علیرضا دهقان

ریسک پذیری سلامت گروه های حساس و پرخطر، موضوعی است که در آغاز اپیدمی کرونا مورد توجه رسانه ها و کاربران رسانه های اجتماعی در ایران قرار گرفت. تحقیق با این فرضیه که نگاه افکار عمومی به سیاست حوزه سلامت این است که گروه های خطرپذیر از جمله گروه سنی سالمندان به طور عادی، نیازمند حمایت بهداشتی، روانی و اجتماعی بیشتری هستند، بالطبع از دولت ها و نظام درمانی انتظار می رود در بحران کرونا، اقدامات بیشتری برای مراقبت از این گروه سنی انجام گیرد. این تحقیق به هدف دست یافتن به رویکرد رسانه ها و فضای مجازی کشور نسبت به سالمندان به عنوان یکی از گروه های حساس و آسیب پذیر در اپیدمی کرونا به دنبال پاسخ به این سوال است که نگاه رسانه ها و کاربران فضای مجازی به سالمندان در ایران و غرب چگونه است؟ پژوهش حاضر به منظور دستیابی به نوع نگاه رسانه های مختلف کشور به موضوع کرونا و سالمندان در ایران و غرب به مطالعه رسانه های چاپی، برخط و شبکه های اجتماعی پرداخته است و برای دست یافتن به نگاه رسانه های مختلف به گروه های پرخطر در بحران کرونا از «داده های بزرگ» و تکنیک «داده کاوی» استفاده کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که رسانه ها و کاربران ایرانی با رویکردی مثبت، اخلاقی و حمایتی به مراقبت از سالمندان در بحران کرونا تأکید دارند و نسبت به رفتارهای داخلی و خارجی که بی توجه به وضعیت این گروه سنی- اجتماعی در بحران کرونا است به شدت واکنش منفی نشان می دهند. در این میان، برخی از رسانه ها و کاربران به مقایسه برخورد متفاوت ایرانی ها و غربی ها در رابطه با سالمندان به عنوان یکی از گروه های حساس در بحران کرونا پرداخته اند و با رفتارهایی در فضای مجازی همانند هشتک ایران قوی، نظام اجتماعی ایران را اخلاقی تر از غرب دانسته اند.

هدف از پژوهش حاضر مطالعه ی ابعاد نظارت والدین بر استفاده فرزندانشان از اینترنت، کارایی این الگوها و دیدگاه آنها نسبت به تاثیرات اینترنت بر فرزندانشان است. با روش تحقیق کیفی مصاحبه عمیق با ده تن از پدرها و ده تن از مادرها مقوله های مشترک مربوط به الگوهای نظارت والدین بر استفاده فرزندانشان از اینترنت، کارایی الگوهای نظارت در کنترل دسترسی فرزندانشان به محتوای نامناسب اینترنتی و دیدگاه والدین نسبت به تاثیرات اینترنت را شناسایی کرده ایم. مهمترین نتایج تحقیق نشان می دهد که نظارت اقتدارگرایانه بصورت ایجاد محدودیت زمانی در دسترسی فرزندانشان به اینترنت رایجترین الگوی نظارت بین والدین است زیرا آنها دیدگاه کاملا منفی نسبت به تاثیرات اینترنت دارند. الگوی نظارت همراهی اجتماعی به این صورت که والدین همزمان با فرزندانشان از اینترنت استفاده کنند تا بر فعالیت های مجازی فرزندانشان نظارت کنند رواج کمی دارد. در پایان این مقاله، با توجه به ضرورت اطلاع رسانی به والدین نسبت به الگوهای کارامد نظارت بر استفاده فرزندانشان از اینترنت پیشنهادهایی به والدین  و با توجه به خلأهای پژوهشی درباره این موضوع پیشنهادهایی به پژوهشگران رسانه های نوین بیان می شود.

سلبریتی ها به مثابه محصول رسانه ها، نقشی تأثیرگذار در جوامع و فرهنگ رسانه ای شده امروز ایفا می کنند. از سوی دیگر، به مدد افزایش نفوذ رسانه های جدید در میان مخاطبان، سلبریتی ها به ابزارهای ارتباطی بی واسطه و همه جا حاضری دست یافته اند که با ترویج هرچه بیشتر فرهنگ شهرگی می توانند بر نگرش کاربران و نحوه مواجهه آنها با موضوع های مختلف زندگی روزمره تأثیر بگذارند. این پژوهش، به دنبال پاسخ به این سؤال ها است که شهروندان شهر تهران، تا چه میزان در کنش ها و نگرش های روزمره خود از فرهنگ شهرگی تأثیر می پذیرند؟ دلایل جذابیت سلبریتی ها و علت گرایش شهروندان به اخبار آنها چیست؟ روش نیل به پاسخ سؤال ها پیمایش و ابزار آن پرسشنامه بود که از میان جامعه آماری 4 میلیون خانواری ساکن در مناطق 22 گانه تهران، پس از نمونه گیری تصادفی، در میان 382 نفر توزیع شد. یافته ها نشان داد که نزدیک به 80 درصد از پاسخگویان، اخبار سلبریتی ها را پیگیری می کنند. همچنین بر اساس یافته ها هرچه تحصیلات، سن و طبقه اجتماعی پاسخگویان بیشتر باشد، میزان گرایش آنها به اخبار سلبریتی نیز بیشتر است. از میان 12تیپ سلبریتی، به ترتیب سلبریتی های حوزه سینما و تلویزیون، موسیقی و ورزش بیشترین محبوبیت را میان پاسخگویان داشتند و کمترین محبوبیت نیز مربوط به سلبریتی های سیاسی است. دلایل جذابیت سلبریتی ها برای پاسخگویان، ذیل پنج مقوله جذابیت و پوشش ظاهری، سبک زندگی مدرن، شیوه تفکر، مسئولیت پذیری اجتماعی و قابل اعتماد بودن به عنوان رهبران فکری جامعه قابل تبیین است.

هدف این مقاله، مطالعه چگونگی تضعیف دموکراسی با وجود افزایش تعداد رسانه های دولتی و خصوصی در بنگلادش است. برای رسیدن به این هدف، با توصیف وضعیت رسانه های بنگلادش و با استفاده از مدل پروپاگاندای هرمن و چامسکی، پوشش خبری رسانه ها در مورد برخی موضوعات مهم و رابطه آن با وضعیت دموکراسی در بنگلادش را تحلیل کرده ایم. نتیجه گیری این مقاله این است که پوشش خبری رسانه ها در دوره زمانی سه ماهه به نفع گروه های غالب سیاسی و اقتصادی بوده است. با وجود تفاوت زیاد در زمینه های اقتصادی، سیاسی، دینی و فرهنگی با آمریکا، مدل پروپاگاندا با اصلاح یک فیلتر، در مورد بنگلادش هم تعمیم پذیر است. افزون بر این، پوشش خبری رسانه های بنگلادش با هم تفاوت زیادی ندارند و به گسترش و تحکیم دموکراسی در این کشور کمک چندانی نمی کنند.  

در بازار رقابتی امروزی، منابع انسانی مهم ترین مزیت رقابتی و سرمایه سازمانی محسوب می شوند. ازاین رو، توجه ویژه ای به نقش استعداد در سازمان معطوف شده است. از مهم ترین مقوله های مرتبط با استعداد، مدیریت بهینه جذب و نگهداشت استعدادهاست. هدف این مطالعه، شناسایی و رتبه بندی مهم ترین عوامل تأثیر گذار در جذب و نگهداشت استعدادها در دانشگاه است. این مقاله یک مدل ارزیابی را مبتنی بر فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای رتبه بندی این عوامل به کار گرفته است. این مطالعه در دانشگاه تهران (به منزله بهترین دانشگاه کشور) انجام شد. بدین منظور، پرسش نامه مقایسه های زوجی طراحی و داده ها با استفاده از این پرسش نامه، از رؤسای دانشکده ها جمع آوری شد. نتایج نشان داد که شاخص برند و شهرت دانشگاه و زیرشاخص الگوبودن در شبکه دانشگاهی، در بین شاخص ها و زیرشاخص های تعیین شده، بیشترین تأثیر گذاری را در جذب و نگهداشت استعدادها در دانشگاه تهران دارند.

هدف از این پژوهش مطالعه ضرورت ایجاد نظام رتبه بندی از دید والدین است. در مطالعه این ضرورت، ابعاد نظارت والدین بر رفتار بازی فرزندان را نیز مورد مطالعه قرار دادیم. با روش تحقیق کیفی مصاحبه عمیق مقوله های مشترک مربوط به الگوهای نظارت، انواع والدین بر اساس دیدگاه نسبت به نظام رتبه بندی و بازی فرزندان و دیدگاه نسبت به تأثیرات بازی ها را شناسایی کردیم. با کمک ادبیات تحقیق و مقوله های استخراج شده رواج هر مقوله را در پیمایشی از 230 پدر و مادر مطالعه کردیم. مهم ترین نتایج تحقیق بیانگر آن است که الگوی نظارت محدودکننده زمانی به دلیل عدم وجود مکانیسم های دیگر نظارت در ایران، رایج تر است. در مقایسه با دیگر مقوله های مربوط به دیدگاه نسبت به نظام رتبه بندی، مقوله والدین مشتاق کسب آگاهی نسبت به شیوه های نظارت بر رفتار بازی فرزندان رایج تر است. اغلب والدین نسبت به تأثیر بازی ها بر فرزندان خود دیدگاه کاملاً منفی دارند. تحلیل رابطه بین داده های پیمایش نشان می دهد هر چه سن فرزندان کمتر باشد میزان نظارت والدین بر انجام بازی های ویدئویی فرزندان و اهمیت ایجاد نظام رتبه بندی از نظر آن ها افزایش می یابد.

ایموجی ها و استیکرها به عنوان بخشی از ارتباطات بصری در شبکه های پیام رسان فوری در میان کاربران این شبکه ها محبوبیت و کاربرد فراوانی پیداکرده است. به نظر می رسد ابراز احساسات از طریق ایموجی ها و تصاویر برای کاربران راحت تر از نوشتن کلمه یا متن است. تاکنون پژوهش چندانی در مورد رواج این پدیده و پیامدهای احتمالی آن در فارسی صورت نگرفته است. نویسندگان این مقاله برای فهم چیستی معانی استیکرهای شبکهپیام رسان فوری نمونه هایی از استیکرهای شبکه پیام رسان وایبر رادر سال 1393 شمسی، پیش از محدود شدن وایبر در کشور نشانه شناسی [1]کردند تا معانی پنهان در این اشکال ارتباطی جدید را شناسایی کنند. نتایج این تحقیق نشان داد که استیکرها سبک زندگی مصرفی را ترویج و جامعه ای نمایشی را بازتولید می کنند. این پژوهش که با نشانه شناسی ده مجموعه استیکر از شبکه پیام رسان وایبر انجام شد، نشان داد که اقلیتی کوچک و عمدتاً سفیدپوست، جوان و خوشگذران در موقعیت هایی مانند خرید و مسافرت در حال گذران وقت هستند. محوری ترین پیام استیکرها «خوش باشی» ارزیابی شد و این که در این تصاویر توجهی به حوادث جدی دنیای واقعی نشده است. [1]- لازم به ذکر است هر نمونه، خود شامل حدود سی تصویر است. پس ده نمونه در حقیقت شامل 300 تصویر متفاوت است.

در این مقاله شش رویداد در رسانه های اجتماعی که از جنبه های اخلاقی محل بحث کاربران ایرانی قرار گرفته اند مطالعه شده است. این شش رویداد در فاصله سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ در فیس بوک، اینستاگرام و یوتیوب آغاز شده اند، اما دامنه مباحث مربوط به آنها در سایر رسانه ها و وب سایت های فضای مجازی گسترش پیدا کرده است. مطالعه به شیوه کیفی با رویکرد اکتشافی انجام شده و کامنت های کاربران حول این شش رویداد مبنای تحلیل بوده است. از میان هزاران کامنت کاربران فضای مجازی درباره هر رویداد، در مجموع ۳۹۶ کامنت برای تحلیل انتخاب شدند. این تعاملات در قالب مدل کیفی برآمده از دل داده ها با عنوان «هرم کنش گری کاربران در تقابل های اخلاقی رسانه های اجتماعی» ارائه شده است.

از آنجا که امروزه صنعت گردشگری، اهمیت بسیار زیادی در توسعه نظام اقتصادی جوامع دارد و کشورها در جذب گردشگران بین المللی به رقابت می پردازند، پرداختن به بازاریابی و به ویژه موضوع انتخاب بازار هدف، از جمله مسائل مهم هر مقصد گردشگری به شمار می رود. هدف این پژوهش، شناسایی مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر بازارهای هدف صنعت گردشگری ایران و اولویت بندی بازارهای هدف است. این پژوهش، نوعی رویکرد تصمیم گیری فازی ترکیبی شامل فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) و روش شباهت به گزینه ایده آل فازی (FTOPSIS) را برای اولویت بندی بازارهای هدف به کار می گیرد و از متخصصان حوزه گردشگردی به منظور شناسایی و مقایسه عوامل تأثیرگذار بر انتخاب بازار هدف، بهره می برد. یافته ها نشان می دهد روش تحلیل توسعه ای به کار رفته در FAHP ممکن است به تصمیم های اشتباهی منجر شود. از این رو در این پژوهش از روش وانگ و چن به منظور محاسبه وزن شاخص ها در FAHP فازی استفاده شد. نتایج نشان داد تصویر ذهنی، روابط سیاسی و میزان خرجکرد گردشگران، مهم ترین عوامل مؤثر در انتخاب بازار هدف است. بر این اساس کشور چین از بین بازارهای هدف در رتبه اول و هلند در رتبه آخر قرار گرفت.

ارتباطات بین فرهنگی از جمله مباحثی است که در سا ل های اخیر مطرح شده است. در این بین، میلتون بنت طیف شش مرحله ای از نحوه مواجهه با تفاوت فرهنگی را مطرح کرده است که از قوم مداری مطلق تا نسبی گرایی مطلق را شامل می شود. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که آیا الگوی مبتنی بر منابع اسلامی با یکی از شش مرحله فوق تطابق دارد و یا الگوی مستقلی را برای ارتباطات بین فرهنگی مطرح نموده است؟ نتیجه بررسی ها نشان می دهد که این الگو در چارچوب هیچ کدام از مراحل مذکور نمی گنجد، بلکه نظریه ای مستقل است. در این مقاله تلاش شده اصول اساسی آن با تکیه بر آیات و روایات اسلامی تبیین گردد.

فضای مجازی، فضاهای فرهنگی جدیدی برای گفتمان های عمومی از طریق زبان به وجود آورده است. وبلاگ های خبری به عنوان یکی از فضاهای فرهنگی جدید علاوه بر رسانه های خبری قدیمی، کنشگران جدیدی در فرایند خبری هستند و در بسیاری از موارد، تبدیل به منبع مهم خبری برای بیشتر افراد جامعه شده اند. این وبلاگ ها به عنوان شکلی از ارتباطات عمومی و فضای جدید بازنمایی در غرب و به ویژه در ایالات متحده، نقش مهمی در بازنمایی از دیگری و شکل گیری دیدگاه های بسیاری از مردم آمریکا در باب اسلام و بیشتر دربارة مسلمانان دارند. هدف این مطالعه، شناخت و تحلیل کلیشه های شرق شناسی مسلمانان در زبان وبلاگ های خبری آمریکایی با رویکرد انتقادی، با استفاده از روش تحلیل خوشه است. تحلیل، نشان داد که نمایش آن ها از مسلمانان و اسلام به عموم خوانندگان، تصویر منفی بوده و هنگام اشاره به مسلمانان به طور مکرر از کلیشه های شرق شناسی پنهان و آشکار در متن وبلاگ های خبری استفاده می کنند که برگرفته از ارزش های مسلط و حاکم آمریکایی است و با توجه به ویژگی های فضای مجازی و وبلاگ ها، تغییرات خاصی در بازنمایی صورت نگرفته است. از این رو، کلیشه های شرق شناسی تاریخی مسلمانان در رسانه های ارتباط جمعی غرب، در وبلاگ های خبری آمریکایی احیاء و تقویت شده و این امر، بیانگر ادامة سلطه و غلبة غرب بر شرق به شکل نوین است.

هدف اصلی این مقاله، بسط چارچوب مفهومی فرهنگ هواداری و نشریات هواداری، به هواداری فوتبال و تحلیل وبلاگ های هواداران تیم فوتبال استقلال تهران بر اساس فرصت ها و چالش هایی که فضای مجازی در اختیار کاربران/ هواداران این باشگاه قرار می دهد، بوده است. به عبارت دیگر، مقاله در پی پاسخ به این مسئله است که هواداران فوتبال در ایران تا چه میزان توانسته اند از امکانات این فضای نمادین و مفهومی برای برساختن «هویت هواداری مجازی» مبتنی بر تعامل و ارتباط استفاده کنند. به همین منظور، برای مطالعه بازنمایی فرهنگ هواداری فوتبال در فضای مجازی، با تکیه بر مفاهیم «تمایزبخشی و تبعیض»، «تولیدگری و مشارکت»، «انباشت سرمایه» و نیز خصیصه های فضای سایبر، نمونه ای از وبلاگ های هواداران تیم استقلال تهران تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد در بیشتر وبلاگ های هواداری، نوید و وعده شکل گیری جماعتی از هواداران مبتنی بر تعاملات گسترده و معنادار محقق نشده است؛ بنابراین، وبلاگ های هواداری، بیشتر نوعی مجله هواداری منفرد هستند تا فضای تعاملی عام» مبتنی بر خصیصه های فضای مجازی. بر اساس این یافته ها، می توان استباط کرد که هواداری فوتبال در ایران هنوز تا حد زیادی وابسته به رسانه جمعی تلویزیون است.

مقاله حاضر درصدد است به دلایل درک رسانه‌های نوین، نظام‌های چند رسانه‌ای و به‌طور نمونه بازی‌های رایانه‌ای، از رهگذر گسست معرفت شناسانه بپردازد. این مقاله به این پرسش پاسخ می‌گوید که مطالعه بازی‌های رایانه‌ای، چه حوزه‌هایی را شامل می‌شوند و چرا نیازمند گذر از مرزبندی رشته‌های دانشگاهی و در نتیجه ترکیب‌بندی منحصر به فرد هستند؟ چنانچه بتوان از حوزه نوپدیدی به نام ""مطالعه بازی‌های رایانه‌ای"" سخن گفت، مرز این حوزه از نظر روش شناسی و همچنین به لحاظ نظری چگونه معین می‌شود؟ مقاله حاضر با پرداختن به نمودهای متنوع جهان بازی رایانه‌ای، در صدد است مباحثی را در حوزه معرفت‌شناسی این رسانه در حال گسترش ارائه کند و از راه بازترکیب بندی نظری، ضمن ارائه جستارهایی در خصوصِ پرسش‌های بنیادی فوق، شیوه‌ای عملیاتی را برای مطالعه متناسب با آن پیشنهاد نماید. توضیح آنکه، به‌دلیل وجود بازنمایی معنادار در بازی رایانه‌ای، می‌توانیم این پدیده را رسانه بنامیم. بازی‌کن یک بازی در طول عمل بازی‌کردن، ایده‌های ایجاد شده در بازی را از راه کنش‌های قابل انتخاب که بازی به وی عرضه می‌کند، درمی‌یابد و در نتیجه با دلالت‌های ایدئولوژیکی بالقوه‌ای که در یک بازی لحاظ شده است، مواجه می‌شود. چون، محدوده کنش‌های انتخابی در بازی همواره از پیش تعیین شده‌ است، بازی‌کن رویه انتخابی خود را در محدوده امکان‌پذیری از پیش تعیین شده رقم می‌زند. در این شرایط تفکیک روایت از رویه، بازنمایی از تعامل، ماشین از انسان و محتوا از فنآوری ناممکن جلوه می‌کند. به‌سبب پیچیدگی و در هم‌آمیختگی موجود در عناصر فوق، تحلیلِ بازی‌های رایانه‌ای نیازمند گذر از نظریه‌های کهن ارتباطات و رسانه و خلقِ ادبیات تحقیقی نوینی است که بتواند وجوه دلالت‌گر چنین پدیده در حالِ گسترشی را تبیین نماید.

"در دو دهه اخیر، با در نظر گرفتن گسترش زیاد ارتباطات راه دور تغییرات فراوانی در درک و دریافت افراد از مکان به وجود آمده است. این تغییرات، تجربه توریسم را نیز در بر می گیرد چراکه مکان چه در شکل واقعی و چه در شکل مجازی اش، عنصری کلیدی در توریسم است. مقاله فعلی در صدد است نشان دهد که تجربه توریسم در جهانِ نسبتاً مجازی شده کنونی یا، چنانکه بعضی نویسندگان گفته اند، وضعیت دو جهانی شده چگونه صورت می گیرد؟ "

این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که آیا استفاده از رسانه ‏های جمعی به ویژه تلویزیون که رسانه ‏ای بسیار پر پوشش و سهل ‏الوصول است می‏ تواند شکاف آگاهی در میان گروه‏ های دارای پایگاه اجتماعی اقتصادی متفاوت را کاهش دهد؟ طبق نظریه ی شکاف آگاهی، اقشار بالاتر سریع ‏تر از اقشار پایین ‏تر اطلاعات پخش ‏شده توسط رسانه‏ های جمعی را کسب می ‏کنند و شکاف آگاهی بین اقشار بالا و پایین کاهش نمی ‏یابد. تحقیقات متعددی در کشورهای دیگر، این نظریه و فرضیات آن را آزمون کرده ‏اند اما در ایران تاکنون بدان پرداخته نشده است. به این منظور در اینجا فرضیه ‏های آزمون‏ پذیری از نظریه ی مذکور استنتاج شده است تا در پرتو داده ‏های تجربی در ایران به سؤال فوق پاسخ داده شود.

این مقاله با برشمردن امتیازات روزنامه نگاری الکترونیکی به این پرسش پاسخ خواهد داد که آیا این امتیازات قدرت تغییرات اجتماعی و سیاسی را افزایش داده است؟ سه امتیاز برجسته جستجو در اینترنت به طور کلی و جستجوی خبر و گزارش‌های خبری به طور خاص تعاملی، فرامتنی، و چند رسانه ای بودن است. این امتیازات تحول شگرفی در خبررسانی و خبرخوانی اینترنتی ایجاد کرده‌اند که تفاوت‌های زیادی با شیوه‌ها و رسانه‌های مرسوم دارد. آگاه‌سازی به جای اقناع، کنترل بیشتر از سوی استفاده کننده، برقراری ارتباط به صورت دو سویه و جایگزینی آن با ارتباط یک سویه، فعالیت بیشتر از طرف استفاده‌کننده، و برقراری ارتباط در زمان‌های انعطاف‌پذیر از جمله این تفاوتهاست. اما، همه جنبه‌های روزنامه‌نگاری الکترونیک مثبت و امیدوار کننده نیست. بلکه تنها می‏توان ادعا کرد که چشم‌اندازها و فرصت‌هایی فراهم شده است در عین حال که مشکلات و نگرانی‌هایی هم وجود دارد. عدول از معیارهای عینیت، عدم اصالت و اعتبار منابع خبر، و نبودن آزادی مطلوب و مورد انتظار برای انتقاد از قدرت سیاسی و اقتصادی، گرچه با شدت کمتری نسبت به رسانه های چاپی و رادیو و تلویزیون، همچنان وجود دارد. از همه مهمتر اینکه روزنامه‌نگاری الکترونیک و نقش آن در تغییرات اجتماعی و سیاسی را نمی‌توان بدون تعامل با گروههای شهروندی، فعالان سیاسی و اجتماعی و احزاب سیاسی مطالعه کرد.