تشریفات مذهبی دوره ناصرالدین شاه قاجار؛ با تأکید بر ساختمان تکیه دولت (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه، چیزی جز کوشش های وی برای برپایی تجدد در همه ارکان جامعه نیست. یکی از موانع شاه برای رسیدن به این امر، روحانیت و قدرت و نفوذ آنان در میان توده مردم بود. ناصرالدین شاه سعی کرد با برگزاری مراسم پرتجمل مذهبی در دربار، ضمن کسب استقلال دینی بدون وابستگی به علما، مشروعیت مذهبی خود را در بین توده مردم حفظ کند. برای رسیدن به این هدف، ایجاد ساختار نوینی در امور دینی لازم بود. در این مقاله، موضوع اهمیت تشریفات مذهبی دربار ناصرالدین شاه را با تکیه بر ساختمان تکیه دولت بررسی کرده ایم. تکیه دولت یک سازه کلیدی برای خودایستایی مذهبی ناصرالدین شاه به شمار می آمد. او با ساختن بنای تکیه دولت نه به شیوه معماری اسلامی، بلکه با الگوبرداری از معماری غرب، نخستین گام را در گذرگاه دگرگونی آیین های مذهبی برداشت؛ به گونه ای که نمایندگان سیاسی و اروپایی برای نخستین بار در تاریخ ایران، ملزم به حضور در برنامه های دینی دربار شدند و جایگاه ویژه خاندان سلطنتی و زنان دربار در حالی در این بنا دیده شده بود که روحانیت در این ساختمان، جایگاه خاصی نداشت و این تنها آیین مذهبی ای بود که مراسم بدون وابستگی و نقش اصلی روحانیت برگزار می شد.