بررسی روند مولانا پژوهی در افغانستان

چکیده

عشق به مولانا جلال الدین محمد بلخی و آثار او در تار و پود مردم افغانستان تنیده شده است. عشقی روحانی که ریشه در باورها، اعتقادات مذهبی و زندگی روزمره ی مردمان این سرزمین دارد. هدف تحقیق حاضر کشف و بررسی ریشه های عقیدتی مردم افغانستان در مورد مولانا و ثبت آثار به چاپ رسیده از جانب نویسندگان و پژوهشگران این سرزمین در قالب کتاب ، مقاله، ترجمه و پایان نامه های دوره ی کارشناسی،کارشناسی ارشد و رساله های مقطع دکترا به شیوه ای نظام مند، با در نظرگیری نوعیت آثار و سیر زمانی آن هاست. نتایج حاکی از آن است که مولاناپژوهی در افغانستان پیش از سال 1300 خورشیدی منحصر به زندگینامه نویسی، شرح و تفسیر مثنوی معنوی بوده است. اما با آغاز تحقیقات از جانب استاد خلیل الله خلیلی و چاپ کتاب(نی نامه) در سال 1325 ه . ش راه برای تحقیق و تألیف کتاب و مقاله به شکل مدرن برای سایر مولاناپژوهان افغان باز شد. این پژوهش ها با رویکردهای توصیفی، توصیفی- تحلیلی، تاریخی، تطبیقی و مورد کارانه بوده اند. از آثار به نشر رسیده پیرامون موضوعات مرتبط با مولانا 25.71% به زندگینامه نویسی، 27.85% به موضوعات مرتبط با مثنوی و 46.42% به موضوعات عمومی و جدید پرداخته اند. 10% منابع مورد استفاده در این پژوهش ها، منابع داخلی، 69% منابع ایرانی، 1.96 فیصد منابع ترکی، 10% منابع هندی، 2.25% منابع اروپایی، 2.82% آثار خود مولانا و فیصدی اندکی به منابع تاجیکستانی و آمریکایی اختصاص یافته است. این موضوع بیانگر تاثیرپذیری مولاناپژوهان افغانی از مولاناپژوهان ایرانی و ترجمه های آنان به دلیل نزدیکی جغرافیایی، مشترکات فرهنگی، اعتقادی، تاریخی و مهم تر از همه زبانی است که محققین افغان را بی نیاز به ترجمه و دشواری های آن ساخته است. (رساله ی سپهسالار) اثر فریدون بن احمد سپهسالار ترجمه ی سید محمود علی چاپ هند و سعید نفیسی چاپ تهران، (مناقب العارفین) اثر شمس الدین احمد افلاکی تصحیح تحسین یازیجی و ترجمه ی توفیق سبحانی، (مولانا جلال الدین، زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده ای از آنها) اثر عبدالباقی گولپینارلی و ترجمه ی توفیق سبحانی و (شکوه شمس) اثر آنه ماری شیمل و ترجمه ی حسن لاهوتی از پُر استفاده ترین منابع خارجی در تحقیقات محققین افغانستانی هستند.