممدوح صحه می گذارد.
۷۲.

مقایسه تاثیر گفت وگو بر کنش داستانی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنونِ» نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال نوزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۷ 31 - 58

کلید واژه ها: خسرو و شیرین لیلی و مجنون گفت وگو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۸ تعداد دانلود : ۱۱۹
 این پژوهش  به بررسی عنصر گفت وگو در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون می پردازد و جایگاه گفت گوها را در بافت موقعیتیِ دو داستان نشان می دهد. در بررسیِ صورت گرفته مشاهده شد که حدود 51  درصد از داستان خسرو و شیرین و حدود 28 درصد از داستان لیلی و مجنون را گفت وگو تشکیل می دهد. گفت وگوها در هر دو اثر منطبق با درون مایه آن است چرا که نظامی با توجه به تفاوت فضای دو داستان، شیوه بیان و کارکردهای متفاوتی برای گفت وگوها خلق کرده است. گفت وگو در خسرو وشیرین به دلیل پویا بودن شخصیت ها فراوانی بیشتر و کارکردهای متنوع تری نیز دارد. تنوع کمترِ انواع گفت وگو در لیلی و مجنون با عواملی چون  شیوه روایت داستان، شخصیتِ گوشه گیر مجنون و انزواطلبی و رازداری لیلی و به طور کلی ایستایی شخصیت ها مرتبط است. در مقاله حاضر به روش توصیفی و تحلیل محتوا به این پرسش پاسخ داده شده است که نظامی از چه نوع گفت وگوهایی در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون استفاده کرده و تاثیر، هدف و کارکرد این گفت وگوها در این دو منظومه به چه صورت بوده است؟
۷۳.

تتبعی در تذکره یخچالیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۱۱ پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۳) 159 - 177
تعداد بازدید : ۱۶۹ تعداد دانلود : ۷۹
تذکره یخچالیه ، نگاشته محمدعلی مذهّب اصفهانی (بهار)، نقیضه موفق تذکره آتشکده آذر بیگدلی است. این تذکره چندین سال پیش به اهتمام احمد گلچین معانی تصحیح و منتشر شد. ساقط شدن چند مورد از تراجم رجال این تذکره و شواهد شعری که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد، متن این تذکره را از صورت حقیقی خود بسیار دور ساخته است. در این مقاله کوشش شده است برخی از این تحریفات و افتادگی ها و نیز اطلاعات نویافته ای که از دیگر نسخه های این تذکره و نوشته های پراکنده معاصران اثر به دست آمده، نشان داده شود و لزوم تصحیح مجدد این تذکره ظریف و بدیع خاطرنشان گردد.
۷۴.

اهمیت انواع صناعات در خسرو و شیرین نظامی و ضیافت افلاطون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات تطبیقی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۵ 1 - 21

کلید واژه ها: صناعت سیاست نظامی ضیافت افلاطون خسرو و شیرین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۰۷
در ضیافتِ افلاطون و خسرو و شیرینِ نظامی نوعی گردهمایی نیروهای اجتماعی وجود دارد که هر کدام از این نیروها شیوه تفکر خاصی درباره اروس (عشق) و ارتباط عاشقانه دارند. عشق، این افراد را با دیدگاه های مختلف کنار هم قرار می دهد تا با هم گفت وگو کنند. تخنه یا صناعت نیز که از مباحث مهم در ضیافت است، حاویِ نوعی شعور، آگاهی و عشق است که انسان را برای خلق آثار هنری یاری می کند. از سویی، در خسرو و شیرین هم تکثّر عشق در انواع هنرها مشاهده می شود: موسیقی، نقاشی، معماری، شعر و سیاست که همه جلوه هایی از تجلی اروس است. بنابراین یکی از موضوعاتی که در هر دو اثر قابل بررسی است، «تخنه» یا «صناعت» و ارتباط آن با «اروس» یا «عشق» است. در مقاله حاضر دیدگاه افلاطون و نظامی نسبت به صناعات در رساله ضیافت و خسرو و شیرین تحلیل شده است. نخست فرآیند خلق صناعات که از اتحاد عقل(لوگوس) و عشق (اروس) حاصل می شود و سپس اهمیت انواع صناعات در این دو اثر بررسی شده است. در همین معنی، در مبحث صناعت و سیاست، به این پرسش پاسخ داده شده که چرا پس از ادعای فرهاد مبنی بر اهل شهرِ عشق بودن، نخستین سوال خسرو از فرهاد این است که «آنجا به صنعت در چه کوشند؟»
۷۵.

بررسی انتقادی یک واژه و دو ترکیب در دیوان سوم حکیم رکنا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال پانزدهم بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۷) 35 - 51
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۰۶
این مقاله به بحث درباره بار معنایی دو ترکیب «به طرح دادن و سینه کردن» و خاستگاه و معنای واژه «سُنگ» در ترکیب «خرابه دهِ سُنگ» و کاربرد آن می پردازد؛ به سبب اهمیت موضوع، ضمن آوردن نمونه ها، نخست درباره تعبیر «به طرح دادن» و ایرادهایی سخن می گوییم که با توجه به ابیات شاعران و متون نویسندگان مانند عبارت معروف حکایت گلستان سعدی بر معانی شارحان وارد است؛ به ویژه بیتی از حکیم رکنا در یکی از غزلیات دیوان سوم برای شاهد ذکر می شود که بیشتر مدّنظر بوده و اساس کار بر آن، بنا نهاده شده است؛ چه بسا دستاورد این پژوهش پایانی بر آن همه جدال لفظی، عبارات بی مفهوم و استدلال های نادرست نویسندگان مقالات و شروح بر معنای این ترکیب است؛ زیرا شاعر با آوردن قرینه «به خرمن دادن» در کنار ترکیب «به طرح دادن» کاملاً مطلب را روشن می کند: ما بلبلیم لیک به گلشن نمی رویم/ تا گل به ما به طرح و به خرمن نمی دهند سپس در نقد و بررسی واژه «سُنگ»، معنا، املاهای مختلف این کلمه و عبارت کنایی «خرابه دهِ سُنگ» و دیگر ترکیبات کنایی ساخته شده با آن، سخن گفته می شود؛ نیز خاستگاه این واژه و چرایی راه یافتن آن به دیوان حکیم، همراه با ذکر اشعار شاعرانِ به کاربرنده این واژه و ترکیباتش تبیین خواهد شد. آنگاه درباره ترکیب کنایی «سینه کردن» از اصطلاحات قرن پنجم و ششم که در رباعی حکیم (قرن یازدهم) نیز آمده است سخن گفته می شود و با کمک نمونه هایی که شاعرانی مانند عطار در منطق الطیر و نظامی در مخزن الأسرار آورده اند، به اهمیت آن اشاره می شود.
۷۶.

تاثیرگذاری زاویه دید بر شبکه های ارتباطی در ادبیات داستانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال چهارم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۱۲ 61 - 70

کلید واژه ها: روایت شنو تعدد روایت شنو راوی ادبیات داستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۴۴۵
روایت شنو (مخاطب) از عناصر لاینفک هر متن روایی (داستان) است. در بسیاری از روایت ها فقط یک روایت شنو وجود دارد، اما روایت های بسیاری نیز وجود دارند که روایت شنوهای آن ها بی شمار است. نکته جالبی که ما را به انجام این پژوهش برانگیخت، جنبه های متمایز کننده راوی از روایت شنو با تکیه بر زاویه های دید در ادبیات داستانی است. بسته به زاویه دید داستان بین راوی و روایت شنو از جهات اخلاقی، عقلانی، عاطفی، جسمانی و اجتماعی تفاوت وجود دارد. به عنوان مثال در داستان مسخ روایت شنو بر خلاف راوی هرگز به حشره ای غول آسا تبدیل نمی گردد (تمایزجسمانی)، در رمان «سقوط» به قلم آلبرکامو همگام با سیر روایت همدلی راوی با روایت شنو کمتر می شود، همچنان که هر خواننده ای (روایت شنو) از سنگ دلی راوی «بچه مردم» به خشم می آید (تمایز عاطفی). «بنیاجی» راوی رمان خشم و هیاهوی فاکنر در مقابل روایت شنوِ داستان از عقل سلیم برخوردار نیست (تمایز عقلانی). پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای با شاهد مثال هایی محدود (اما دقیق) به بررسی تاثیر زاویه دید بر شبکه های ارتباطی راوی، روایت شنو، کنشگران و عناصر تمایزدهنده آنها می پردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که در زاویه دید اول شخص، دایره کنش های ارتباطی بین راوی و روایت شنو بیشتر از گونه زاویه دید سوم شخص است.
۷۷.

کارکردهای تربیتی پرسشگری در مثنوی معنوی با تأکید بر دفتر اول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تربیت اسلامی سال هجدهم بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۳ 119 - 143
تعداد بازدید : ۱۳۶ تعداد دانلود : ۹۴
مولوی از جمله شاعران و نویسندگانی است که در آثار خود به تأثیرگذاری کلام بر مخاطب و برانگیختن او توجه زیادی دارد. یکی از دلایل این ادعا، علاوه بر اشاره های مستقیم او به رعایت حال مخاطب و وجود پرسش های هم گرا، تبیینی و واگرا در مثنوی معنوی است که باعث فعال شدن فکر و ایجاد تغییر مثبت می شود. پژوهش حاضر ابتدا به جمع آوری پرسش های موجود در دفتر اول مثنوی معنوی پرداخته است، سپس ضمن جداسازی پرسش های تربیتی، برای آنها کارکردهای تربیتی براساس برانگیزانندگی که در مخاطب دارند ارائه کرده است. محققان پس از مطالعه و انتخاب نمونه و جمع آوری داده ها، برای تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای کیفی بهره برده اند. حاصل این پژوهش قرار گرفتن پرسش های تربیتی دفتر نخست مثنوی در کارکردهایی چون ایجاد یادآوری، پذیرش ناتوانی، توجه و تمرکزدهی بر یک موضوع، نمایاندن غفلت و نادانی، غفلت زدایانه، استدلال خواهانه، بسط بینش و دانش، تردیدزدایانه، بیان پشیمانی و تلاش برای جبران، خواهش از خدا، خواهش از دیگران بوده است. مدرسان می توانند از پرسش در کارکردهایی که از مثنوی مولوی استخراج شد، جهت برانگیزانندگی، رفع اشکالات آموزشی و تربیتی، رشد خلاقیت و تفکر منطقی دانش آموزان و دانشجویان استفاده کنند.
۷۸.

چندگونگی سازه های فاصله ای راوی از روایت در ادبیات داستانی (با تکیه بر نظریه شلومیث ریمون کنان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش ادبیات معاصر جهان دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 83 - 98

کلید واژه ها: راوی فاصله روایی ادبیات داستانی انواع روایت ریمون کنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۸۲
راوی در یک متن (داستانی یا غیرداستانی) ممکن است از رویدادهای روایت شده، شخصیت های ارائه شده و روایت شنو، کم و بیش فاصله داشته باشد. اگر چه انتظار ما از ادبیات داستانی این است که گونه روایت آن از نوع متعاقب (روایت رخداد ها بعد از حدوث) باشد، اما تفحص در سازه های روایتی برخی داستان ها با تکیه بر نظریه فواصل روایی شلومیث ریمون کنان نشان می دهد که همیشه این گونه نیست. در رمان آرزوهای بزرگ به قلم چارلز دیکنز، راوی در ابتدای داستان فاصله بسیار زیادی با حوادث دارد، در حالی که در انتهای داستان دقیقاً در بطن حوادث است، همچنین بالزاک در رمان باباگوریو در وصف خانم واکور می گوید: «خانم واکور با نام خانوادگی پدری دوکن فلان پیرزن عجیبی است که سالهاست در پاریس پانسیون دارد». مگر داستان قبلاً اتفاق نیفتاده؟ پس چرا راوی می گوید خانم واکور الآن که روایت شنو مشغول خواندن متن است، هنوز هم در پاریس پانسیون دارد؟ پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای با تکیه بر نظریه فواصل روایی شلومیث ریمون کنان در صدد است تا به بررسی سازه های فاصله ای راوی از روایت در ادبیات داستانی بپردازد و با شاهد مثال هایی محدود (اما دقیق) و با تکیه بر اصول علمی سازه های فاصله ای بین راوی و روایت را کشف کند.
۷۹.

مرید یا منتقد؟ (احوال و اقوال مشایخ تصوف از نگاه عطار و گیسودراز)

نویسنده:
منبع: حکمت نامه مفاخر سال سوم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳ (ویژه عطار نیشابوری) 177-190
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۷۷
نویسندگان عارف، هنگام سخن گفتن دربارکه احوال مشایخ یا نقل سخنان یا بیان حکایاتی دربارکه آنها معمولاً گزارشگری هستند که خود مریدانه به تحسین و تأیید و گاه حتی بزرگ نمایی این احوال و اقوال پرداخته اند. یکی از این نویسندگان، عطار نیشابوری است که در تذکرکه الاولیاء با رجوع به منابع پیش از خود، شرح احوال مشایخ صوفیه را گرد آورده است. دو سده بعد از عطار عارف دیگری مشهور به گیسو دراز در شرحی که بر الرسالکه قشیری نوشت، این شیوکه مرسوم را رعایت نکرد و در اثنای شرح خود، سخنان قشیری و دیگر عارفان را نقد کرد. نگاه وی به الرساله بیشتر نگاه یک منتقد است تا یک مرید یا شارح صرف. بدان دلیل که یکی از منابع اصلی عطار نیز کتاب الرساله بوده است. بر آن شدیم اقوال و حکایاتی که عطار از الرساله گرفته است را با شرح گیسودراز مقایسه کنیم تا تفاوت نگرش این دو عارف برجسته دربارکه مشایخ تصوف آشکار شود.
۸۰.

واکاوی مفهوم انسان شناسانۀ وطن در شاهنامه (براساس تحلیل ساختارهای مکان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های انسان شناسی ایران دوره ۱۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 157 - 177

کلید واژه ها: حماسه شاهنامه مکان های واقعی مکان های فراواقعی وطن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۸۴
پناهگاه یکی از کهن الگوهای بنیادین بشر است که در وطن تجسد می یابد؛ کالبدی برای ظهور جهان بینی و ساختار اجتماعی مردمانی که ویژگی های مشترک فرهنگی، سیاسی، زبانی و تاریخی دارند. انسان شناسان دو مؤلفه برای تعریف وطن ارائه کرده اند: اصالت مرز و آنچه درون مرزها دیده می شود. با توجه به این مسئله، زمین، حکومت و دشمن مؤلفه هایی هستند که هرکدام سهمی در خلق این مفهوم دارند و با توجه به الگوی هر دوران تاریخی، اهمیت بیشتر یا کمتری می یابند. در شاهنامه، ایران و ایرانشهر وطنی هستند که همه روایات در ارتباط با این دو شکل می گیرد، اما آمیختگی مکان های واقعی و فراواقعی، حکومت های اسطوره ای و تاریخی و دشمنان گوناگون در شاهنامه، تشخیص وطن را دشوار می کند. مکان مهم ترین و بدیهی ترین مؤلفه برای تعریف مفهوم وطن است؛ بنابراین در این پژوهش برای دست یافتن به تعریف وطن، مکان های شاهنامه تقسیم بندی، توصیف و تحلیل شده اند. مکان های فراواقعی، انعکاس ذهنیت ایرانیان درباره سکونتگاه و شاه آرمانی است و مکان های واقعی ساختارهای حکومتی و اجتماعی را به تصویر می کشد. بررسی مکان های واقعی و فراواقعی، این حقیقت را آشکار می کند که وطن در شاهنامه، مفهومی ذهنی، جمعی و شامل حوزه ای تمدنی است؛ یعنی مجموعه ای از شهرها و مردمان که با یکدیگر ارتباط دارند و یک حکومت مرکزی قدرتمند آن ها را اداره و از آسیب دشمن حفظ می کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان