محمد راسخ مهند

محمد راسخ مهند

مدرک تحصیلی: استاد زبان شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۷۱ مورد.
۱.

فرآیندهای انعطاف پذیری در اصطلاحات زبان فارسی: بررسی موردی اصطلاحات شامل «دست»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 95 - 124

کلید واژه ها: اصطلاحات انعطاف پذیری نحوی واژگانی واژگانی - نحوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۱۱۳
انعطاف پذیری در اصطلاحات، به مفهوم کاربرد صورت های مختلف واژگانی، واژی-نحوی و نحوی این ساخت ها در بافت های مختلف است؛ به طوری که مفهوم کلّی آنها تغییر نکند. هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی فرآیندهای مربوط به انعطاف پذیری اصطلاحات دارای نام اندام «دست» در سطوح واژگانی، واژی-نحوی و نحوی است. بدین منظور، 427 مثال مربوط به کاربرد 160 اصطلاحِ دارای نام اندام «دست»، از فرهنگ فارسی عامیانه (1387) استخراج و در چارچوب نظریات مون (1998) و لانگ لاتز (2006) تحلیل شده اند. یافته ها نشان داد که انعطاف پذیری واژگانی به واسطه فرآیند اضافه سازی «اسم»، «صفت»، «قید»، «سور» و فرآیند جایگزینی «افعال» و «حروف اضافه» صورت می پذیرد؛ انعطاف پذیری واژی-نحوی با اضافه سازی «یای نکره» و «نشانه جمع -ها» همراه است و انعطاف-پذیری نحوی از رهگذر جابه جایی سازه ها در قالب «پسایندسازی»، «قلب نحوی» و «ساخت های سببی و ناگذرا»؛ «انعطاف پذیری نقشی»؛ جایگزینی «مفعول جاندار و مفعول بی جان» و اضافه سازی «متمّم های اختیاری» انجام می شود. همچنین، مشخص شد که اصطلاحات مورد بررسی به فرآیند «اضافه سازی» تمایل بیشتری دارند. در تبیین فرآیندهای انعطاف پذیری به این نتیجه رسیدیم که عواملی چون «معرفگی»، «ساخت اطلاعی»، «اقتصاد زبانی»، «خاص شدگی» و «بیان کمیّت» موجب انگیختگی اصطلاحات می شوند. از جهت کاربردی، یافته های این پژوهش می تواند مورد استفاده نویسندگان کتاب های آموزش اصطلاحات به غیرفارسی زبانان و مدرسان مربوطه قرار گیرد تا در حوزه آموزش اصطلاحات زبانی، با ارائه مثال های مناسب، توجّه لازم را به ویژگی های انعطاف پذ یر این گونه عبارت ها داشته باشند.
۲.

چگونگی نمایش احساس تعجّب در زبان فارسی؛ بر اساس روش ترکیبی واژگانی و پیکره مدار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال دهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۷ 1 - 17

کلید واژه ها: احساس تعجب زبان شناسی شناختی رویکرد واژگانی طرح واره احساس رویکرد پیکره مدار استعاره مفهومی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۸ تعداد دانلود : ۱۸۱
نبود مطالعات تخصّصی در زمینه احساس تعجّب به نسبت دیگر احساس ها سبب شده تا پژوهش حاضر به بررسی طرح واره و مفهوم احساس تعجّب در زبان فارسی از دیدگاه زبان شناسی شناختی و پیکره ای بپردازد. ازجمله اهداف تعیین شده برای نوشتار پیش رو، ترسیم طرح واره احساس تعجّب برای زبان فارسی و بررسی میزان زایایی حوزه های مبدأ این احساس است. طرح واره احساس نشان می دهد که احساس تعجّب در زبان فارسی چه ساختاری دارد و چگونه نمایش داده می شود. به منظور ترسیم طرح واره از رویکرد واژگانی استفاده و واژه های کلیدی احساس تعجّب و تعبیرهای فرهنگ استعاری ابوالحسن نجفی بررسی شده است. مطالعه حوزه های مبدأ نیز با کمک رویکرد پیکره بنیاد براساس دسته بندی کوچش از حوزه های مبدأ احساس صورت گرفته است و میزان زایایی تعابیر تعجّبی واکاوی شده است. نتایج به دست آمده نشان از آن داشت که در طرح واره احساس تعجّب، به علّت نبود بخش های کنترل و بخش فعالیت، احساس تعجّب با دیگر احساس ها تاحدودی تفاوت دارد؛ همچنین حوزه «بدن» برای نمایش احساس تعجّب کاربرد فراوانی دارد و تمایل به بی حرکتی و سکون در بیشتر موارد مرتبط با تعجّب به روشنی به چشم می خورد.
۳.

وقتی منفی مثبت است: بررسی ساخت نفی تهی در فارسی همدانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره ۱۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶ 1 - 12

کلید واژه ها: نفی تهی بند قیدی وجهیت معرفتی تماس زبانی گویش همدانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۶ تعداد دانلود : ۸۴
در این مقاله به یک ویژگی ساختاری در فارسی همدانی می پردازیم. در این گویش، جملاتی وجود دارند که نشانه منفی بر روی فعل قرار دارد، اما معنای منطقی جمله منفی نیست. در مطالعات رده شناختی این ساخت را ساخت نفی تهی می نامند. با استفاده از پیکره گفتاری گویش همدانی، نشان داده ایم که این ویژگی در برخی بندهای قید زمان، و نیز برای بیان عمل غیرمنتظره و شکایت و ابراز تاسف در بندهای وابسته قیدی به کار می رود. پس از تعیین جایگاه این ساخت ها در مطالعات رده شناختی، سعی در تبیین وجود این ویژگی پرداخته ایم. ابتدا نشان داده ایم که این ساخت در واقع نوعی وجهیت معرفتی را در فارسی همدانی نشان می دهد، که بر عدم قطعیت، عدم امکان و عدم تمایل از سوی گوینده اشاره دارد. همچنین دلیل وجود این ساخت در فارسی همدانی، و نبود آن در فارسی گفتاری (تهرانی)، در این نکته نهفته است که گویش همدانی، این ویژگی را در تماس با زبان ترکی قرض گرفته است.
۴.

تأثیر وزن دستوری بر پسایندسازی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره سیزدهم خرداد و تیر ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۶۸) 187-163

کلید واژه ها: رده شناسی فعل پایان وزن دستوری پسایندسازی ترتیب واژه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۵ تعداد دانلود : ۱۵۰
هدف این پژوهش بررسی تأثیر وزن دستوری بر پسایندسازی سازه های مختلف در زبان فارسی معاصر گفتاری است. با اینکه زبان فارسی زبانی فعل پایان است، اما در موارد متعددی برخی سازه ها در جایگاه پس از فعل قرار می گیرند و اصطلاحاً پسایند می شوند. یکی از عواملی که در این جابه جایی تأثیرگذار است، وزن دستوری است. منظور از وزن دستوری تعداد کلمات درون هر سازه است. در مطالعات رده شناسی عنوان شده است که در اکثر زبان های جهان گرایش کلی به قرار دادن سازه سبک قبل از سازه سنگین است که به تسهیل در تولید و درک گفتار کمک می کند. اما مطالعاتی نیز صورت گرفته است که در زبان های فعل پایانی مانند ژاپنی و کره ای، سازه های سنگین پیش از سازه های سبک قرار می گیرند. درواقع دو نوع رده از این حیث در زبان های جهان وجود دارد. در این پژوهش، با تکیه بر پیکره گفتاری زبان فارسی، به بررسی تأثیر وزن دستوری بر سازه های پسایند شده در زبان فارسی پرداخته ایم. این مطالعه نشان می دهد در زبان فارسی، سازه های سنگین بیش از سازه های سبک در جایگاه پس از فعل قرار می گیرند. به عبارتی فارسی از این حیث در جایگاه پس از فعل، مانند زبان های فعل پایانی همچون کره ای و ژاپنی نیست. درمورد چهار سازه مفعول غیرمستقیم، مسند، فاعل و قید مکان، اصل سازه سنگین پس از سازه سبک دیده می شود و البته موارد محدودی هم وجود دارد که این گرایش در آن ها رعایت نشده است.
۵.

جنس دستوری در زبان آمُره ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های ایرانی سال ۶ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸) 99 - 123

کلید واژه ها: زبان آمُره ای جنس دستوری مطابقه حالت کنایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۶۷
این مطالعه به بررسی جنس دستوری در زبان آمُره ای می پردازد. آمُره ای زبان روستای آمُره از توابع خلجستان استان قُم است و در آن  دو جنس دستوری مذکر و مؤنث وجود دارند. پسوند تصریفی نشانه جنس موُنث  -a/-iya است. این پسوند در واژه های مختوم به همخوان به صورت  -aو در واژه های مختوم به واکه به صورت -iya نمایان می شود. این نشانه ها به اسم، ضمیر، نشانه نکره، صفت و فعل برای تفکیک جنس واژه افزوده می شوند. جنس دستوری فعل، صفت، ضمیر و نشانه نکره براساس جنس هسته گروه اسمی تعیین می شود. جنس حاصل از مطابقه در مابقی اجزای جمله شیوه قاعده مندی برای تشخیص جنس اسامی است. مطابقه جنس فعل و صفت با هر نوع اسم (انسان، جاندار و بی جان) و اسامی جمع نیز مشاهده می شود. اما مطابقه در نشانه نکره تنها در اسامی مفرد منتسب به انسان ها قابل مشاهده است. مطابقه جنس فعل در فعل های زمان گذشته است. در این مطابقه با وجود این که تنها ضمیر سوم شخص مفرد نشانه تصریفی تمایز جنس را دارد و صفات و نشانه حالت تنها با این ضمیر مطابقت دارند، مطابقه جنس در حالت کُنایی فعل گذشته با همه ضمایر قابل مشاهده است. در این زبان و از نظر جنس، فعل های گذشته لازم با فاعل (همراه با نشانه حالت) و فعل های گذشته متعدی با مفعول (با نظام حالت کُنایی) مطابقه دارند.
۶.

بررسی و دسته بندی صفت های مفعولی با رویکرد سرنمون رده شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۰ 33 - 63

کلید واژه ها: صفت مفعولی سرنمون رده شناختی نشان داری اجزای کلام نشانه گذاری ساختاری و بالقوگی رفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۱۸۱
در پژوهش حاضر، برای تعریف و دسته بندی دقیق انواع صفت های مفعولی مشتق و مشتق مرکب، آن ها را در چارچوب نظری سرنمون رده شناختی که رویکردی همگانی به مقولات زبانی است، مورد بررسی قرار دادیم. در نظریه موردِ اشاره، صفات سرنمون و بی نشان صفت هایی هستند که به طبقه معنایی «ویژگی» تعلق دارند و کنش گزاره ای توصیف را انجام می دهند. این دسته صفات، بر پایه نشانه گذاری ساختاری باید از لحاظ صورت ساده باشند و بدون افزودن وند یا حضور در ساخت پیچیده بیایند و صفت هایی که با یک وند اضافه یا ساخت پیچیده به کار روند، نشان دار می شوند. صفات مفعولی که در این پژوهش مورد بررسی قرار دادیم، به دلیل متعلق بودن به طبقات معنایی غیر از طبقه معنایی «ویژگی» نشان دار هستند و از جنبه ساختاری نیز به انواع صفت های مفعولی مشتق و مشتق مرکب گروه بندی می شوند. انواع صفت های مفعولی، رفتارهای مختلفی از جهت داشتن کارکرد صفتی، اسمی و یا هر دو از خود نشان می دهند. پس از گرد آوری انواع صفت مفعولی و بررسی کاربرد آن ها در پیکره بی جن خان و جستجوگر گوگل، غیر سرنمون بودن صفت های مفعولی را بر اساس دو معیار نشان داری رده شناختی یعنی معیار نشانه گذاری ساختاری و بالقوگی رفتاری، نشان داده و وضعیت و جایگاه آن ها را روی نقشه معنایی مشخص می کنیم. افزون بر این، روی نقشه معنایی، نمودارهای بالقوگی رفتاری انواع صفات مفعولی مشتق و مشتق مرکب به طور جداگانه ترسیم و انواع دسته های صفات مفعولی در این نمودارها جای گذاری شدند.
۷.

اصطلاحات صوری و جوهری در زبان فارسی: مطالعه موردی برخی «اگر»- ساخت ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال نهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 109 - 126

کلید واژه ها: دستور ساختی اصطلاحات صوری اصطلاحات جوهری توالی نحوی اگر-ساخت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۱۷۹
نوشتار پیش رو ازمنظر دستور ساختی آن دسته از اصطلاحات صوری و جوهری را در زبان فارسی بررسی می کند که نشانه «اگر» دارند. در حالت متعارف، نشانه «اگر» در جملات شرطی به کار می رود. برای این هدف، با درنظرگرفتن نظرات فیلمور و دیگران (1998)، شواهد فرهنگ فارسی عامیانه (1387) بررسی شده است. اصطلاحات صوری شامل «اگر»، مفاهیمی همچون احتمال ضعیف، انکار و نفی، قطعیت، ترغیب و شرط بندی، تأکید و تهدید را بیان می کنند و اصطلاحات جوهری شامل «اگر»، بیان گر مفاهیمی نظیر آرزو، تعجیل، خواهش، امر محال و اعتراض هستند. یافته ها نشان داد که اصطلاحات صوری، به توالی نحوی غیر متعارف تمایل دارند، امّا اصطلاحات جوهری به توالی نحوی متعارف گرایش دارند؛ همچنین، جابه جایی در توالی نحوی و تغییر زمان افعال در برخی اصطلاحات صوری و جوهری، موجب خروج آن ها از مفهوم اصطلاحی می شود. آهنگ کلام نیز یک ویژگی ساختی متمایزکننده در برخی اصطلاحات صوری و جوهری است.
۸.

بررسی رابطه بین وزن دستوری بند موصولی و حضور و یا عدم حضور ضمیر تکراری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم زبان سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۳ 199 - 223

کلید واژه ها: ضمیر تکراری بند موصولی وزن دستوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴ تعداد دانلود : ۱۱۸
ضمایر تکراری در جایگاهی قرار می گیرند که سازه ای از آنجا حرکت کرده باشد. در زبان فارسی، یکی از جایگاه های این ضمایر در درون بندهای موصولی است. با توجه به تبیین نقشی هاکینز (2004، 1999) برای حضور ضمایر تکراری، در بندهای موصولی، هرقدر فاصله بین هسته بند موصولی و محل سازه هم مرجع با آن در بند موصولی بیشتر باشد، عدم حضور ضمیر تکراری باعث می شود یافتن مرجع سخت تر باشد. این پژوهش، با بهره گیری از آزمایش سنجش سطح خوانش، قضاوت دستوری، آزمایش تولیدی عملکردمحور و آزمایش شنیداری، به بررسی رابطه بین وزن دستوری بند موصولی و حضور یا عدم حضور ضمایر تکراری در جایگاه مفعول پرداخته است. فرض بر این بود که با افزایش وزن دستوری بند موصولی، حضور ضمیر تکراری در جایگاه مفعول، که هدف بررسی این پژوهش است، کمک کننده خواهد بود. در نهایت، داده های هر آزمون جداگانه با نرم افزار SPSS تحلیل شدند. آزمایش هایی که نتایج آنها طبق فرضیه پژوهش بوده اند، در تحلیل های آماری SPSS معنادار نبوده اند؛ یعنی حضور ضمیر تکراری و یا عدم حضور آن، در هر یک از سطوح وزنی، تغییر معناداری ایجاد نمی کند. به علاوه، رابطه بین وزن دستوری و حضور ضمیر تکراری نیز معنادار نبود؛ یعنی سخنگویان فارسی زبان فارغ از هر نوع وزن دستوری، به میزان زیادی ضمیر تکراری استفاده می کنند.  
۹.

جامعه در آینه زبان؛ بررسی سِیر خشونت، ادب، غم و شادی در جامعه فارسی زبان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره هفدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 87-112

کلید واژه ها: خشونت ادب غم و شادی استعاره مفهومی زبان شناسی شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲ تعداد دانلود : ۱۶۷
زبان پدیده ای اجتماعی است. آنچه در جامعه می گذرد، در زبان منعکس می شود. به همین دلیل، مطالعه اجتماعی زبان می تواند واقعیت هایی را در مورد جامعه زبانی نشان دهد. اگر جامعه ای خشن، بی ادب یا غمگین باشد، در زبان جلوه گر می شود. با این فرض، مقاله حاضر به بررسی سیر سه ویژگی اجتماعی خشونت، ادب، و غم و شادی و بازتاب آن در زبان فارسی در پنج دهه گذشته می پردازد. دو پرسش اصلی پژوهش این است: آیا جامعه فارسی زبان در پنج دهه گذشته خشن تر، بی ادب تر و غمگین تر شده است؟ آیا بین رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی و سیر این تغییرات رابطه ای وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها پیکره ای زبانی از پنج دهه گذشته تحلیل شد که شامل فیلم های سینمایی، روزنامه ها، داستان ها، سخنرانی های سیاست مداران و ترانه ها بود. پیکره به پنج دهه تقسیم شد که در هر دهه یک یا چند رخداد مهم سیاسی و اجتماعی در کشور روی داده است: دهه پنجاه (انقلاب)، دهه شصت (جنگ)، دهه هفتاد (سازندگی و اصلاحات)، دهه هشتاد (مهرورزی و مسائل انتخابات) و دهه نود (اعتدال و تحریم). در این پیکره به دنبال یافتن، تحلیل و تعیین فراوانی ابزار زبانی بوده ایم که ویژگی های مدّ نظر را نشان می دهد؛ مانند استعاره ها، صفات، صورت های خطاب، و دشواژه ها. این مطالعه نشان می دهد که به صورت کلّی جامعه فارسی زبان حداقل در دو دهه گذشته خشن تر، بی ادب تر و غمگین تر شده است. همچنین ارتباط مشخصی بین رخدادهای اصلی سیاسی-اجتماعی در هر دهه و میزان افزایش یا کاهش ویژگی های مذکور دیده می شود.
۱۰.

بسامد و امکانات دستوری نمود(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۲ 61-84

کلید واژه ها: اصل بسامد انگیزش اقتصاد انگیزش تصویرگونگی نمود دستوری شدگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۶ تعداد دانلود : ۲۹۸
اصل بسامد زبانی یکی از عوامل درونزبانی است که بر اساس آن زبان تمایل به صرف کمترین انرژی برای تلفظ و بیان ساختهای مختلف زبانی دارد. فرضیههای مطرح در این زمینه که بر پایه دو دیدگاه تاریخی و همزمانی بررسی شدند، عبارتند از: افزایش و یا کاهش امکانات دستوری نمود در گذر زمان حاصل بسامد آن است، یعنی هرگاه هر یک از انواع نمود آغازی، مستمر و تکمیلی در گذر زمان بسامد بیشتری پیدا کرده، از امکانات بیانی و دستوری آن کاسته شدهاست و برعکس. فرضیه دوم نیز که در قالب نگاه همزمانی است بیان میکند، هر یک از انواع نمود در فارسی معاصر که بسامد بیشتری دارد، دارای امکانات دستوری و صوری کمتری است. لذا پیکرهای از متون فارسی نو متقدم و فارسی معاصر که شامل 8549 بند فعلی است، فراهم آوردیم. ابتدا امکانات بیانی هر یک از انواع نمود آغازی، مستمر و تکمیلی و سپس بسامد هر یک را شمردیم و دادههای بهدست آمده را در دو دوره مذکور مورد مقایسه قرار دادیم. نتایج بهدستآمده از تحلیل و بررسی پیکره پژوهش صحت هر دو فرضیه را تآیید میکند، یعنی بین کاهش یا افزایش تعداد امکانات دستوری نمود در گذر زمان و بسامد آنها رابطه معکوس وجود دارد. در مورد فرض دوم نیز وجود رابطه معکوس بین بسامد و تعداد هر یک از انواع نمود در مقایسه با دیگر انواع آن تأیید شد.
۱۱.

بررسی گفتمان نمای چندوجهیِ «دیه» (دیگر) در گویش همدانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 171-193

کلید واژه ها: دیگر گفتمان نما گویش همدانی پیکره تحلیل گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۱۸۵
نقش اصلی گفتمان نما برقراری ارتباط میان کلام و موقعیت گفتمان، یعنی تعامل بین گوینده و شنونده، بیان نگرش گوینده و سازمان دهی متن است. مقاله حاضر به واکاوی نقش های مختلف نقش نمای گفتمانیِ «دیه» (در فارسی «دیگر») در گویش همدانی می پردازد. برای نیل به این هدف، از حدود ۶ ساعت فایل صوتی و تصویری از پیکره گویش همدانی استفاده شده است. این نقش نما در گویش همدانی بسامد بالایی دارد و چندنقشی است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که این گفتمان نما در کارکرد بینافردی، نقش هایی چون بیان نگرش، تأکید، درخواست تأیید و پاسخ غیرمستقیم (طفره رفتن یا ارجاع به دانش مشترک میان گوینده و شنونده) را ایفا می کند. و در کارکرد متنی، به حفظ یا دادن نوبت، نشان دادن توالی یک رویداد، پایان دادن به یک موضوع یا به بیان توضیح، توجیه، تضاد یا نتیجه در رابطه با گزاره پیشین یا بعدی کمک می کند. بررسی آهنگ کلام با استفاده از نرم افزار Praat، نشان می دهد این گفتمان نما بسته به نقش های متفاوت، الگوی آهنگی متفاوتی دارد.
۱۲.

بررسی تاریخی نقش های تکواژ «مگر»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 121-141

کلید واژه ها: مگر زبان شناسی پیکره ای پرسش واژه پیش اضافه ذهنی شدگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۱۶۱
این مقاله به بررسی نقش های مختلفی پرداخته که «مگر» از قرن چهارم هجری تاکنون در متون زبان فارسی برعهده داشته است. به این منظور پیکره ای مشتمل بر 24 عنوان کتاب از سه دوره تاریخی قرن های چهارم تا هفتم، هشتم تا یازدهم و دوازدهم تا زمان حاضر تهیه شد. از این سه دوره، تعداد 360 جمله که شامل «مگر» هستند استخراج شد. پس از بررسی و دسته بندی آنها دو کارکرد عمده برای «مگر» به دست آمد: کارکرد پرسشی و غیرپرسشی. ویژگی های هرکدام به تفصیل بررسی شد. هر دسته شامل زیرمجموعه هایی است که ویژگی های نحوی خاص خود را دارند. اما به طور کلی، نقش پرسشی «مگر» در حدود این 12 قرن روندی افزایشی را نشان می دهد و نقش غیرپرسشی آن روبه کاهش بوده است. همچنین به نظر می رسد در متون مکتوب «مگر» در حال عبور از مرحله غیرذهنی به ذهنی شدگی است.
۱۵.

تغییرپذیری در اصطلاحات دارای نام اندامِ سر در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان فارسی و گویش های ایرانی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (شماره ۸) 7-35

کلید واژه ها: اصطلاحات تغییرپذیری نام اندام تصویرگونگی اقتصاد زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۳۷۰
پیکره این پژوهش، شواهدی هستند که نجفی (1378) برای اصطلاحات دارای نام اندامِ سر ذکر کرده است. شیوه های تغییرپذیری مطرح در مون (1998) و لانگ لاتز (2006) هم چارچوب نظری اند. یافته ها نشان می دهد اصطلاحات نام اندامی زبان فارسی به واسطه فرایندهای اضافه سازی، جابه جایی نحوی، جایگزینی و حذف، در سطوح مختلف تغییرپذیرند. تغییرپذیری در سطح نحوی به صورت پسایند شدگی، قلب نحوی، مصدر شدگی و اسم مصدرشدگی، مجهول شدگی، تغییرپذیری نقشی، اضافه سازی گروه حرف اضافه ای و حذف فعل دیده می شود. در سطح معنایی، تغییرپذیری از طریق چندمعنایی و ایهام شدگی روی می دهد. تغییرپذیری در سطح واژگانی شامل فرایندهای اضافه سازی اسم، صفت، قید، جایگزینی اسم، جایگزینی فعل و حذف فعل است و در سطح واژی نحوی نیز اضافه سازی یای نکره و نشانه های جمع مشاهده شد. بررسی ها نشان می دهد که فرایندهای اضافه سازی و جابه جایی نحوی، نشانگر تمایل اصطلاحات به رعایت اصل تصویرگونگی کمیّت و تصویرگونگی پیچیدگی هستند. در عین حال، فرایندهای چندمعنایی، ایهام سازی، تغییرپذیری نقشی و حذف، نشان از رعایت اصل اقتصاد می دهند.
۱۶.

دراسه تحلیلیه للتضاد الإیدیولوجی للبطل فی ترجمه مقامات الحریری حسب نموذج فورکیلاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۳ 37 - 67

کلید واژه ها: فورکیلاف التضاد الإیدیولوجی مقامات الحریری جلدی جلشاهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۱۳
تسعی هذه المقاله لدراسه التضاد الإیدیولوجی للبطل(أبو زید السروجی) فی ترجمه «مقامات الحریری» وذلک طبقاً لنموذج فورکیلاف (1989- 1995) الثلاثی الأبعاد. فی هذا المضمار هناک خمسون مقامه تحتوی علی المجموعه الإحصائیه لهذا البحث؛ حیث یعتمد التضاد الإیدیولوجی للبطل، ضمن البنیه المنتظمه علی أساس التوصیف الظاهری للبطل، والخدع الکلامیه الخاصه به، والمضمون الکلامی، والأثر الخطابی والنتائج المتضاده؛ ورصد هذه النتائج التی تشیر إلی خطاب البطل الساحر- بواسطه مضمون الموعظه والإرشاد بحد ذاته من جهه والسعی لخداع وإغواء الآخرین من خلاله من جهه أخری للوصول إلی المراد(الإستجداء، والإفشاء، وتنویر عامه الناس) حیث إن مجموعه هذه الخصائص الخطابیه تُظهر البطل فی کل مقامه متناقضاً ومزدوجاً(نصف جید نصف سیء). ومن جهه أخری فإن المترجم من خلال تأصیل عناصر الهویه، والحکایات والتطبیع الإیدیولوجی والترجمه الإصطلاحیه ولفظ بلفظ، کان یسعی إلی إنتقال وإفشاء التضاد الإیدیولوجی للبطل فی إطار البُنی اللغویه- الإیدیولوجیه.
۱۷.

طبقه بندی انواع صفات فاعلی از دیدگاه سرنمون رده شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 95-134

کلید واژه ها: صفت فاعلی سرنمون رده شناختی نشان داری و اجزای کلام نشانه گذاری ساختاری و بالقوگی رفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۴ تعداد دانلود : ۲۲۹
در پژوهش حاضر، برای تعریف و دسته بندی دقیق انواع صفات فاعلی مشتق، مرکب و مشتق مرکب، آنها را در چارچوب نظری سرنمون رده شناختی که رویکردی همگانی به مقولات زبانی است، مورد بررسی قرار دادیم. در نظریه مذکور، صفات سرنمون و بی نشان صفاتی هستند که به طبقه معناییِ «ویژگی» تعلق دارند و کنش گزاره ای توصیف را انجام می دهند و این دسته صفات طبق نشانه گذاری ساختاری باید ازلحاظ صورت ساده باشند و بدون افزودن وند یا حضور در ساخت پیچیده بیایند و صفاتی که با یک وند اضافه یا ساخت پیچیده به کار روند، نشان دار می شوند. انواع صفات فاعلی یک دست نیستند و رفتارهای مختلفی از جهت داشتن کارکرد صفتی، اسمی یا هردو از خود نشان می دهند. پس از بررسیِ انواع صفات فاعلی در این پژوهش، براساسِ دو معیار نشان داریِ رده شناختی یعنی معیار نشانه گذاری ساختاری و بالقوگی رفتاری، غیرسرنمون بودن صفات فاعلی را نشان دادیم و وضعیت و جایگاه آنها را روی نقشه معنایی مشخص کردیم. به علاوه، درون نقشه معنایی، نمودارهای بالقوگیِ رفتاریِ انواع صفات فاعلی مشتق، مرکب و مشتق مرکب به طور جداگانه ترسیم و انواع دسته های صفات فاعلی درون این نمودارها جای گذاری شدند.
۱۸.

بررسی کمّی ابزارهای انسجام در متن عربی و ترجمه فارسی پنج مقامه از مقامات حریری براساس نظریه نقش گرای نظام مند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۲) 1 - 23

کلید واژه ها: نقش گرای نظام مند ابزار انسجام مقامات حریری دیناریّه برقعیدیّه مرویّه شیرازیّه تنیسیّه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۰ تعداد دانلود : ۵۱۹
در این مقاله برپایه نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی، میزان حضور ابزار انسجام در یک دهم از مقامات پنجاه گانه حریری به شکل تطبیق متن اصلی با ترجمه آنها بررسی می شود. در دستور نقش گرای هلیدی، زبان اصلی ترین وسیله انتقال فرهنگی است و هر عنصری از آن برپایه نقش معین در نظام کلی زبان معرفی می شود. در این نظام، ابزار مختلفی برای نشان دادن انسجام در متن به کار می رود. جامعه آماری این پژوهش پنج مقامه از مقامات پنجاه گانه حریری است؛ مقامه هایی مانند دیناریّه، برقعیدیّه، مرویّه، شیرازیّه و تنیسیّه که هم ازنظر محتوا (توجیه فقر و گدایی) بیانگر کلیت مقامات است و هم ازنظر لفظ و متن، انسجام کامل تری دارد. با بررسی متن و ترجمه آن برپایه این الگو، این نتایج به دست آمد: نخست آنکه در متن اصلی و ترجمه، میزان انسجام ازنظر کمّی در ابزارهایی مانند حذف، ترادف، هم آیی و شمول معنایی هماهنگ نیست و این به سبب رویکرد دوگانه مترجم (ترجمه آزاد و ترجمه لفظ به لفظ) و نیز اختلاف در حوزه معناییِ واژه و ساختار دستوریِ زبان اصلی و ترجمه است. دیگر آنکه حریری به لفظ بسیار توجه دارد و به دیگر رفتارهای نویسندگی بی توجه است و همین در ابتدا متن را اندکی نابسامان و بی هدف جلوه می دهد؛ اما این کتاب دربردارنده ویژگی های سه گانه آموزش زبانی و بیان روایی و روشنگری اجتماعی، همراه با عوامل انسجامی است؛ همچنین ترجمه فارسی ِآن از ظرفیت لازم برای نمایش میزان حضور ابزار انسجام برخوردار است؛ به ویژه ترجمه بررسی شده که آمیخته ای از هر دو نوع ترجمه است.
۱۹.

چیدمان سازه ها در زبان فارسی متأثر از وزن دستوری: تبیینی پردازش محور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره نهم آذر و دی ۱۳۹۷ شماره ۵(پیاپی ۴۷) 35-65

کلید واژه ها: ترتیب سازه ها وزن دستوری پردازش زبانی اصول بهره وری حرکت دستوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۶ تعداد دانلود : ۴۷۷
بر اساس نظریۀ کنشی ترتیب واژگانی 1 و اصول بهره وری 2 در دستور ( Hawkins , 1994, 2004 )، چیدمان سازه ها ی زبانی متأثر از راندمان پردازشی است. به بیان شفاف تر، سازه ها به نحوی مرتب می شوند که پردازش زبانی را تسهیل کنند. این پژوهش با بهره گیری از تکلیف برخط خوانش جمله، با هدف بررسی نقش وزن دستوری در عملکرد حرکت سازه ها به جایگاه پسافعلی و تحلیل سطح پردازشی جملات در صورت بندی های متناظر شکل گرفت. تکلیف پیش گفته به عنوان الگویی مناسب برای تحلیل سطح پردازشی ساخت های نحوی، در محیط نرم افزار Open Sesame طراحی شد. دو مجموعۀ 24 جمله ای در سه سطح وزنی (سبک، متوسط و سنگین) و دو سطح ساختاری (سازه در جایگاه بی نشان پیش فعلی و پسافعلی) برای 40 آزمودنی فارسی زبان دارای تحصیلات دانشگاهی (سنین 18 تا 40 سال) که به شیوۀ تصادفی انتخاب شدند ارائه شد. مجموعۀ نخست شامل جملات دارای بند موصولی و مجموعۀ دوم جملات حاوی سازۀ پسایند شده و جملۀ متناظر غیرمقلوب بود. پس از هر جمله، یک پرسش بلی/ خیر مطرح شد. داده ها با نرم افزار SPSS و آزمون تحلیل واریانس تحلیل شد. در وزن دستوری سبک، وقتی سازۀ مورد مطالعه در جایگاه بی نشان قرار دارد، سرعت زمان خوانش به نسبت جملات متناظر پسافعلی بیشتر است، حال آنکه این الگو با افزایش وزن دستوری برعکس می شود؛ به بیان دیگر، در وزن دستوری متوسط، حرکت پسافعلی سازه ها، به کاهش میانگین خوانش جمله منجر می شود. این کاهش به مراتب در حالت سنگین معنادارتر است. ترتیب سازه ها و گشتار حرکت نسبت به وزن دستوری سازه ها حساس است؛ درنتیجه، گرایش سنگینی پایانی در زبان فارسی در رابطه با ساخت های پیش گفته با انگیزش افزایش راندمان پردازشی تأیید می شود.
۲۰.

The Effects of Bilingualism on Basic Color Terms in Persian(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Iranian Journal of Applied Language Studies,Vol ۱۰, No. ۲, ۲۰۱۸ 1 - 26

کلید واژه ها: sequential bilinguals basic color terms Persian list task Kurds

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۸ تعداد دانلود : ۳۵۶
This study is to determine how bilingualism could influence the list of Persian basic color terms and their order. Using a monolingual Persian and a bilingual Kurd sample students, and a color list task, it is assumed that bilingualism could change the ordering of the non-basic color terms in the second language, but not the basic ones. Another assumption is that, the old usual methods for obtaining mean position and saliency, based on Sutrop (2001) would not determine the BCTs in Persian. The data suggest that Persian has 6 BCTs; Qermez, Âbi, Sabz, Zard, Siyâh, and Sefid. The BCTs are retrieved by monolinguals much faster than bilinguals. Mean Position and frequency in school and university students had differences in number supporting the hypothesis that staying for more than two years in a bilingual environment and L2 use frequency are the two effective factors in BCTs order.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان