سنجش اثر پراکنده رویی شهری در شهرهای کوچک و میانی بر پهنه های روستایی و کشاورزی (نمونه موردی: خراسان شمالی) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

با وجود ارائه تعاریف متعدد از پراکنده رویی، بسیاری رشد شهری با خصوصیاتی چون تراکم پایین، پراکنده، وابسته به اتومبیل و دارای پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی را پراکنده رویی یا اسپرال معرفی می کنند. پراکنده رویی شهری در مناطقی که اقتصادی مبتنی بر کشاورزی و دامداری دارند، تاثیرات اقتصادی واضحی در پی دارد. این روند در استان خراسان شمالی، الگوی کاربری اراضی کشاورزی یکپارچه و سنتی را تغییر داده است. این استان در شمال شرق ایران قرار دارد و یک استان نسبتا روستایی محسوب می شود. به همین منظور، در این بررسی سعی شده است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، این مقوله مورد بحث قرارگیرد. داده های مورد نیاز از تصاویر ماهواره ای سالهای 1352، 1372 و 1392 و طرح های جامع به دست آمده است. این داده ها با توجه به هفت شاخص مرسوم در تحقیقات پراکنده رویی(انواع گسترش، تراکم، انبوهی در کل و در تراکم های کم، سطوح غیر قابل نفوذ، تغییرات تراکم و تغییرات جمعیت)، مورد بررسی قرارگرفته و برای آن که تحلیلها نتایج ملموس تری به دست دهد، در نهایت شاخصهای مورد اشاره با یکدیگر ترکیب شده و تحلیل-های اصلی با این شاخص ترکیبی، تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که نه تنها میزان پراکنده رویی شهری در این استان(از کمتر از 311/6- تا بیشتر از 974/4+) در سطح قابل توجهی قرار دارد، بلکه تاثیرات اقتصادی این روند عمدتا درآمد و اشتغال ساکنین مناطق روستایی را به شدت تحت تاثیر قرار داده و در واقع، پیامدهای منفی این روند بیش از آن که به شکل هزینه های حمل و نقل و زیرساخت های شهری متوجه شهرنشینان باشد، بر دوش روستائیان سنگینی می کند.